W „Rozterkach śmierci” portugalskiego noblisty znajdziemy to co najlepsze w jego pisarstwie: grę wyobraźni oraz surrealistyczną wizję świata ze szczyptą ironii i specyficznym poczuciem humoru.  | ‹Rozterki śmierci›
|
Bo tylko tak chyba można pisać o świecie, w którym – niespodziewanie dla wszystkich – przestała siać spustoszenie śmierć. Ludzie, przyzwyczajeni do nieszczęść, jakie codziennie wyrządza bezlitosna i ślepa „kostucha”, nagle ze zdziwieniem odkrywają, że do ostatecznego kroku w stronę wieczności nie dochodzi, co zadaje kłam „najbardziej pesymistycznym diagnozom lekarskim”. Na śmierć czeka w zawieszeniu królowa matka, będąca w centrum uwagi wszystkich poddanych, wypadki samochodowe nie przynoszą ofiar, choroby i starość nie zbierają śmiertelnego żniwa. Ta sytuacja staje się dla autora pretekstem do „przećwiczenia” wspólnie z czytelnikami alternatywnej rzeczywistości, w której oddalone zostaje widmo śmierci. Oto ziszcza się jedno z odwiecznych marzeń człowieka: życie nie ma kresu, świat żyjących jest wieczny i niezmienny, nieskażony piętnem nieodwracalnej śmierci. Czyżby zapanował raj na ziemi? Teraz można „wyjść na ulice i proklamować, i krzyczeć wniebogłosy, że teraz rzeczywiście, tak, teraz życie jest piękne”. „Uważaj, o czym marzysz”, zdaje się przestrzegać Saramago, proponując nam rozważania natury filozoficznej i teologicznej. „Filozofia potrzebuje śmierci tak bardzo jak religie”, zaś Montaigne już powiedział, że „filozofia to nauka umierania”. Dopiero tutaj wyraźnie widać, jak bardzo mocno historia idei i ludzkich myśli przeniknięta jest i ściśle powiązana z ideą śmierci. Trudne zadanie w nowej rzeczywistości ma kościół – musi zmienić doktrynę, by dostosować się do nieaktualnej już groźby unicestwienia, a jednocześnie nadal utrzymać posłuch u wiernych. Głowią się politycy, co robić – włączają zarządzanie kryzysowe, wdrażają procedury, usiłują zapanować nad rosnącym chaosem. Tym bardziej, że nie zwalnia tempo walki politycznej, opozycja wykorzysta każdy błąd. Nie umykają pisarzowi najdrobniejsze niuanse i praktyczne szczegóły życia codziennego, od funkcjonowania zakładów pogrzebowych poprzez konieczność wygłoszenia komunikatu rządowego w państwowej telewizji. Saramago jest znakomitym znawcą realiów społeczno-kulturowych oraz ludzkiej natury i potrafi świetnie przewidzieć, jak zachowają się ludzie… Tymczasem zostaje odkryta nowa prawidłowość: owszem, śmierć uległa zawieszeniu, ale tylko w granicach państwa, poza nimi – wszystko toczy się jak dotąd. Czy zdziwi nas to, że w tej sytuacji natychmiast powstała „maphia” (jak nazwał to autor), świadcząca określone usługi, a państwo nie radzi sobie z ochroną granic? Po jakimś czasie jednak śmierć wraca… Pisze do wybranych listy (wyroki?) w fioletowych kopertach, pojawia się – niezauważona – przy łóżkach chorych, z radością stwierdza, że „możliwość dysponowania życiem ludzkim jest (…) jedynie w jej gestii i nie musi się z niczego przed nikim tłumaczyć”. A jednak jest wyjątek… wizja, w której śmierć zmienia swoje plany i korzy się przed czymś silniejszym od siebie – przed muzyką, wytworem ludzkiego umysłu – to jedna z piękniejszych metaforycznych scen, które kiedykolwiek powstały w literaturze. Tylko w ten sposób, tworzeniem sztuki człowiek jest w stanie pokonać śmierć i zyskać nieśmiertelność… „Rozterki śmierci” to powieść, do której warto co jakiś czas wracać. Czytając ją tylko raz, nie zdołamy uchwycić wszystkich szczegółów, zaszyfrowanych tropów, symboli i motywów. Jej forma jest nowatorska (to charakterystyczna cecha twórczości portugalskiego pisarza), ale nie powinna aż tak bardzo przeszkodzić nawet mniej wprawnemu czytelnikowi w odbiorze całości. W uzasadnieniu przyznania José Saramago literackiej nagrody Nobla (w 1998 roku) czytamy, że jego dzieła to przypowieści, podtrzymywane przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwiające pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości. Takie są właśnie „Rozterki śmierci”: mocno osadzone w „ziemskich” realiach, ale jednocześnie pozwalające nam patrzeć na świat z zupełnie nowego punktu widzenia. Oraz, co najważniejsze, gruntownie przemyśleć sobie kwestie podstawowe związane z życiem i śmiercią.
Tytuł: Rozterki śmierci Tytuł oryginalny: As Intermitências da Morte Data wydania: 5 lutego 2019 ISBN: 978-83-8062-318-7 Format: 272s. 197×128mm; oprawa twarda, obwoluta Cena: 44,90 Gatunek: klasyka, mainstream |