Charles Gayle nie przepada za rozbudowanymi zespołami. Od początku swojej kariery najlepiej realizuje się w triu, za plecami mając jedynie sekcję rytmiczną. W poszukiwaniu nowych form wyrazu często zmienia jednak jej skład osobowy. Na albumie „Solar System” towarzyszą mu Polak Ksawery Wójciński i Niemiec (sic!) Max Andrzejewski.  |  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Czarnoskóry saksofonista i pianista Charles Gayle, który w lutym przyszłego roku będzie obchodził osiemdziesiąte urodziny, to człowiek-instytucja, którego droga na artystyczny szczyt wcale jednak nie była usłana różami. Zanim dostał możliwość profesjonalnego realizowania swojej muzycznej pasji, przez prawie dwadzieścia lat prowadził życie kloszarda; na utrzymanie zarabiał, grając na saksofonie w metrze i na ulicach Nowego Jorku. Dzisiaj trudno w to uwierzyć, biorąc pod uwagę fakt, że nazwisko Gayle’a wywołuje ciarki na plecach u większości wielbicieli free jazzu na całym świecie. To, bez wątpienia, muzyk wybitny, o niezwykłej wprost wrażliwości, któremu udaje się przemycać do swych improwizacji zarówno przejmującą tęsknotę, jak i optymistyczny romantyzm (co prawdopodobnie jest skutkiem życiowych doświadczeń). To czyni go twórcą jedynym w swoim rodzaju. Godnym kontynuatorem tradycji Charliego Parkera, Johna Coltrane’a i Billa Evansa. Chociaż na początku kariery – głównie w latach 90. XX wieku – zdarzało mu się występować w kwartecie (drugim solistą był wówczas, grający najczęściej na skrzypcach i wiolonczeli, William Parker), to jednak w ostatnich latach rzadko zaprasza na scenę bądź do studia czwartego muzyka. Tym samym optymalnym składem stało się dla Charlesa klasyczne (free)jazzowe trio, z kontrabasistą i perkusistą. Czy też raczej: z różnymi kontrabasistami i perkusistami. Często zdarza mu się bowiem wymieniać akompaniatorów, co wcale nie jest przejawem braku zaufania do tych, których w danej chwili „porzuca”, ale wynika z chęci poszukiwania nowych środków wyrazu i ucieczki przed rutyną. Wśród współpracowników Gayle’a na wydanych w minionym dziesięcioleciu albumach znaleźli się między innymi następujący artyści: Hilliard Greene i Klaus Kugel („Forgiveness”, 2008), Michael Bisio i Michael Wimberley („Look Up”, 2012), Larry Roland i Michael Thompson („Streets”, 2012), Ksawery Wójciński i Kugel („ Christ Everlasting”, 2015), William Parker i Hamid Drake („ Live at Jazzwerkstatt Peitz”, 2015) oraz John Edwards i Roger Turner („ 26.05.15”, 2016). Jak widać, powtórzyło się tylko jedno nazwisko. Ale jeżeli dodamy do tego zestawu jeszcze najnowszą płytę Amerykanina – wydany przez wytwórnię For Tune w połowie grudnia ubiegłego roku krążek „Solar System” – będą dwa. Ponownego zaszczytu współpracy z Gayle’em, co jest prawdziwą rzadkością, dostąpił bowiem polski kontrabasista Ksawery Wójciński (między innymi Hera). Stało się to przy okazji warszawskiego koncertu tria, jaki odbył się 24 października 2016 roku w klubie jazzowym 12on14. Skład uzupełnił wówczas przybyły z Berlina bębniarz Max Andrzejewski – wciąż jeszcze młody, ale już niezwykle doświadczony i rozchwytywany przez innych twórców, którego „oczkiem w głowie” jest jednak nade wszystko własny kwartet – Hütte. Panowie nie mieli zbyt dużo czasu na próby, ale gdy mamy do czynienia z artystami takiego formatu, którzy na dodatek na improwizacjach „zjedli zęby”, nie jest to wcale konieczne. Wszak free jazz to głównie muzyka intuicyjna. Nikt nie uczy jej się na pamięć.  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Jakie założenie przyświecało tym razem Gayle’owi i jego (europejskim) akompaniatorom? Wyjaśnił to sam Ksawery Wójciński, mówiąc o „Solar System”: „Muzyka, którą tu można usłyszeć, jest naszym wyobrażeniem kosmosu, swoistej nieskończoności. (…) to układ słoneczny muzyki, którą żyjemy, oddychamy…”. Zaskakująco górnolotnie? Może tak. Ale najlepiej skonfrontować te słowa z zawartością albumu. Albumu, na który składa się siedem kompozycji, zatytułowanych adekwatnie do nazw kolejnych planet coraz bardziej oddalonych od Słońca. I tu mamy pewną – raczej jednak astronomiczną, aniżeli artystyczną – kontrowersję. Dlaczego właśnie siedem? Powinno przecież być osiem. Pal licho, że nie doczekał się swego muzycznego portretu Pluton; wszak od 2006 roku uznawany jest jedynie za planetę karłowatą. Ale czemu podobna „zniewaga” spotkała również Neptuna, gazowego olbrzyma, masą ustępującego jedynie Jowiszowi i Saturnowi – trudno powiedzieć. Albo międzynarodowemu triu zabrakło pomysłów, albo z jakiegoś powodów ostatni zagrany podczas koncertu utwór wypadł z tracklisty.  