powrót; do indeksunastwpna strona

nr 2 (CXCIV)
marzec 2020

Sylwetka autora: Zofia Kossak-Szatkowska primo voto Szczucka
ciąg dalszy z poprzedniej strony
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Szatkowscy pracowali w trudnych warunkach na farmie hodowlanej Trossell (zakupionej przez spółkę, w której nabyli udziały dzięki przychodom z zagranicznych wydań powieści). Swe przeżycia Zofia Kossak zapisywała w notatkach, wydanych pośmiertnie (w 2007 roku) pod tytułem „Wspomnienia z Kornwalii 1947-1957”. Ponadto w tamtym okresie powstało wysoko cenione przez zagranicznych krytyków i czytelników „Przymierze” (osadzone w Palestynie 18 wieków przed Chrystusem apokryficzne dzieje biblijnego Abrahama), a także „Rok polski”, i cz. I „Dziedzictwa”. Tymczasem w Polsce w 1951 roku wszystkie jej utwory objęte zostały cenzurą i natychmiastowym wycofaniem z bibliotek.
W 1957 roku pisarka powróciła do Polski (cofnięto decyzję o jej wypędzeniu) i osiadła w ukochanych Górkach Wielkich. Zamieszkała w domku dawnego ogrodnika, w którym obecnie mieści się jej muzeum biograficzne (dwór górecki spłonął w roku 1945). Tutaj spędziła ostatnie 11 lat życia, pracując wspólnie z mężem nad „Troją Północy”, dalszymi częściami „Dziedzictwa” i innymi utworami.
Komunistyczne władze starały się skłonić pisarkę do tworzenia wedle swoich reguł, by znana ze swej religijności i bezkompromisowości pisarka przestała pełnić rolę sumienia katolickiego narodu. Zofia Kossak walczyła z cenzurą, która ingerowała nawet w jej opowiadania dla dzieci. W marcu 1964 roku podpisała słynny „List 34” – dwuzdaniowy list protestacyjny polskich intelektualistów przeciw cenzurze, autorstwa Antoniego Słonimskiego. Nie przyjęła Nagrody Państwowej I stopnia przyznanej w czerwcu 1966 roku przez władzę ludową „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie powieści historycznej”, którą to nagrodę przyznano „przypadkiem” w trakcie „aresztowania” peregrynującego po Polsce w ramach Wielkiej Nowenny obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Próbę wręczenia jej nagrody uznała za nieporozumienie. W efekcie jej książki, raz już przez władze stalinowskie wycofywane z księgarń i bibliotek, ponownie trafiły na indeks.
W sierpniu 1967 r. Zofia Kossak uczestniczyła w uroczystościach odbywających się na terenie obozu w Auschwitz. Zasłabła tam, a po powrocie do domu przeszła poważny atak serca. Zmarła 9 kwietnia 1968 w Bielsku-Białej, pochowana została na cmentarzu parafialnym w Górkach Wielkich obok ojca, Tadeusza Kossaka, i syna, Juliusza Szczuckiego. Mąż przeżył ją o osiem lat.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
11 listopada 2018 Prezydent RP odznaczył pośmiertnie pisarkę Orderem Orła Białego „jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
• • •
Bibliografia pisarki obejmuje kilkadziesiąt tomów prozy i publicystyki. W dwa lata po „Pożodze” wydaje „Beatum scelus”, powieść historyczną wznowioną w późniejszych latach jako „Błogosławiona wina”. Jej akcja dzieje się w XVII wieku, gdy ciężko chory książę Mikołaj Sapieha, wojewoda litewski, doznaje cudownego uzdrowienia przed obrazem Matki Bożej Gregoriańskiej. Jego prośba o podarowanie obrazu spotyka się z odmową papieża Urbana VIII. Książę porywa więc obraz i wywozi do Polski, za co zostaje wyklęty. Błogosławioną winą staje się zbrodnia świętokradztwa, popełniona przez magnata-gwałtownika przeobrażającego się w pokutnika-pielgrzyma.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
W 1926 roku ukazują się dwie książki dla młodszych czytelników, wspomniane już „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata” (baśń o domowym skrzacie, zamieszkującym dom w Górkach Wielkich, spisaną dla własnych dzieci) oraz „Z miłości”, w której Zofia Kossak sportretowała świętego Stanisława Kostkę, patrona młodzieży polskiej, żyjącego w XVI wieku.
„Wielcy i mali” z 1927 roku zawiera cztery opowiadania o Śląsku: tytułowych „Wielkich i małych”, „Ostatnią księżnę Cieszyńską”, „Historię Ondraszka Szebesty, zbójnika” oraz „Imko Wisełkę”. Rok później wydana „Złota wolność” stylizowanym językiem opowiada dzieje fikcyjnych postaci Sebastiana i Pietrka z rodu Pleszów, uwikłanych w wielkie wydarzenia historyczne oraz sąsiedzkie spory i intrygi za czasów panowania Zygmunta III Wazy (przełom XVI i XVII wieku) – a są to czasy rodzącej się potęgi magnaterii i coraz większej prywaty.
