 |  | ‹Opowie¶æ siê rozpoczyna› | Amos Oz – najs³ynniejszy wspó³czesny pisarz izraelski tworz±cy w jêzyku hebrajskim – znany by³ do tej pory w naszym kraju jako wybitny prozaik (m.in. „Mój Micha³”, „Czarna skrzynka”, „A¿ do ¶mierci”) i publicysta (zbiór szkiców „Na ziemi Izraela”). Dziêki niewielkiemu objêto¶ciowo zbiorkowi „Opowie¶æ siê rozpoczyna” mamy okazjê poznaæ kolejne jego oblicze: eseisty i wnikliwego badacza literatury.
Ka¿dy, komu nieobce s± literackie do¶wiadczenia (niewa¿ne, poeta czy prozaik), czêsto prze¿ywa ten moment: bierze do rêki przys³owiowe pióro (ewentualnie: k³adzie d³onie na komputerowej klawiaturze) i pochyla siê nad pust± kartk± papieru (wzglêdnie: spogl±da w bia³y ekran monitora). I zadaje sobie odwieczne pytanie: „Jak zacz±æ?”.
Ilu pisarzy, tyle sposobów. Jeden rozpoczyna swe dzie³o od trzêsienia ziemi, od razu rzucaj±c stworzonego przez siebie bohatera w samo oko cyklonu; drugi stopniowo buduje napiêcie, ze strony na stronê, z rozdzia³u na rozdzia³, powoli odkrywaj±c czytelnikowi wizjê swojego ¶wiata… Dobry pocz±tek to przecie¿, podobno, po³owa sukcesu. Zdaniem Amosa Oza nawet wiêcej: ka¿dy pocz±tek „jest w³a¶ciwie swego rodzaju kontraktem, zawieranym miêdzy autorem a odbiorc±”. Kontraktem, z którego autor – je¶li jest cz³owiekiem honoru – powinien siê pó¼niej wywi±zaæ. Chyba ¿e ¶wiadomie ryzykuje konflikt z czytelnikiem.
„Opowie¶æ siê rozpoczyna” to niewielka objêto¶ciowo ksi±¿eczka, która mia³a swój pierwodruk przed o¶mioma laty; trzy lata pó¼niej przet³umaczono j± na angielski, a po czterech kolejnych – z angielskiego na polski. To zbiór szkiców, w których Oz poddaje wiwisekcji w³a¶nie „kontrakty wstêpne”, zawierane pomiêdzy pisarzami a czytelnikami. Siêga przy tym po dziesiêæ dzie³ (opowiadañ, nowel i powie¶ci), w¶ród których znajduj± siê pozycje klasyczne, doskonale znane polskiemu czytelnikowi od lat (jak np. „Nos” Miko³aja Gogola, „Skrzypce Rotszylda” Antoniego Czechowa, „Lekarz wiejski” Franza Kafki czy „Jesieñ patriarchy” Gabriela Garcii Marqueza), ale równie¿ ksi±¿ki mniej znane: klasyków i wspó³czesnych twórców literatury ¿ydowskiej („U zarania jej ¿ycia” Samuela Agnona, „Mikdamot” S. Yizhara oraz „Osobisty, bardzo lêkliwy leopard” Yaakova Shabtaia), jak te¿ pisarzy, którzy do tej pory nie mieli szczê¶cia na trwa³e zago¶ciæ w ¶wiadomo¶ci szerszego grona Polaków („Nikt nie powiedzia³ s³owa” amerykañskiego postmodernisty Raymonda Carvera czy „La Storia” W³oszki Elsy Morante). Schemat postêpowania Oza jest w ka¿dym przypadku taki sam: przytacza on pierwsze akapity dzie³a, a nastêpnie stara siê odpowiedzieæ na pytanie, co z tego wynika dla dalszego ci±gu opowie¶ci. Co autor nam obiecuje i czy siê z tego pó¼niej wywi±zuje…
Zdawa³oby siê, na pozór, ¿e w tak podanej formie krytyki literackiej nie ma nic, co mog³oby czytelnika zainteresowaæ. I w du¿ym stopniu tak w³a¶nie jest: zwyk³y czytelnik, oczekuj±cy od ksi±¿ki rozrywki, nie maj±cy najmniejszej ochoty na poznawanie arkanów pisarskiej techniki – rzeczywi¶cie nie znajdzie w tym zbiorze nic dla siebie. Ale to te¿ nie jest ksi±¿ka dla zwyk³ych czytelników. „Opowie¶æ siê rozpoczyna” to znakomity materia³ edukacyjny dla… samych pisarzy – obecnych i przysz³ych. Szkice Oza pozwalaj± bowiem prze¶ledziæ, jak rodzi³y siê wielkie (nie zawsze objêto¶ciowo) dzie³a literackie. Pozwalaj± dostrzec, w jaki sposób autorzy konstruowali swoje utwory, jakimi torami bieg³y ich my¶li podczas pracy nad danym opowiadaniem czy powie¶ci±. Nie s±dzê, aby to w³a¶nie by³o podstawowym celem szkiców zawartych w „Opowie¶ci…”, ale ksi±¿eczka ta – mo¿e nawet nie do koñca ¶wiadomie dla samego Oza – jest swoistym podrêcznikiem dla wszystkich, którzy chcieliby spróbowaæ swych si³ w tej dziedzinie artystycznej aktywno¶ci. Role nauczycieli autor „Pantery w piwnicy” wyznaczy³ najlepszym pisarzom, a przecie¿ tylko od takich warto siê uczyæ.
Tytu³: Opowie¶æ siê rozpoczyna Tytu³ oryginalny: The Story Begins Autor: Amos Oz Przek³ad: Wac³aw Sadkowski Wydawca: Prószyñski i S-ka ISBN: 83-7337-585-6 Format: 144s. 120×191mm, oprawa twarda Cena: 29,— Data wydania: 15 stycznia 2004 WWW: Polska strona Kup w Merlinie (26,50) Ekstrakt: 70%
|