„Odyseja kosmiczna 3001: Finał” to czwarty i ostatni tom cyklu zapoczątkowanego przez Arthura C. Clarka i Stanleya Kubricka na początku lat 60. XX wieku. Autor stara się tu domknąć wszystkie wątki z poprzednich książek – z całkiem zadowalającym rezultatem.  |  | ‹Odyseja kosmiczna 3001. Finał›
|
Tym razem głównym bohaterem powieści Clarke czyni nie Davida Bowmana ani Heywooda Floyda, ale – nieco zaskakująco – Franka Poole’a, czyli jednego z członków pierwszej wyprawy, który stał się też ofiarą HAL-a. Jak się okazuje, jakimś cudem przeżył w próżni, by zostać odnalezionym tysiąc lat później. Mamy dzięki temu okazję poznawać specyfikę ludzkiego społeczeństwa roku 3001 z punktu widzenia kogoś, kto pamięta odległą przeszłość i nie orientuje się zupełnie w niuansach wszystkich przemian, które zaszły przez wieki. Dzięki temu wykłady wygłaszane przez opiekujących się nim ludzi nie wydają się aż tak sztuczne. Główną postacią wprowadzającą Poole’a w skomplikowaną rzeczywistość XXXI wieku jest zresztą historyczka specjalizująca się w dziejach XX i XXI wieku, co stanowi ciekawy zabieg. Ale im dalej w las, tym więcej drzew: połączenie w jedną całość nie zawsze spójnych wątków trzech poprzednich powieści wychodzi Clarke’owi średnio – musimy więc po raz kolejny przyjąć, że to wariacja na temat, a nie kontynuacja w całym tego słowa znaczeniu. W kilku miejscach autor idzie na łatwiznę, niemal dosłownie przepisując kilka rozdziałów z poprzednich powieści. W połączeniu z długim procesem przystosowywania Poole’a do nowej rzeczywistości pozostawia to niewiele miejsca na właściwą akcję – bo gdzieś tam przecież wciąż istnieje Dawid Bowman, a tajemniczy monolit nadal broni dostępu do Europy, na której w zaskakującym tempie postępuje ewolucja obcych istot przebudzonych przez przemianę Jowisza w nową gwiazdę. Z oczywistych względów Poole w końcu rusza w kierunku Europy, wiedziony naturalną chęcią podróży oraz zaintrygowany wszystkimi wydarzeniami, które miały miejsce podczas jego „nieobecności”. Zamieszkujący Ganimedesa doktor Khan, naukowiec zajmujący się badaniem religii (która stanowi jedną z dziedzin psychopatologii), jest dla głównego bohatera odskocznią i okazją do dyskusji na tematy wiary i istnienia istot wyższych. Jak się dowiadujemy, ludzkość dawno temu porzuciła większość religii, a swoją rolę w tym odegrało odkrycie na Ziemi monolitu, który (zgodnie z wątkiem z pierwszej „Odysei…”) wpłynął na ludzkich przodków i pchnął ich na właściwą ścieżkę ewolucji. Rozprawienie się z przesądami i krytyka religii (szczególnie chrześcijańskiej) stanowi co prawda poboczny, ale dość wyraźnie nakreślony element tej powieści. „Wyobraź sobie, że jesteś inteligentną istotą pozaziemską zainteresowaną jedynie weryfikowalnymi prawdami. Odkrywasz gatunek, który dzieli się na tysiące, nie, na miliony grup plemiennych, a każda wyznaje inne przekonanie o pochodzeniu świata i stosownym modelu życia. Chociaż ich wierzenia czasem się pokrywają nawet aż w dziewięćdziesięciu dziewięciu procentach, to ten jeden procent różnicy sprawia, że są gotowi zabijać się nawzajem i torturować, byle tylko udowodnić słuszność własnej doktryny dla kogoś z zewnątrz i tak nieistotnej”. Czy jednak podobne dyskusje wnoszą coś konkretnego do fabuły powieści? Nieszczególnie. Clarke nie pokusił się o bardziej bezpośrednie zestawienie koncepcji wiary i religii z obecnością monolitu czy istnieniem gdzieś we wszechświecie jego bezcielesnych twórców. Trochę szkoda, bo to mogłoby być naprawdę ciekawe. Zamiast tego, po krótkim lądowaniu Poole’a na Europie i „spotkaniu” z Bowmanem i HAL-em, powieść zmierza do zaskakującego finału, z którego wynika, że jednak twórcy monolitu nie byli wcale tak przyjaźnie nastawieni do ludzi, jak można było sądzić. Czwarta „Odyseja…” dowodzi najlepiej siły oddziaływania pierwszej książki z tego cyklu, w której przywiązanie do detali Clarke’a połączone z wizjonerstwem i perfekcjonizmem Kubricka doprowadziło do stworzenia kultowego dzieła, zarówno jeśli chodzi o film, jak i powieść. Nie jest to może aż tak epickie zakończenie, jakiego moglibyśmy się spodziewać, ale dowodzi nieustającej wiary autora w ludzkość – nie tylko jeśli chodzi o walkę z przesądami (czego mają dowodzić dyskusję Poole’a i Khana), ale też o zdolność do przetrwania.
Tytuł: Odyseja kosmiczna 3001. Finał Tytuł oryginalny: 3001: The Final Odyssey Data wydania: 10 października 2023 ISBN: 78-83-8338-047-6 Format: 272s. 135×215mm; oprawa zintegrowana Cena: 49,90 Gatunek: fantastyka Ekstrakt: 60% |