W trzy lata po tym jak przeniósł na ekran powieść szwedzkiego prozaika Pera Wahlöö „Morderstwo na 31 piętrze”, estoński reżyser Peeter Urbla zabrał się za ekranizację kolejnego skandynawskiego kryminału. Tym razem padło na dzieło Karla Arnego Bloma, które w wersji filmowej otrzymało tytuł „Błędne koło”.  |  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
O estońskim reżyserze Peeterze Urbli (rocznik 1945) wspominałem już w tej rubryce przed paroma tygodniami, przedstawiając bliżej jego pełnometrażowy debiut telewizyjny w postaci dwuczęściowego, opartego na znanej w Polsce powieści szwedzkiego prozaika Pera Wahlöö „ Morderstwo na 31 piętrze” (1964), dramatu kryminalno-politycznego „ Upadek działu trzydziestego pierwszego” (1979-1980). Jak się okazało, nie była to jedyna przygoda Estończyka ze skandynawską literaturą sensacyjną. Trzy lata później przeniósł on bowiem na ekran książkę innego popularnego pisarza ze Szwecji Karla Arnego Bloma (1946-2021), a swoją jej adaptację zatytułował „Błędne koło” (względnie „Zamknięty krąg”). Blom był głównie twórcą kryminałów, ale ma też w swoim dorobku powieści historyczne. Pisał mnóstwo, publikując pod własnym nazwiskiem, ale również pod pseudonimami Thomas B. Werner, Pål A. Ekblom czy w ramach spółki autorskiej Bo Lagevi. Jego kariera zaczęła się na początku lat 70., książka „Någon slog tillbaka”, która stała się podstawą „Błędnego koła”, po raz pierwszy ujrzała światło dzienne w 1973 roku. Choć w ojczyźnie cieszył się niemałą popularnością, o czym świadczy chociażby przyznana mu w 1974 roku przez tabloid „Expressen” Nagroda Sherlocka (Sherlock-priset) za najlepszą powieść kryminalną (w innych latach otrzymali ją również twórcy takiego formatu, jak Jan Ekström czy legendarny duet pisarski Maj Sjöwall i Per Wahlöö), w Polsce jest autorem kompletnie nieznanym. I nawet trudno powiedzieć dlaczego; miał przecież szansę, aby załapać się na zalewającą nasz kraj od kilkunastu lat falę skandynawskiej literatury detektywistycznej. Tak się jednak nie stało. Wyprodukowane przez wytwórnię „Tallinfilm” „Błędne koło” to w zasadzie klasyczny szwedzki kryminał z rozwiniętym wątkiem społecznym i psychologicznym. Właściciel firmy specjalizującej się w public relations Erik Fromm (w tej roli Omar Volmer, który wcześniej zagrał we wspomnianym już „ Upadku działu trzydziestego pierwszego”) i komisarz policji Turen (w tej roli Uno Laht – poeta, prozaik i publicysta, który jako młody człowiek był przez dwa lata szeregowym funkcjonariuszem Ludowego Komisariatu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR i jako taki przez dwa lata walczył w rodzinnej Estonii z antysowiecką partyzantką, tak zwanymi Leśnymi Braćmi) są bliskimi znajomymi. Do tego stopnia, że często grywają razem w squasha. Kiedy więc ten pierwszy zostaje podstępnie zastrzelony w swoim domu, nikogo nie dziwi fakt, że śledztwo przejmuje ten drugi. Pomaga mu natomiast młodszy o pokolenie śledczy Holmberg (Arvo Kukumägi).  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Podstawowa trudność, przed jaką stoją policjanci, to znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaki jest motyw zbrodni – pieniądze? kobieta? a może zemsta? Szef firmy na pewno miał jakichś wrogów. Ale miał też rodzinę – żonę (Alice Talvik) i nastoletniego syna (Jaanus Nőgisto) – która teraz rozpacza po jego śmierci. Funkcjonariusze wydziału zabójstw biorą się intensywnie do pracy; dziesiątki rozmów, w tym z sąsiadami Frommów, pozwalają ustalić jedynie, że krótko po tym, jak padły strzały, na ulicy ktoś odpalił samochód i odjechał. Najprawdopodobniej był to ciemny Opel Record. Kto jednak go prowadził – nie wiadomo. Ba! nie można być nawet pewnym, czy kierowca wozu miał jakikolwiek związek z dokonanym morderstwem. Turen dochodzi do wniosku, że trzeba zacząć grzebać w sprawach firmy Fromma, dlatego prosi jego sekretarkę Ingę Johnson (Els-Reet Himma), aby przygotowała spis spraw, jakimi zajmowali się w ciągu ostatnich dwóch lat. Może w tych dokumentach uda się znaleźć trop?  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Śledztwo jeszcze na dobre się nie zaczęło, kiedy dochodzi do kolejnej tragedii. W czasie wieczornego spaceru z psem zostaje postrzelony w głowę komisarz Turen. Może za bardzo zbliżył się do osoby zabójcy i ten postanowił go wyeliminować? A może, tego również nie należy z góry odrzucać, miała to być kolejna egzekucja? Wspólnym mianownikiem obu zbrodni – oczywiście oprócz tego, że ofiary dobrze się znały – jest fakt, że i po tym zamachu z miejsca zdarzenia odjechał samochód ciemnego koloru. Obawiając się, że młody Holmberg sam nie udźwignie tak trudnego dochodzenia, naczelnik policji (znany z roli niemieckiego oficera w „ Losie człowieka” Jüri Müür) oddaje mu do pomocy inspektora Udina (Ain Lutsepp, który zagrał w dramacie wojennym „ Gniazdo na wietrze”). Do obu funkcjonariuszy przyplątuje się też i nie ma zamiaru odczepić się od nich aż do momentu, kiedy zbrodniarz zostanie aresztowany, cóka Turena, Petra (jedyna kreacja aktorska nastoletniej Alice Podelski).  | Brak ilustracji w tej wersji pisma |
Filmowi, choć powstał w sowieckiej Estonii, stylistycznie blisko jest do kryminałów realizowanych w tamtym czasie w Szwecji, a nade wszystko do „nerwowej” poetyki Bo Widerberga. Wystarczy przyjrzeć się, będącemu adaptacją powieści Maj Sjöwall i Pera Wahlöö „ Twardziel z Säffle” (1971), „Człowiekowi na dachu” (1977) czy też, opartemu z kolei na książce Leifa GW Perssona, „ Człowiekowi z Majorki” (1984), by dostrzec daleko idące podobieństwa w prowadzeniu narracji, mocno rwanej, pełnej niedopowiedzeń. Swoje robią także stylizowane na kino skandynawskie zdjęcia Ago Ruusa oraz rozrywkowa, choć nie zawsze nawiązująca do popu, muzyka Tőnu Naissoo – jazzowego pianisty, który kilka lat później trafi w mury szacownej amerykańskiej Berklee College of Music w Bostonie. A rozwiązanie zagadki? Cóż, powiem tylko tyle, że okazuje się… zaskakujące.
Tytuł: Błędne koło Tytuł oryginalny: Suletud ring [Замкнутый круг] Obsada: Arvo Kukumägi, Uno Laht, Alice Podelski, Ain Lutsepp, Jüri Müür, Omar Volmer, Alice Talvik, Jaanus Nőgisto, Els-Reet Himma, Urmas Kibuspuu, Toomas Urb, Tőnu Raadik, Regīna Razuma, Kaie Mihkelson, Enn Kraam, Mihkel MuttRok produkcji: 1983 Kraj produkcji: ZSRR Czas trwania: 77 min Gatunek: dramat, kryminał Ekstrakt: 60% |