powrót do indeksunastępna strona

nr 06 (LXXXVIII)
sierpień 2009

Autor
Kino totalitarne: Bóg Ojciec Stalin i Matka Boska Warwara
ciąg dalszy z poprzedniej strony
W rolach drugoplanowych pojawiła się cała plejada wybitnych radzieckich aktorów lat 30. i 40. ubiegłego wieku. Ksenią, żoną Aleksandra, była Tamara Makarowa (prywatnie żona Siergieja Gierasimowa), która do kina wkroczyła jako dwudziestodwulatka dramatem „Nowyj Wawiłon” (1929) Kozincewa i Trauberga. Później pojawiła się między innymi w tak sztandarowych radzieckich produkcjach, jak wyreżyserowana przez jej męża „Młoda Gwardia” i „Opowieść o prawdziwym człowieku” Aleksandra Stolpera (oba z 1948 roku). Kończyła natomiast karierę w historycznych epopejach Gierasimowa „Młodość Piotra” (1980) – o carze Piotrze Wielkim – oraz „Lew Tołstoj” (1984). Zmarła przed dwunastu laty. Jermiłowa, krewnego Warwary, zagrał pochodzący z Wiaźmy Nikołaj Płotnikow (rocznik 1897) – człowiek, któremu w życiu wyjątkowo się nie układało. W młodości stracił nie tylko rodziców, ale także dwie siostry. Jako sierota wysłany został do swego wuja do Petersburga, gdzie uczył się litografii. Po dwuletniej służbie wojskowej rozpoczął w 1918 roku naukę w szkole teatralnej prowadzonej przez Michaiła Czechowa. Później był aktorem MChAT-U oraz Teatru imienia Jewgienija Wachtangowa; wykładał również w stołecznych Państwowym Instytucie Sztuk Teatralnych (GITIS) oraz Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii (WGIK). Z jego ról filmowych warto zapamiętać te w „Upadku Berlina”, „Bitwie stalingradzkiej” (1949) Władimira Pietrowa oraz „Dziewięciu dniach jednego roku” (1961) Romma. W epizodach pojawili się w „Przysiędze” również Maksim Sztrauch oraz Aleksandr Chwylia. Ten pierwszy, grający amerykańskiego korespondenta prasowego Rogersa, zaczynał karierę jako bliski współpracownik Siergieja Eisensteina i Wsiewołoda Meyerholda. Od końca lat 30., po śmierci Borisa Szczukina, odziedziczył po nim etat… Lenina. Wodza proletariackiej rewolucji grywał systematycznie aż do połowy lat 60. – ostatni raz w zrealizowanym w naszym kraju „Leninie w Polsce” (1966) Jutkiewicza. Chwylię z kolei, pojawiającego się tylko na moment jako kremlowski urzędnik, czytelnicy „Esensji” znają już ze „Szczorsa” (1939) Ołeksandra Dowżenki, „Pierwszej Konnej” (1941) Dzigana, gdzie wcielił się w Siemiona Budionnego, oraz „Wesołego jarmarku” (1949) i „Braci Karamazow” (1969) Iwana Pyrjewa.
Głównym scenarzystą filmu był pisarz i dziennikarz Piotr Pawlenko (rocznik 1899) – postać tyleż ciekawa, co ponura. W czasie wojny domowej służył w Armii Czerwonej, potem przez trzy lata (1924-1927) pracował jako przedstawiciel handlowy Związku Radzieckiego w Turcji, co pozwala domyślać się, że przede wszystkim zajmował się… szpiegostwem. Pierwszą powieść opublikował w 1936 roku, rok później zyskał rozgłos, relacjonując dla prasy procesy pokazowe „trockistów”, „zinowjewowców” i „bucharinowców”. Objawił się w nich jako nieprzejednany wróg kontrrewolucji, domagający się – wraz z pisarzami Aleksandrem Fadiejewem i hrabią Aleksiejem Tołstojem – surowych kar dla „szpiegów i morderców”. Nie trzeba chyba wyjaśniać, co kryło się w Kraju Rad w okresie Wielkiego Terroru pod pojęciem „surowych kar"?