powrót; do indeksunastwpna strona

nr 10 (CCII)
grudzień 2020

Gdy odchodzi stary świat
Andrus Kivirähk ‹Człowiek, który znał mowę węży›
„Człowiek, który znał mowę węży” to powieść fantasy współczesnego estońskiego pisarza Andrusa Kivirähka. Autor sięga do początków chrześcijaństwa w Estonii oraz nawiązuje do motywu walki nowego świata ze starym.
ZawartoB;k ekstraktu: 70%
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Możemy przypuszczać, że akcja powieści rozgrywa się w XIII wieku – w tym to bowiem czasie chrześcijaństwo zaczęło się szerzyć na terenach dzisiejszej Estonii po podbiciu ich, w 1218 roku, przez sprzymierzone wojska ryskiego zakonu kawalerów mieczowych i duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego.
Wielka szkoda, że wydawnictwo nie oddało głosu tłumaczce, która we wstępie lub w posłowiu mogłaby przybliżyć polskim czytelnikom historyczne realia Estonii, powiedzieć coś więcej o autorze powieści i pokazać jego twórczość na tle literatury estońskiej, której w Polsce nie znamy prawie wcale. Wydanie tak ciekawej i zasługującej na uwagę książki, jaką jest „Człowiek, który znał mowę węży”, byłoby świetną okazją, aby te tematy spopularyzować. Tłumaczka Anna Michalczuk-Podlecki pisze o sobie, że największymi jej fascynacjami są język, literatura i Estonia – nie mielibyśmy nic przeciwko temu, aby podzieliła się nimi z czytelnikami.
Proza Kivirähka jest baśniowa, sugestywna, a skonstruowane przez autora magiczne powieściowe uniwersum urzeka bogactwem różnorodnych szczegółów. Leemet mieszka wraz z rodziną w lesie, w symbiozie ze światem roślin i zwierząt. Chłopiec należy do ostatniego pokolenia, które zna mowę węży. Tym językiem można się porozumiewać nie tylko z nimi, ale i z innymi zwierzętami. Andrus Kivirähk w piękny sposób pokazuje miejsce ludzi w świecie przyrody: są jej integralną częścią i troszczą się o harmonijną, przyjazną koegzystencję.
Leemet, główny bohater i narrator, obserwuje zmiany w swojej społeczności. Stary świat, do którego należy, rozpada się: upadają stare tradycje, a z nadejściem nowych czasów przychodzą inne porządki. Mieszkańcy lasu coraz częściej decydują się na odejście i osiedlenie się w wiosce. Wiąże się to ze zmianą trybu życia i obyczajów, a nawet stylu jedzenia. Symbolem jest chleb – dla ludzi z lasu niesmaczny i niepożywny. Społeczność wioski przyjmuje także nową wiarę. Pojawiają się mnisi i rycerze. Leemet nie chce się przenosić w nowe miejsce i robi wszystko, by pozostać.
Chłopiec czuje się związany z legendą Północnego Gada. Będzie musiał udać się na poszukiwanie istoty, która będzie czuwać nad leśną społecznością – tylko on ma szansę ocalić stary porządek. Leemet otrzymał pierścień, który powinien go naprowadzić ślad mitycznego węża. Ale droga do niego pełna jest dramatycznych wydarzeń: tak odchodzi w przeszłość znany mu świat. Z upływem czasu coraz więcej jego pobratymców przeprowadza się do wioski. Ale też narasta chęć, by za wszelką cenę zachować wierność tradycji – przykładem jest postać starego Ülgasa, ortodoksyjnego i nieprzebaczającego.
Pięknie pokazana jest relacja Leemeta ze światem zwierząt. Węże są jego przyjaciółmi, są nawet gotowe przybywać na każde wezwanie. Mieszkańcy lasu mają sprzymierzeńców także wśród innych gatunków zwierząt. Z misiami związki są szczególne: to głupawe, duże i niezdarne stworzenia, ale też potrafią zawrócić kobietom w głowie i są bardzo przyjazne. Za jednego z nich wychodzi siostra Leemeta. Motyw niedźwiedzia postrzeganego prawie tak jak człowiek, do czego nawiązuje Kivirähk, jest obecny w literaturze od dawna; w folklorze, kultach i obrzędach wielu grup etnicznych obdarza się to zwierzę ludzkimi cechami1). Wizerunki zwierząt niepozbawione są też zabawnych akcentów: maskotkami leśnych ludzi są specjalnie hodowane duże wszy…
Autor potrafi zmieniać nastroje i klimat opowieści: umiejętnie buduje napięcie, a całość ma spójną, wielowarstwową konstrukcję. Poza akcentami komediowymi są też i drastyczne sceny. Dramatyczna jest konfrontacja Leemeta z ludźmi z wioski. Są oni już zapatrzeni w nową wiarę, w przybyłych z innych krajów mnichów i rycerzy. Chłopiec decyduje się na przenosiny w nowe miejsce tylko dlatego, że jest zakochany w jednej z dziewcząt… Czy będzie szczęśliwy w miłości?
Odczytanie wszystkich symboli w powieści „Człowiek, który znał mowę węży” jest z pewnością łatwiejsze dla rodowitych Estończyków, którzy znają swoje mity i historię, rozgrywającą się w czasach, gdy na ich ziemiach szerzyło się chrześcijaństwo. Ale nawet jeśli nie znamy wszystkich realiów, lektura tej książki przyniesie nam sporo czytelniczej przyjemności. To także okazja do przemyśleń na temat konfrontacji „nowego” ze „starym” – są tu pokazane różne postawy wobec zaniku tradycji dawnego świata i jego rozpadu. Czy warto za wszelką cenę kurczowo trzymać się przeszłości, czy jednak trzeba zdobyć się na odwagę i otworzyć się na to, co nadchodzi?
1) R. Kiersnowski, „Niedźwiedzie i ludzie w dawnych i nowszych czasach”, PIW, 1990



Tytuł: Człowiek, który znał mowę węży
Tytuł oryginalny: Mees, kes teadis ussisõnu
Data wydania: 30 września 2020
Wydawca: Marpress
Seria: Bałtyk
ISBN: 978-83-7528-198-9
Format: 412s. 145×210mm
Cena: 39,–
Gatunek: fantastyka, obyczajowa
Zobacz w:
Ekstrakt: 70%
powrót; do indeksunastwpna strona

11
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.