powrót; do indeksunastwpna strona

nr 9 (CLXXXI)
listopad 2018

Ośmiornicą być
Peter Godfrey-Smith ‹Inne umysły›
Co się zdarzy, gdy nurkujący filozof spotka się z oko w oko z ośmiornicą? Ta popularnonaukowa książka „Inne umysły. Ośmiornice i prapoczątki świadomości” próbuje wniknąć w stan umysłu głowonogów.
ZawartoB;k ekstraktu: 70%
‹Inne umysły›
‹Inne umysły›
To modny trend we współczesnej nauce: badania świadomości, procesów poznawczych i emocjonalnych przekraczają dzisiaj granice gatunku ludzkiego. Coraz więcej badań przeprowadza się nie tylko na innych ssakach naczelnych, ale – jeżeli to możliwe – na przedstawicielach innych grup zwierząt. Czy rzeczywiście nasi „bracia mniejsi” mają umysły, czy też jedynie zachowują się jakby miały umysły? Te i inne pytania pozwala stawiać kognitywistyka, dynamicznie rozwijająca się obecnie dziedzina nauki.
Zdolności poznawcze ośmiornic i powiązane z nimi zagadnienia, jak np. komunikowanie się czy kształtowanie własnej środowiskowej niszy są przedmiotem systematycznych badań naukowych dopiero od niedawna. „Inne umysły. Ośmiornice i prapoczątki świadomości” wpisują się w ten najnowszy nurt badań nad bezkręgowcami. Warto podkreślić, że dopiero w ostatniej dekadzie ośmiornice doczekały się prawnych regulacji dotyczących traktowania ich podczas eksperymentów. Przeczytamy tu o historii badań nad ośmiornicami, szeregu eksperymentów laboratoryjnych (które wykazały ich legendarne umiejętności odkręcania słoików czy umiejętności pokonywania prostych labiryntów). Zapis raportów z laboratoriów to także anegdotyczne portrety ekscentryczności i wybitnej złośliwości niektórych z badanych zwierząt, trudno uwierzyć, do czego są zdolne!
Peter Godfrey-Smith jest przede wszystkim filozofem nauki (i laureatem prestiżowej nagrody Lakatosa za wkład w rozwój tej dziedziny). Ma też szeroką wiedzę z zakresu nauk o życiu i poznaniu. Jest jednak nie tylko naukowcem, ale zapalonym nurkiem – czego rezultatem są liczne zdjęcia i nagrania podwodnego świata, często publikowane w popularnonaukowych pismach „National Geographic” czy „New Scientist”.
Niniejsza książka jest właśnie rezultatem osobistych – by się tak wyrazić - podwodnych spotkań autora z ośmiornicami. Większość z tych opisów jest fascynująca, również dlatego, że ten gatunek zwierząt nie jest jeszcze zbyt dobrze poznany – o ile nie nurkujemy w miejscach, gdzie egzystują, nie mamy żadnej okazji obserwować ich w naturze. Peter Godfrey-Smith, przytaczając swoje wrażenia z tych spotkań, pisze o „życzliwym zainteresowaniu” ośmiornic jego osobą, (ale czy ta życzliwość jest taka do końca bezinteresowna, gdy nieraz nawiązują kontakt z – na szczęście skazanym na niepowodzenie - „zamiarem wykorzystania [obserwatora] jako obiadu”?)
Dostajemy w książce bardzo interesująco i przejrzyście opisaną historię ewolucji. Czy będziemy zdziwieni dowiadując się, że tak, z ośmiornicami łączy nas wspólny przodek, żyjący ok. 600 mln lat temu? Było to zwierzę egzystujące w wodzie – żadne organizmy nie żyły jeszcze na lądzie. Historia ewolucji to dla autora przede wszystkim pretekst do rozważań na temat historii kształtowania się układu nerwowego i umysłu w drodze tego procesu oraz relacji umysłu i materii – jednego ze stosunkowo nowych nurtów w filozofii. Autor dochodzi przy tym do interesującego wniosku, że ośmiornice żyją „poza zwykłym podziałem na ciało i mózg”, co może dostarczyć kognitywistyce i filozofii umysłu nowych inspiracji.
„Inne umysły” dają nam także przegląd historii badań nad teorią świadomości. Autor przy tej okazji stawia pytanie: gdzie jest w tym wszystkim miejsce ośmiornicy i jak może wyglądać jej doświadczenie? To zagadnienie staje się fascynujące w świetle opisów kamuflażu głowonogów oraz ich zdolności zmieniania barw ciała – być może jako sygnałów komunikacji. Jednak odpowiedź autora nie satysfakcjonuje, zwłaszcza poczynione przez niego zestawienie zachowań głowonogów (w tym wypadku kałamarnic) z pawianami w poszukiwaniu uniwersalnych wzorców, a później jeszcze opakowanie tego w rozwój teorii umysłu i języka (w rozdziale VI). Również od głównego tematu książki odbiega rozdział VII. Autor zakłada, że krótkość życia głowonogów to uzasadnienie takiej, a nie innej budowy układu nerwowego. Ale są przecież inne zwierzęta żyjące krótko, a ich układ nerwowy nie wyróżnia się tak jak układ nerwowy głowonogów.
Brakuje mi w tej książce konkretnych wniosków – jakiegoś podsumowującego rozdziału, który mógłby połączyć osobiste obserwacje autora z przedstawionymi przez niego teoriami, a opis ośmiornic jako gatunku osadzić na mapie ogólnej wiedzy o umysłach ludzi i zwierząt. Trudno zadowolić się konkluzją autora, mającego nadzieję, że „książka dostarcza kolejnego powodu, by doceniać oceany i troszczyć się o nie”. Temat „Innych umysłów” jest przecież zupełnie inny.



Tytuł: Inne umysły
Tytuł oryginalny: Other Minds
Data wydania: 4 września 2018
ISBN: 978-83-7886-403-5
Format: 280s. 140×215mm; oprawa twarda
Cena: 49,90
Wyszukaj w: MadBooks.pl
Wyszukaj w
:
Zobacz w:
Ekstrakt: 70%
powrót; do indeksunastwpna strona

20
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.