„Pantera w piwnicy”, jedna ze świeższych powieści Amosa Oza, jest nie tylko niewielka objętościowo, ale też niewiele emocji budzi w czytelniku, pozostawiając go doskonale obojętnym.  |  | ‹Pantera w piwnicy›
|
Ten emocjonalno-intelektualny chłód dziwi nie tylko ze względu na markę pisarza, ale także na tematykę. W tej niewielkiej mikropowieści Oz powraca do swojego dzieciństwa w Jerozolimie z czasów sprzed utworzenia Izraela, gdy Palestyna była pod jurysdykcją brytyjską, a pomiędzy Żydami a okupującymi ich Anglikami narastał konflikt. Alter ego pisarza jest tutaj dwunastolatek przezywany przez kolegów Profi (od „profesora”), spędzający w Jerozolimie wakacje i bawiący się z dwójką przyjaciół w „organizację podziemną” planującą m.in. terrorystyczny zamach na pałac Buckingham. Nie znaczy to jednak, że Oz rozlicza się w jakiś sposób z żydowskimi demonami przeszłości, że bada historię swojego narodu, że zdradza targające nim moralne rozterki, że nawiązuje w jakikolwiek sposób do terroryzmu, który wcześniej oswajany przez żydowskie dzieci, stał się z czasem nemezis Izraelczyków. Owszem, to wszystko jest ukryte gdzieś w tle, pobrzękuje w samej scenerii, w geograficzno-czasowych realiach – ale nie jest w żaden sposób przez autora wyeksponowane. Zamiast tego Oz woli zagłębiać się w psychikę bohatera – i nie jest to specjalnie fascynująca podróż. Profi, zgodnie ze swoim pseudonimem, to intelektualista, który po rodzicach odziedziczył miłość do słowa i ksiąg. Jego pasją i reakcją na wszystko, co mu się przytrafia, jest więc rozbieranie na czynniki pierwsze słownego opisu zdarzeń i prowadzenie wyjątkowo dojrzałych rozważań („Sięgnąłem po wielki słownik i encyklopedię i, tak jak widziałem u ojca, na czystej kartce sporządziłem listę słów. Zdrajca: sprzedawczyk, odstępca, dezerter, zaprzaniec, konfident (…) Ten spis wydał mi się gęstym lasem z wielu rozwidlającymi się ścieżkami. (…) Przestało mnie obchodzić, kim jestem – zdrajcą, kłótliwym dzieckiem, zwariowanym brzdącem – całe przedpołudnie żeglowałem po szerokich morzach encyklopedii.”) O ile koresponduje to dobrze z historią bohatera (jako alter ego Oza również został w przyszłości pisarzem), o tyle mało ma wspólnego z psychiką dwunastolatka. W tym kontekście dziwi też tematyka jego zainteresowań: Profi analizuje m.in. takie pojęcia jak lojalność czy zdrada, okupacja i terroryzm, konieczne zło, przy czym nie wynika to z jego kłótni z kolegami z podwórka, ale z abstrakcyjnych rozważań o okupowanym Izraelu. W wielu miejscach jest też bardziej przenikliwy od dorosłych, dostrzega wysyłane przez nich nieoczywiste sygnały – np. zaprzyjaźnia się z brytyjskim żołnierzem, dlatego że ten nie wydaje się być zagrożeniem, budzi raczej uczucia opiekuńcze swoją nieporadnością. Dziwi to o tyle, że w innych miejscach Oz zachowuje stylizację na „pamiętnik z dzieciństwa” i każe Profiemu np. borykać się z pierwszym zauroczeniem starszą dziewczyną czy w swoich działaniach inspirować się hollywoodzkimi przebojami filmowymi. Zagłębianie się w psychikę bohatera, który nie jest do końca ani dorosłym, ani dzieckiem, ani postacią fikcyjną, ani realną, nie wypada zbyt przekonująco. Dużo ciekawsze byłoby spojrzenie – może być i przez pryzmat dziecka (ale naprawdę dziecka!), jak w genialnym „ Persepolis” czy kontrowersyjnym „ Wrońcu” – na dziejowe przemiany, ważne wydarzenia z historii narodu i państwa. Vox populi w postaci anglojęzycznej Wikipedii stwierdza, że „powieść jest uważana za jedną z najbardziej ‘płaskich’ w dorobku Oza i oznakę generalnego spadku jego formy”. Trudno się z tym nie zgodzić.
Tytuł: Pantera w piwnicy Tytuł oryginalny: פנתר במרתף ISBN: 978-83-7510-385-4 Format: 148s. 128×197mm; oprawa twarda, obwoluta Cena: 33,90 Data wydania: 27 października 2009 Ekstrakt: 50% |