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Przegląd planet Układu Słonecznego rozpoczyna „Mercury” – i jest to bardzo mocne otwarcie, z wyeksponowanym od pierwszej sekundy saksofonem altowym lidera. Gayle gra bardzo emocjonalnie, z wielkim zaangażowaniem, ale z drugiej strony unika mimo wszystko zadziorności charakterystycznej chociażby dla swoich kolegów po fachu: Niemca Petera Brötzmanna czy innego Amerykanina Kena Vandermarka. Chętnie też oddaje pola pozostałym muzykom. Stąd zagrane bezpośrednio po sobie partie solowe Wójcińskiego i Andrzejewskiego, po których następuje wielki powrót Gayle’a, spinającego klamrą cały utwór. Jeszcze bardziej stonowany charakter ma „Venus”, czyli portret drugiej planety od Słońca. Ba! gość zza Oceanu wprowadza tu nawet wpadającą w ucho melodię, choć uczciwie należy przyznać, że z biegiem czasu z coraz większą energią oddaje się typowej freejazzowej improwizacji. Dotarłszy do punktu kulminacyjnego, ponownie zwalnia miejsce dla kontrabasisty i perkusisty.  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Te „przystanki” lidera mogą mieć też jednak bardziej prozaiczny powód – wiek Gayle’a i wynikającą z tego konieczność częstszego odpoczynku. I nie ma w tym nic złego, skoro artyście udaje się zgrabnie wpisać te przerwy w kontekst. A tak jest zarówno w przypadku „Merkurego”, jak i „Wenus”, który również – po krótkiej pauzie – wieńczy intensywna solówka saksofonu. W „Earth” („Ziemia”) Charles odkłada na bok dęciaka i siada do fortepianu. Nie forsuje tempa, nie ściga się sam ze sobą; przeciwnie, zwalnia rytm, przydając utworowi charakter nostalgicznego bluesa, od czasu do czasu tylko dynamizowanego rytmicznymi okrzykami. Na tym tle „Mars” wypada dużo bardziej free – począwszy od awangardowej, chaotycznej partii fortepianu, poprzez szaloną solówkę grającego smyczkiem na kontrabasie Wójcińskiego, aż po stopniowe wyciszanie emocji w finale. Bluesowo-knajpiany charakter ma także „Jupiter” („Jowisz”) i nie zmienia się to ani na chwilę, nawet kiedy do Gayle’a dołączają pozostali muzycy, starający się pociągnąć go w stronę improwizacji. Amerykanin wysłuchuje ich próśb, ale dopiero w kolejnym utworze, którym – zgodnie z wiedzą astronomiczną – jest „Saturn”. To zarazem najbardziej zróżnicowana kompozycja na „Solar System”, prezentująca wszystkie znane wielbicielom Charlesa Gayle’a oblicza artysty – postbopowego pianisty i freejazzowego saksofonisty, szybującego w chmurach romantyka i twardo stąpającego po ziemi pragmatyka. Im bliżej końca, tym bardziej trio sobie folguje, by w ciągu ostatnich dwóch i pół minuty – niemal dosłownie – wywrócić świat do góry nogami. Na szczęście po tej dawce kosmicznego czadu czeka słuchaczy chwila wytchnienia. „Uranus” („Uran”) to wieńcząca całość stonowana improwizacja fortepianowa, której głównym celem jest – bez wątpienia – przywrócenie wiary w naturalny porządek wszechrzeczy. Jak mógłby brzmieć „Neptune” (by pozostać przy anglojęzycznych tytułach), możemy tylko spróbować sobie wyobrazić. Szkoda, że Gayle, Wójciński i Andrzejewski nie wyręczyli w tym dziele swoich fanów. W takiej sytuacji płyta byłaby o te kilka, a może nawet kilkanaście minut dłuższa. A w przypadku takich artystów każda minuta jest na wagę złota. Skład: Charles Gayle – saksofon altowy, fortepian, głos Ksawery Wójciński – kontrabas Max Andrzejewski – perkusja
Tytuł: Solar System Data wydania: 15 grudnia 2017 Nośnik: CD Czas trwania: 52:11 Gatunek: jazz EAN: 5906395808380 Utwory CD1 1) Mercury: 10:09 2) Venus: 08:27 3) Earth: 06:28 4) Mars: 05:38 5) Jupiter: 04:15 6) Saturn: 13:59 7) Uranus: 03:15 Ekstrakt: 80% |