powrót; do indeksunastwpna strona

nr 4 (CLXVI)
maj 2017

Odwrócić lustereczko
Frans de Waal ‹Bystre zwierzę›
Z książki „Bystre zwierzę” wynika, że nie tylko człowiek jest istotą myślącą, świadomą i racjonalną. Wiemy to od niedawna, za sprawą stosowania nowych metod badawczych. Zatem najwyższy czas na aktualizację naszej wiedzy o zwierzętach.
ZawartoB;k ekstraktu: 80%
‹Bystre zwierzę›
‹Bystre zwierzę›
To już piąta książka Francisa de Waala, pochodzącego z Holandii biologa. Jest on znanym popularyzatorem nauki, a przede wszystkim – badaczem dziedziczonych i nabytych zachowań zwierząt. Inspiracja do spojrzenia na ich świat innym okiem niż zwykle to czynimy jest przewodnią ideą jego książek. Chodzi o zauważenie, że zachowania człowieka – bądź co bądź, także zwierzęcia – wcale nie różnią się aż tak bardzo od pozostałych gatunków. W związku z tym, w świecie zoologii my, ludzie nie mamy absolutnie podstaw, żeby zadzierać nosa!
Dziedzina, którą zajmuje się de Waal jest stosunkowo nowa, rozwija się od około dwudziestu lat. Autor zarysowuje – w przystępny i popularyzatorski sposób – filary nauki, którą proponuje nazwać kognitywistyką ewolucyjną czyli badaniami procesów poznawczych ludzi i zwierząt z perspektywy ewolucyjnej. To stosunkowo nowe podejście, definiujące proces uczenia się nie jako „bodźcowanie” (z zewnątrz), ale jako gromadzenie przydatnych informacji i wiedzy, jak je wykorzystać, gdy będzie to potrzebne. Uczenie się jest zatem narzędziem interakcji ze światem oraz swoistym „przetwarzaniem danych”. Jak się okazuje, nie tylko umysł człowieka jest do tego zdolny.
Frans de Waal specjalizuje się w badaniach zachowania i procesów poznawczych ssaków naczelnych, ale w „Bystrym zwierzęciu” nie ogranicza się jedynie do opisów eksperymentów z ich udziałem. Bohaterami naukowych opowieści autora są także „niższe” małpy, słonie, konie, delfiny, psy, ptaki (najbardziej inteligentne z nich to krukowate), a także ośmiornice. Sympatycznym uzupełnieniem treści książki są odręczne rysunki autora, ilustrujące niektóre doświadczenia.
„Bystre zwierzę” to również ciekawie nakreślony problem tzw. ciągłości ewolucyjnej między ludźmi i zwierzętami. De Waal poddaje pod refleksję próby „wyrywania umysłu ludzkiego ze szponów biologii” i próbuje pokazać, że umysł ludzi w gruncie rzeczy nie jest aż tak wyjątkowy (w świecie zwierząt) jak nam się wydaje. Cała książka pełna jest interesujących i niebanalnych argumentów popartych badaniami naukowymi. Znakomicie pokazane są na przykład sytuacje dowodzące, że zwierzęta nie myślą „tu i teraz” (jak na ogół się sądzi), ale mają doskonałe poczucie przeszłości (gromadzą doświadczenia) i z wyprzedzeniem planują swoje czynności, co dowodzi, że mają poczucie przyszłości. Również interesująco pokazane są obrazy dotyczące samoświadomości zwierząt.
Do zbudowania „potocznego” (już znacznie zdezaktualizowanego) obrazu umysłów i możliwości zwierząt przyczyniły się wcześniej doświadczenia z nimi, prowadzone w duchu tzw. behawioryzmu, czyli modelu „bodziec-reakcja”, którego najbardziej znanym przykładem jest legendarny pies Pawłowa. De Waal wskazuje, że w sytuacjach testowych ludzie nierzadko miewali nieuzasadnioną przewagę w porównaniu ze zwierzętami i przytacza wiele przykładów eksperymentów, pozwalających zgodzić się nam z jego stanowiskiem.
Obecny dynamiczny rozwój etologii jest uwarunkowany między innymi tym, że badacze zmieniają metody badawcze – i to przyczynia się do rewidowania w dużym stopniu naszej wiedzy o zwierzętach. Prześledzenie tego podczas lektury książki jest frapujące, pozwala też dostrzec uniwersalny sens nauki, czasem niewolnej od podążania fałszywym tropem. Autor świetnie pokazuje, jakie zmiany dokonały się w podejściu badawczym etologów, którzy coraz częściej prowadzą udane badania z udziałem innych gatunków zwierząt niż tylko ssaki naczelne. Chodzi przede wszystkim o zbudowanie jednolitej teorii, która dotyczy wszelkiego typu zjawisk poznawczych występujących w przyrodzie. W książce zadziwiają nie tylko możliwości zwierząt (proszę zwrócić uwagę na ośmiornicę!), ale też pomysłowość badaczy planujących poszczególne eksperymenty.
„Bystre zwierzę” przekonuje nas, że wcale nie jest tak łatwo dokonać porównań między człowiekiem a zwierzęciem, a wszelkie wartościowanie jest zbyt daleko idącym i krzywdzącym uproszczeniem. De Waal podkreśla nie tylko, że rozpoznanie tego, co odróżnia nas od zwierząt, jest „intelektualną ślepą uliczką”, ale kwituje to w taki sposób: „jakimi przedziwnymi jesteśmy zwierzętami, jeśli jedyne pytanie, jakie przychodzi nam do głowy w związku z naszym miejscem w świecie, to: >Lustereczko, powiedz przecie, kto jest najmądrzejszy na świecie?<” Proponuje w związku z tym ogłosić moratorium na tezy o ludzkiej wyjątkowości i odejść od „międzygatunkowych przechwałek”, jak to ujmuje. Czas odwrócić to symboliczne „lustereczko” od nas, ludzi, wręczyć je zwierzętom i cierpliwie zaobserwować, ile wspaniałych rzeczy potrafią z nim zrobić.



Tytuł: Bystre zwierzę
Tytuł oryginalny: Are We Smart Enough to Know How Smart Animals Are?
Data wydania: 15 września 2016
Przekład: Łukasz Lamża
ISBN: 978-83-7886-237-6
Format: 430s. 140×215mm; oprawa twarda
Cena: 49,90
Wyszukaj w: MadBooks.pl
Wyszukaj w: Kumiko.pl
Wyszukaj w: Matras.pl
Wyszukaj w
:
Zobacz w:
Ekstrakt: 80%
powrót; do indeksunastwpna strona

5
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.