W „Kwantowym świecie” Manjit Kumar przedstawia historię fizyki kwantowej, która rodziła się wówczas, gdy uczeni byli przekonani, że większość odkryć jest już za nimi. Zaś styl, w jakim to robi, waha się gdzieś pomiędzy „znakomitym” a „porywającym”.  |  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Kiedy w 1900 roku Max Planck odkrył i nazwał kwanty, świat naukowy niespecjalnie zainteresował się pracą niemieckiego badacza. Dopiero kolejne lata przyniosły prawdziwy rozwój mechaniki kwantowej, przenosząc na nią środek ciężkości zainteresowania fizyków. Kumar (oczywiście nie bezpośrednio) przygląda się tej teorii od jej narodzin; pokazuje nie tylko to, jak wielki stanowiła przełom, ale i jakim wyzwaniem okazała się dla uczonych przywiązanych dotąd do zasad fizyki klasycznej. I to jest pierwsza siła ksiązki Kumara – naukowcy, znani głównie poprzez swoje słynne wzory, twierdzenia i teorie (albo, jak Einstein, funkcjonujący bardziej jako zdjęcie, na którym pokazuje język), zyskują nieco bardziej namacalny wymiar. Autor wykonał godną podziwu pracę, gromadząc bibliografię pozwalającą na nie tylko prezentację poglądów słynnych badaczy, ale też portretowanie ich samych. Przyciąga uwagę Wolfgang Pauli – pewny siebie, przez to buńczuczny; gotowy skomentować cudzą pracę słowami Nie przeszkadza mi, że powoli myślisz, ale sprzeciwiam się temu, że publikujesz szybciej niż myślisz. Uśmiech wzbudza przywołany Einstein, mówiący o sobie nioska rekordzistka wówczas, gdy postawiony pod presją wyników obawia się o własne możliwości. Ale Einstein jest tu ciekawy nie ze względu na językowe bon moty, ani nawet na swój celebrycki status. Szacunku domaga się jego postawa wobec wojny. Ma na jej temat wyrobiony pogląd i nie obawia się go artykułować. Wstydzić powinni się raczej ci biorący w obronę Niemców jako prowodyrów wybuchu wojny, czyli sygnatariusze słynnego „Apelu do kulturalnego świata”, podpisanego przez m.in. Plancka czy Röntgena. Einstein mówi o nich zachowują się, jakby amputowano im mózgi . Podobnie zdecydowany jest w stosunku do problemu będącego osią tej książki, czyli sporu o rozumienie rzeczywistości, jaki przez lata toczył z Nielsem Bohrem. Duńczyk był przekonany o nieistnieniu zewnętrznej rzeczywistości kwantowej, dającej się ujawnić pomiarem bądź obserwacją. Einstein replikował: musi istnieć rzeczywistość niezależna od obserwatora, Bóg nie gra w kości . Jeśli „Kwantowy świat” jest tak bardzo ciekawy, to właśnie dlatego, że Kumar mocno eksponuje pojedynki Ensteina z Bohrem. Pokazuje nam dwóch wielkich ludzi ogarniętych niemal manią udowodnienia drugiemu, że ten popełnia ogromny błąd. Spór zaprzątał głowy obu badaczy do końca ich dni. Einstein chciał niejako uciec do przodu i opracować teorię unifikacyjną, na co poświęcił kilkadziesiąt lat. Bezowocnie. Bohr tuż przed śmiercią zdążył zrobić jeszcze jeden szkic. Co przedstawiał? Eksperyment myślowy zaproponowany przez wielkiego rywala. Autorowi „Kwantowego świata” udało się zmieścić dwie książki w jednej. Pierwsza opisuje powstanie i rozwój teorii kwantowej – jego kolejne szczeble Kumar relacjonuje precyzyjnie i obrazowo, choć dla laika z pewnością w wielu miejscach staje się niezrozumiały. Ale właśnie wtedy pomaga ta druga strona, podnosząc eksperymenty do rangi sporu o naturę świata oraz tłumacząc, co dane odkrycie oznaczało. W żadnym momencie czytelnik nie jest pozostawiony samemu sobie z jakąś liczbą czy wzorem. I jeśli w ogóle da się powiedzieć, że ksiązka w czymkolwiek zawodzi, to można się co najwyżej przyczepić do potraktowanej bardzo powierzchownie teorii wieloświatowej. Choć wybór Kumara jest zrozumiały i ujawniony już w tytule – pierwszoplanowym „bohaterem” jest tutaj spór na linii Bohr-Einstein. A sama interpretacja wieloświatowa znakomitą część swej historii ma zapewne jeszcze przed sobą. I prawdopodobnie również przełomy w pracach nad nią będzie można, za Bohrem, skwitować słowami ogromny, aczkolwiek nieoczekiwany postęp .
Tytuł: Kwantowy świat. Einstein, Bohr i wielki spór o naturę rzeczywistości Tytuł oryginalny: Quantum: Einstein, Bohr And the Great Debate About the Nature of Reality ISBN: 978-83-7839-083-1 Format: 496s. 140×210mm Cena: 49,90 Data wydania: 20 marca 2012 Ekstrakt: 90% |