Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 20 kwietnia 2024

Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.

Filmy

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

kinowe

Brak nowości w minionym tygodniu. Aby zobaczyć wcześniejsze, kliknij.

dvd i blu-ray

Brak nowości w minionym tygodniu. Aby zobaczyć wcześniejsze, kliknij.

Zapowiedzi

kinowe

Brak zapowiedzi na najbliższy tydzień. Aby zobaczyć późniejsze, kliknij.

dvd i blu-ray

Brak zapowiedzi na najbliższy tydzień. Aby zobaczyć późniejsze, kliknij.

Trzy cięcia: Joanna Szczerbic. Gwiazda jednej dekady

Sebastian Chosiński

Trzy. I tylko trzy! Czasami z kilkunastu, często z kilkudziesięciu, niekiedy nawet z kilkuset. Trzy role – nie zawsze najlepsze, ale za to najbardziej charakterystyczne. Role niekiedy zapomniane, lecz na pewno godne ocalenia.

Sebastian Chosiński

Trzy cięcia: Joanna Szczerbic. Gwiazda jednej dekady

Wiadomość o śmierci aktorki, która odeszła na zawsze zaledwie przed kilkoma dniami, w sobotę 8 marca 2014 roku, sprawiła, że wielu przypomniało sobie w ogóle o jej istnieniu. Dla wielbicieli polskiego kina tak naprawdę umarła bowiem – oczywiście w symbolicznym znaczeniu tego słowa – przed czterdziestu pięciu laty, kiedy wraz z mężem, znanym reżyserem i aktorem Jerzym Skolimowskim, zdecydowała się opuścić kraj (jako protest wobec niedopuszczeniu przez władze komunistyczne na ekrany kin filmu „Ręce do góry”). W praktyce, jak się później okazało, wiązało się to dla niej z porzuceniem już na zawsze kariery aktorskiej, bo przecież trudno traktować poważnie dwa malutkie epizody zagrane w zrealizowanych w Wielkiej Brytanii obrazach męża. Joanna Szczerbic urodziła się w czerwcu 1941 roku w Staszkowie niedaleko Namysłowa (ówczesnego Namslau) na Opolszczyźnie, czyli formalnie w akcie urodzenia jako państwo wpisaną powinna mieć – i zapewne miała – III Rzeszę. Studia aktorskie ukończyła, jako dwudziestodwulatka, w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej. Jeszcze w czasie studiów, na drugim roku, zadebiutowała na deskach teatralnych, grając – w Teatrze Powszechnym w Łodzi – elfa w adaptacji „Snu nocy letniej” