powrót; do indeksunastwpna strona

nr 5 (CLXXVII)
czerwiec 2018

Przeczytaj to jeszcze raz: Człowiek, który widzi
Joseph Conrad ‹Jądro ciemności›
Kiedy głośno jest o kontrowersyjnie uwspółcześnionym spolszczeniu „Jądra ciemności” Conrada według Dukaja, warto też sięgnąć po jedno z tłumaczeń poprzednich: na przykład Patrycji Jabłońskiej. Może być i tak, że milenials czy korposzczur z generacji X odnajdzie się dużo łatwiej w spokojnym toku dziewiętnastowiecznej narracji.
ZawartoB;k ekstraktu: 100%
‹Jądro ciemności›
‹Jądro ciemności›
Co uderza najmocniej, to przenikliwość spojrzenia. Narrator, mimo swojej niesłychanej przecież życiowej aktywności widzi świat z pozycji obserwatora – kogoś z zewnątrz. To nie tylko jego rola podróżnika: czy w nienazwanej po imieniu Brukseli, gdzie zostaje zatrudniony w swojej spółce handlowej, czy też w samym Kongu. Również na Londyn patrzy, jak na miejsce zupełnie obce, malując nieoczywistą wizję, rozpoczynającą się od słów: „I to również było jedno z mrocznych miejsc na ziemi” i rozwijającą się w dygresję o wyimaginowanym rzymskim dowódcy, którego los przywiódł nad dziką rzekę, w niesprzyjający klimat i upodlający brak cywilizacji. „Bezsilne obrzydzenie” w konfrontacji z dziczą.
Taki właśnie narrator, zdolny do widzenia nieoczywistości, relacjonuje absurd zachowań europejskich pracowników spółki, którzy pełni wielkich ambicji i intryganckiego zapału nie są w stanie załatwić prostej dostawy nitów do naprawy statku. Opowiada o dyrektorze zagubionej w dżungli stacji i że wobec faktu, iż „nie miał talentu organizacyjnego, inicjatywy, nawet zamiłowania do porządku” jego główną predyspozycją do pełnionego stanowiska jest zdrowie. Sam fakt fizycznego przetrwania wielu lat w skrajnie niesprzyjającym klimacie.
Marlowe mówi o afrykańskich robotnikach przymusowych: ich chorobach i śmierci, bezsensownej, możliwej do przewidzenia w takich warunkach. Tak jak z zaciętą ironią opowiada o groteskowej akcji gaszenia podpalonej chaty, tak też wyjaśnia, że w czasie długiej podróży w górę rzeki dawano lokalnym pomocnikom kawałki miedzianego drutu jako zapłatę. Mieli za to kupować prowiant, tyle że albo wiosek po drodze nie było, albo były wrogo nastawione, albo też po prostu nie zarządzano postojów – ponieważ Europejczycy mieli co jeść.
Nieśpieszna opowieść punktuje kolejne obserwacje, nie musząc w zasadzie dopowiadać do nich wniosków, gdyż samo postawienie problemów narzuca interpretacje. Marlowe przy tym jako wynajęty fachowiec – robi swoje. Organizuje pieszą przeprawę całej karawany do stacji, naprawia statek, prowadzi go w trudnym rejsie w górę rzeki, uczestniczy w potyczce i mimo szoku w momencie śmierci sternika, zachowuje przytomność umysłu. Nawet wtedy, gdy ma już „poczucie snu”, co wynika po prostu z narastającej choroby, opisanej też z tą nieco upiorną, sarkastyczną trzeźwością: „Być może miałem też trochę gorączki. Nie można żyć ciągle z ręką na pulsie. Często miałem »trochę gorączki« albo trochę czegoś innego – figlarne uderzenie łap dziczy, wstępne igraszki przed poważniejszym atakiem”.
Wszyscy oczywiście wiemy z niezliczonym odwołań, co będzie dalej, u kresu podroży: „pan Kurtz”, „wybitny człowiek”, który tak wspaniale prowadzi swoją stację, gromadzi transporty kości słoniowej, sobie tylko znanymi metodami. Jak okazuje się później, oczekując poddańczych ceremonii i wbijając na pale głowy buntowników, a jednocześnie pracując nad światłym raportem dla Towarzystwa na rzecz Zniesienia Dzikich Obyczajów – pełnym altruistycznych wielkich słów z zapomnianym później ręcznym postscriptum „Wybić całe to bydło!”.
Tyle znana interpretacja: Kurtz pozbawiony hamulców narzuconych przez własną cywilizację, postawiony – dzięki posiadaniu broni palnej – w roli jedynego w okolicy półboga stracił całą pozłotkę moralności, którą zdawał się prezentować, gdy działał w poprzednim, właściwym sobie świecie.
Jednak współczesny czytelnik prawdziwą grozę i „ohydę” czuje chyba na ostatnich stronach, gdy brukselscy znajomi wspominają z żalem zmarłego. „Mimochodem dał mi do zrozumienia, że Kurtz zasadniczo był wielkim muzykiem”. „Brałem go za malarza, który pisał do gazet albo za dziennikarza, który umiał malować”. „Był uniwersalnym geniuszem”. „Poinformował mnie, że właściwą sferą Kurtza powinna być polityka »od popularnej strony«”. „Jakże on umiał mówić! Elektryzował wielkie zgromadzenia. (…) Mógłby być wspaniałym przywódcą ekstremistycznej partii”.
Nie potrzeba cytować dalej. Gdy czyta się to obecnie, zbędna staje się fraza „pozbawiony hamulców narzuconych przez własną cywilizację” z najpopularniejszej interpretacji opowiadania – wszak te same mechanizmy tak niedługo później bez przeszkód działały na naszym kontynencie. Pozostajemy w myślach z uznaną kiedyś za oczywistość tezą „Niemcy to taki kulturalny naród”, która w jakiś sposób domyka się klamrą z początkowymi rozważaniami nad losem zagubionego w zimnej dziczy rzymskiego przywódcy. Przy czym znamienny jest opis pochodzenia oszalałego narcystycznego tyrana znad rzeki Kongo: „Jego matka była w połowie Angielką, ojciec w połowie Francuzem. Cała Europa miała wkład w stworzenie Kurtza”. Mam wrażenie, że nie zdziwiłaby ta przerażająca historyczna analogia Conradowskiego narratora, który nawet w gorączce zachowywał klinicznie precyzyjne spojrzenie świadka.



Tytuł: Jądro ciemności
Tytuł oryginalny: Heart of Darkness
Data wydania: I kwartał 2018
Wydawca: GREG
ISBN: 978-83-7517-119-8
Format: 96s. 150×210mm; oprawa twarda
Wyszukaj w: MadBooks.pl
Wyszukaj w
:
Zobacz w:
Ekstrakt: 100%
powrót; do indeksunastwpna strona

25
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.