„Szaleńcy Boży” z 1929 roku to zbiór jedenastu zbeletryzowanych hagiograficznych legend o świętych, a wydana następnym roku „Legnickie Pole” to powieść o XIII-wiecznym Śląsku. Syn weneckiego kupca, próbując sprytnie skierować atak mongolski na Węgry, gdzie znaczące przywileje handlowe posiada Genua – śmiertelny konkurent Wenecji – wyrusza z handlową (czytaj: szpiegowską) karawaną mandaryna Czang-fu-tse ze stolicy mongolskiego imperium Karakorum w kierunku Europy, mając nadzieję dotrzeć na Śląsk do Trzebnicy, do przebywajacej w tamtejszym klasztorze swej ukochanej. Jednocześnie z drugiej strony podąża do Wrocławia inny orszak, na którego czele stoi biskup Mediolanu i zarazem legat papieski. Tytuł książce nadaje końcowy opis bitwy na Dobrym Polu pod Legnicą w 1241 roku – starcie wojsk polskiego księcia z mongolskim żywiołem – najazdem tatarskim.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Rok 1931 przynosi trzy pozycje bibliograficzne, osadzone w czasach współczesnych (czyli XX-lecia międzywojennego). „Dzień Dzisiejszy” to realistyczna powiastka ziemiańska. Autorka mierzy się w niej z problemami ówczesnej rewolucji obyczajowej – z pozycji katoliczki spogląda na zupełnie nowe naówczas kwestie dla Polaków jak rozwody, feminizm czy legalizacja aborcji. „Ku swoim” jest młodzieżową wersją „Pożogi”, w której opisała zagładę swego domu rodzinnego. Spoglądamy na to oczami najmłodszego z rodzeństwa, Janka, którego matka chce ocalić swą rodzinę przed systemem sowieckim i nielegalnie przedostać się do Polski. „Topsy i Lupus” (imiona odpowiednio: francuskiego buldoga i młodego wilczura) także przeznaczona jest dla młodego czytelnika, a porusza kilka różnych spraw: wykorzystywanie i dręczenie zwierząt w cyrku, dorastanie, dojrzewanie i wartość przyjaźni (na poszukiwanie porwanego Topsy wyrusza dwóch młodych chłopaków z Lupusem, przeżywając wiele przygód) – przedstawiony jest ponadto barwny obraz wielokulturowego świata i pozostającej za wschodnią granicą „nieludzkiej ziemi”. Ciekawostką jest, że o ile w oryginale bohaterowie wędrują spod Bielska-Białej, przez Katowice i Lubliniec, Kraków i Przemyśl do Lwowa, a stamtąd do Brodów i Krzemieńca, o tyle w wydaniach powojennych interwencja cenzury skróciła trasę do Przemyśla – powodem był oczywiście krytyczny stosunek autorki do komunizmu, zarysowany pod koniec utworu.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
W roku 1932 światło dzienne ogląda „Nieznany kraj” – zbiór opowiadań o historii Śląska, o którym więcej w tym artykule. Wtedy też Zofia Kossak otrzymuje pierwsze odznaczenie – Śląską Nagrodę Literacką.
Swoją pielgrzymkę do Ziemi Świętej, odbytą równo 1600 lat po tym, jak nieznany pątnik francuski spisał pierwsze swoje wrażenia, wędrując pieszo przez Bałkany i Bizancjum w 333 roku, opisała pisarka w książce „Pątniczym szlakiem”. Wielka erudycja oraz szeroka wiedza biblijna i historyczna pozwoliły stworzyć relację niezwykle ciekawą, nie pozbawioną także elementów humorystycznych. Rzetelne oddanie biblijnych, historycznych i geograficznych realiów, mistrzowsko naszkicowane postacie, piękny, literacki język utworu, plastycznie i z rozmachem ukazujący egzotyczną rzeczywistość oraz liczne ilustracje sprawiają, że pełni wzruszeń, razem z uczestnikami pielgrzymki przemierzamy najważniejsze dla każdego katolika miejsca kultu. W tym samym roku znajduje także czas na wydanie „Z dziejów Śląska”, rozszerzającego – jak się wydaje – wspomniany wyżej „Nieznany kraj”.
W powieści dla młodzieży „S.O.S! Ratujcie nasze dusze” (1934) rozwija swą myśl z „Dnia dzisiejszego”: „Dążenie do wielkości i piękna dawniej ujawniało się kościołach, dziś w bankach”. Centralne miejsce w przestrzeni miasta zajmuje olśniewający bogactwem bank – świątynia pieniądza. Kradzież złota opisana zostaje jako „zgwałcenie, umniejszenie boskiego majestatu”, a niepokój ludzi obserwujących okradziony bank podobny jest strachowi, jakiego doznawali czciciele okrutnego Baala”. Wydane w tymże roku „Szukajcie przyjaciół” (tytuł ten był słynnym hasłem, wezwaniem Naczelnego Skauta, sędziwego lorda Baden-Powell’a) jest dla odmiany publicystyką, opisem światowego zlotu ruchu skautowego w Godóló, położonym o 30 kilometrów od Budapesztu, w dniach 2-14 sierpnia 1933 r. Warto w tym miejscu dodać, że Zofia Kossak zaprzyjaźniona była z harcerzami od czasu, gdy pojawili się nieopodal jej majątku na Buczu. A już w październiku 1935 roku druh Kamiński przystąpił do budowy w Górkach Wielkich Harcerskiej Męskiej Szkoły Instruktorskiej i Harcerskiego Ośrodka Wiejskiego.
ciąg dalszy na następnej stronie
powrót; do indeksunastwpna strona

43
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.