powrót; do indeksunastwpna strona

nr 6 (CLXXXVIII)
lipiec-sierpień 2019

Obcy z głębin
Peter Godfrey-Smith ‹Inne umysły›
W zwięzłym, precyzyjnie prowadzonym wywodzie autor wyjaśnia: czym jest ewolucja, czym świadomość i czym ewolucja układów nerwowych, a co za tym idzie: umysłu. Ilustruje to pięknymi opisami własnych podwodnych spotkań z głowonogami.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Miłośnicy książek popularno-naukowych powinni pilnie śledzić ofertę wydawnictwa Copernicus Center Press. Obok serii Fransa de Waala o szeroko pojętej bystrości zwierząt kolejnym bestsellerem tej oficyny są zbliżone tematyką „Inne umysły”. Peter Godfrey-Smith jest filozofem, a w przedmowie Mateusz Hohol z Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych Uniwersytetu Jagiellońskiego przestrzega: „Szufladkowanie autora „Innych umysłów” jako „nurkującego filozofa” byłoby błędem, bowiem na kartach swoich prac zdradza on ogromną wiedzę z zakresu nauk o życiu i poznaniu, zaś wyniki swoich podwodnych badań publikował w prestiżowych czasopismach biologicznych”. Mamy więc do czynienia z dokładnie takim filozofem nauki, jakiego refleksje mogą otworzyć oczy szerokiej publiczności na najnowsze odkrycia.
Podtytuł „Innych umysłów” to „Ośmiornice i prapoczątki świadomości”. Tak też można podzielić tę krótką książkę: na rozdziały dotyczące ewolucji, w tym ewolucji układów nerwowych, na te wprowadzające podstawowe pojęcia dotyczące świadomości oraz te przybliżające nam temat samych głowonogów, tak zaskakujących i innych od zwierząt, z którymi mamy do czynienia na co dzień. Przyzwyczajeni do pozornej wszechwiedzy współczesnej nauki zapominamy, że chociażby zachowania ośmiornic czy mątw na wolności to nadal coś, co dopiero zaczyna się obserwować.
W podtytułowej wyliczance zabrakło po tłumaczeniu obecnego w oryginale „morza” („Other Minds: The Octopus, the Sea and the Deep Origins of Consciousness”). Autor uważa, że „uprawianie filozofii polega głównie na tym, żeby złożyć coś w całość”. O ile naszej redakcyjnej koleżance zabrakło w „Innych umysłach” tego elementu podsumowującego, o tyle ja mam wrażenie, że jest nim samo spojrzenie na głowonogi oczami autora. To bardzo nieścisłe kryterium, ale wyjaśniałoby literacki błysk, z jakim Godfrey-Smith pisze o swoich podwodnych doświadczeniach.
W ostatnim zdaniu przypomina nam: „Kiedy nurkujesz w morzu, zanurzasz się w początku każdego z nas”, odwołując się w tym również do wcześniejszego stwierdzenia, że „[ostatni wspólny] przodek człowieka i ośmiornicy żył w czasie, kiedy żadne organizmy nie wyszły jeszcze na ląd, a największymi zwierzętami były prawdopodobnie gąbki i meduzy”. Wydaje mi się, że tropem, po którym może iść czytelnik spragniony klamry spinającej całość książki, może być myśl, iż oto autor wprowadza nas w fundamenty wiedzy o ewolucji umysłu, abyśmy mogli widzieć to, co on widział, w chwilach swoich spotkań z tymi tak odległymi od nas, a tak zachwycającymi kuzynami.
Przy takim ujęciu uprawnione, a wręcz naturalne, wydaje się połączenie wykładu z całkowicie subiektywnymi opisami (na przykład śmierci mątwy), podanymi z autentycznym pisarskim talentem. Nie mając choćby wycinków wiedzy, którą dysponuje autor, nie bylibyśmy w stanie docenić złożoności i – aż chciałoby się rzec – cudowności zjawisk, o których próbuje nam opowiedzieć. Podzielić się swoim zachwytem w kontakcie głowonogami, które „są zupełnie niezależnym od nas eksperymentem w ewolucji dużych mózgów” – tak, że „prawdopodobnie nigdy nie będziemy bliżej spotkania z inteligentnymi obcymi”.
Jeżeli chodzi o mnie, nie pozostało mi po tej książce nic innego, jak powrót do „Ślepowidzenia” Petera Wattsa – by spojrzeć na nie ponownie, z choć odrobinę większą wiedzą: o ewolucji, o świadomości, o grającej kolorami skórze (daltonistycznych!) głowonogów. Wydaje mi się, że o to właśnie mogło autorowi „Innych umysłów” chodzić: o próbę oddania fascynacji.



Tytuł: Inne umysły
Tytuł oryginalny: Other Minds
Data wydania: 4 września 2018
ISBN: 978-83-7886-403-5
Format: 280s. 140×215mm; oprawa twarda
Cena: 49,90
Zobacz w:
powrót; do indeksunastwpna strona

44
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.