… Gdy wybuchła wojna zimowa, został korespondentem wojennym z frontu fińskiego, później – w jednym szeregu z Ilją Erenburgiem i Wasilijem Grossmanem – przeniósł się na front niemiecki. Jego korespondencje, drukowane w „Prawdzie” i „Krasnoj Zwiezdie”, nie umywają się jednak do reportaży pisanych przez bardziej znanych kolegów po piórze. Pawlenko, nawet jeżeli posiadał jakiś talent literacki, rozmienił go na drobne. W filmie zadebiutował w 1938 roku, współpracując z Eisensteinem przy „Aleksandrze Newskim”, po „Przysiędze” Cziaureli skorzystał jeszcze z jego pomocy przy „Upadku Berlina”. Ostatnim filmem, opartym na tekście Pawlenki był „Kompozytor Glinka” Grigorija Aleksandrowa, który wszedł do kin w 1952 roku. Pisarz wtedy już od roku spoczywał w grobie. Autorem ścieżki dźwiękowej był absolwent konserwatoriów w Tbilisi i Leningradzie Andriej Bałancziwadze, a zdjęć – Leonid Kosmatow, który za swoje największe osiągnięcie mógł uznać pracę nad epickim dziełem Grigorija Roszala „Droga przez mękę” (1957-1959), będącą ekranizacją powieściowej trylogii Aleksieja Tołstoja.
Po wielkim sukcesie – szkoda jednak, że nie artystycznym – „Przysięgi” Cziaureli znalazł się na samym szczycie. Umocnił się na nim jeszcze, kręcąc w następnych latach kolejne filmy o Stalinie z Giełowanim w roli głównej („Upadek Berlina” oraz „Niezabywajemyj 1919 god”). Po śmierci dyktatora nie mógł się odnaleźć, jakby stracił sens pracy i życia. W 1955 roku przeniesiono go z Moskwy do Swierdłowska (dzisiejszego Jekaterynburga); przez dwa lata nie nakręcił tam jednak żadnego filmu. Wena powróciła doń dopiero, gdy ponownie znalazł się na Kaukazie. W wytwórni „Gruzja-Film”, którą wcześniej przez wiele lat kierował, zrealizował swoje ostatnie cztery obrazy: oparty na prozie Ilji Czawczawadze dramat historyczny „Otarowa wdowa” (1958), dramat obyczajowy „Istorija odnoj diewoczki” (1960), wojenny „Gienierał i margaritki” (1964), w którym główną rolę męską zagrał – pochodzący z Estonii – niezwykle popularny w Polsce Bruno O’Ya, oraz komedię romantyczną „Inyje nynczie wremiena” (1965). Zmarł w Tbilisi w 1974 roku. Pamięć o nim jednak przetrwała. Jedni uznają, że właśnie dzięki filmom o Stalinie, inni – i chyba oni będą mieli znacznie więcej racji – dzięki wprowadzeniu do świata filmu swojej żony – aktorki Weriko Andżaparidze, córki – również aktorki Sofiko Cziaureli oraz wnuka – reżysera Gieorgija Danieliję. Co ciekawe, dziesięć lat po śmierci Cziaureliego Sofiko i jej matka dały się namówić Tengizowi Abuładze na występ w jego najgłośniejszym dziele – dramacie „Pokuta”. I nie byłoby w tym może nic dziwnego, gdyby obraz ten nie demaskował mitu Stalina. Dzięki temu, choć w niewielkim stopniu, obie kobiety zmazały winę swego męża i ojca, który w wydatny sposób przyczynił się do umacniania stalinowskiego „kultu jednostki”.



Tytuł: Przysięga
Tytuł oryginalny: Клятва
Reżyseria: Michaił Cziaureli
Zdjęcia: Leonid Kosmatow
Scenariusz: Piotr Pawlenko
Rok produkcji: 1946
Kraj produkcji: ZSRR
Czas projekcji: 116 min.
Gatunek: biograficzna, wojenny
Ekstrakt: 20%
powrót do indeksunastępna strona

146
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.