powrót; do indeksunastwpna strona

nr 10 (CXCII)
grudzień 2019

Żydzi w Erze Jazzu: Najmłodsi z Wielkiej Czwórki
Alexander Olshanetsky i Abraham Ellstein nie zdobyli aż takiej sławy jak Sholom Secunda, ani nie wywarli takiego wpływu na żydowską muzykę jak Joseph Rumshinsky. Co wcale nie oznacza, że ich kariera była mniej barwna i pozbawiona sukcesów.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Alexander Olshanetsky (1892-1946) przybył do Stanów Zjednoczonych dość późno. Urodzony w 1892 roku w Odessie i wychowany w religijnej rodzinie, uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum, od dziecka śpiewając w chórze i ucząc się gry na kilku instrumentach. Początkowo podróżował po Rosji i Syberii jako członek odeskiej orkiestry operowej, a później, jako kapelmistrz wojskowy, odwiedził tak odległe strony jak Chiny i Mandżuria. W trakcie jednej z tych wypraw poznał grupę teatralną Peretza Sandlera. Po emigracji do Ameryki tego ostatniego, Olshanetsky przejął jego obowiązki i rozpoczął komponowanie jidyszowych piosenek i melodii. Jego dalsze podróże, tym razem z rosyjską grupą operetkową, zawiodły go do Japonii i Indii. Gdy po powrocie odkrył, że nic nie pozostało z jidyszowego teatru, postanowił pójść w ślady Sandlera i wyruszył do Stanów Zjednoczonych. Było to w roku 1922.
Przybycie do Ameryki nie zakończyło podróży Olshanetskiego. Związawszy się z Yiddish Art Theatre wyjechał na pewien czas na Kubę. Po powrocie do Nowego Jorku, w połowie lat dwudziestych, pracował początkowo dla teatru Lenox w Harlemie i Liberty na Brooklynie, prędko awansując do National Theater. Jako twórca operetek i, podobnie jak Rumshinsky, osoba silnie związana z Second Avenue, Olshanetsky stał się wszechobecną postacią w światku jidyszowej nowojorskiej sceny, a jego utwory pojawiały się prawie we wszystkich większych teatrach.
Czy jest zatem coś, co wyróżnia Olshanetskiego spośród całej wielkiej czwórki? Poza bardzo specyficzną i melodyjną muzyką, kilkoma utworami religijnymi (niepozbawionymi teatralnego charakteru), jest on autorem przejmującej piosenki „Mayn Shtetele Beltz”. W przeciwieństwie do Secundy i Ellsteina, Olshanetsky pamiętał świat przedwojennych żydowskich miasteczek środkowej Europy i z nostalgią wspominał ten czas w niektórych utworach. Ta konkretna piosenka została napisana do film „Dem Khazn’ Zun” z 1937 roku.
Olshanetski nie pozostawił po sobie takich hitów jak Secunda, ani nie wywarł tak wielkiego wpływu na Second Avenue jak Rumshinsky, tym niemniej należał do szanowanych muzyków ery jazzu. Jak pisał jeden z jego starszych kolegów, to Olshanetski doskonale rozumiał uczucia żydowskich emigrantów z Europy Środkowej i Wschodniej, dając im wyraz w swoich teatralnych produkcjach.
Najmłodszy z wielkiej czwórki
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Abraham (Abe) Ellstein (1907-1963) to najmłodszy członek wielkiej czwórki z Second Avenue i jedyny, który urodził się w Ameryce. Podobnie jak jego starsi koledzy, zaczynał jako członek żydowskiego chóru i w wieku zaledwie trzynastu lat zaczął nim dyrygować. Młody Abe otrzymał tradycyjne religijne wychowanie, a następnie uzyskał stypendium na naukę w The Juilliard School; koniec edukacji został uświetniony napisaniem przez niego debiutanckiej muzyki do sztuki teatralnej „Gerangl” („Struggle”), pierwszej z trzydziestu trzech kompozycji dla jidyszowego teatru, jakie napisał w ciągu całego życia.
Ellstein działał zarówno w żydowskim teatrze jako twórca melodii i całych operetek (mówi się, że swoją pierwszą operę napisał w wieku ośmiu lat), jak również w radiu, na Broadwayu, a nawet w Hollywood. Był bardzo wszechstronny i jako jedyny z czterech wielkich muzyków zdołał z powodzeniem przejść z muzyki popularnej do muzyki klasycznej. W trakcie jednej z licznych podróży po Europie Ellstein trafił do Pragi, gdzie zafascynowała go legenda o golemie. Po powrocie do Ameryki napisał klasyczną operę „Golem” opartą na tym motywie. Miała ona swoją premierę w 1962 roku, na rok przed śmiercią kompozytora.
Jeśli chodzi pracę dla teatru, młody Abe zasłyną pod koniec lat 20. muzyką do „Zayn vaybs lubovnik” („His Wife’s Lover”) oraz „Az der rebbe vil” („When the Rebbe Wants”); do tej drugiej sztuki przylgnęło miano „chasydzkiej operetki” i nie był to ostatni kontakt kompozytora z wątkami ortodoksyjnego judaizmu. Napisał on także przejmujący „Chasydzki taniec” na klarnet i orkiestrę.
Podobnie jak Secunda, Ellstein współpracował i utrzymywał kontakty z wieloma sławami ówczesnej jidyszowej sceny. Wyruszył nawet w trasę koncertową do Europy i Południowej Afryki jako agent Molly Picon; w tym czasie napisał też muzykę do wielu przedstawień z jej udziałem (m.in. piosenkę „Abi Gezunt”). Efektem współpracy tych dwojga było też stworzenie przez Ellsteina kompozycji do dwóch jidyszowych filmów „Mamele” i „Yidn mitn yidl”.
Choć wszyscy czterej „wielcy” kompozytorzy z Second Avenue próbowali swoich sił z różnymi gatunkami, Ellsteinowi jako jedynemu udało się zdobyć popularność jako twórcy muzyki popularnej i tradycyjnej, teatralnej i liturgicznej, nie wspominając o klasycznych melodiach jidyszowych i muzyce filmowej.
powrót; do indeksunastwpna strona

144
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.