Wszyscy znamy nieśmiertelny filmowy motyw, gdy bohater (lub bohaterowie) po wykonaniu swego zadania odjeżdża(ją) w stronę zachodzącego słońca. W „Żelaznym” duet Zajączkowski / Wyrzykowski wykorzystał go na swój sposób. 19 maja 1946 roku w Borach Tucholskich miał miejsce partyzancki rajd, który odbił się szerokim echem nie tylko w Polsce Ludowej, ale także na zachodzie Europy. Pluton dowodzony przez ppor. Zdzisława Radochę „Żelaznego” w ciągu jednego dnia przejechał setkę kilometrów, „odwiedzając” kilka gmin, a w nich posterunki MO i UB. Milicjantów dyscyplinowano, broń konfiskowano, natomiast złapanych ubeków i sowieckich mocodawców przesłuchiwano i traktowano na równi z Gestapo - czyli rozstrzeliwano. Z jednym wyjątkiem: sierżanta UB w Skórczu, do którego miejscowi obywatele nie mieli żadnych zastrzeżeń, a ponadto on sam w czasie przesłuchania zachował się mężnie. Przeżył - by wkrótce zostać oskarżony przez własnych towarzyszy o współpracę z AK… Przedstawiany dzisiaj kadr obrazuje wyjazd ze Zblewa. Jest już wieczór, pora zaszyć się w leśnej kwaterze… Ale mijany drogowskaz wskazuje pobliską Starą Kiszewę - jeszcze jedno miejsce, gdzie pewnie stacjonuje UB. „Żelazny” nakazuje więc zjechać z głównej drogi i skręcić w kierunku wsi. Krajobraz zobrazowany został dość umownie; Stara Kiszewa istotnie leży na północny zachód od Zblewa, więc można odbić w prawo z drogi wiodącej za zachód. Sęk w tym, że owa droga wschód-zachód biegnie znacznie dalej na południe niż sugeruje to drogowskaz, a jedyna inna główna droga w tamtym rejonie prowadzi… prosto ze Zblewa do Starej Kiszewy. Skoro już wiemy, że kadr nie ma za zadanie odzwierciedlić geograficznej rzeczywistości, możemy spokojnie skupić się na jego symbolice. Jako ostatni, w dodatku dość duży kadr swojej planszy, niejako podsumowuje to, co się w komiksie działo na kilku obrazkach poprzednich (a co nakreśliłem w kilku zdaniach powyżej). Szerokie ujęcie krajobrazu z centralnie zachodzącym słońcem widziane z żabiej perspektywy (na pierwszy plan wysuwają się, częściowo zasłaniające widok, chaszcze). Biegnąca przez środek droga odbija tak światło, jak i sylwetki drzew[1]. I choć jeszcze przed chwilą ciężarówka z plutonem „Żelaznego” odjeżdżała w stronę słońca, teraz widać ją, jak skręca gdzieś w prawo. Tam, gdzie szaro, gdzie nie ma radosnych kolorów. Jeszcze nie koniec tej pracy. Jeszcze nie czas na napisy końcowe, na odpoczynek, na powrót do normalnego życia. Ranny niecały miesiąc później, ppor. „Żelazny” ginie 28 czerwca 1946, ginie w przypadkowym starciu z grupą operacyjną MO w miejscu swej rekonwalescencji. Bezpieka identyfikuje go dopiero po śmierci, chowając ciało w miejscu niepoznanym do dnia dzisiejszego. 1) Co jest mocno zastanawiające, gdyż poprzednie kadry nie sugerowały ani opadów deszczu, ani upałów – jezdnia nie jest więc ani mokra, ani rozpalona, by pojawiało się letnie złudzenie kałuż. |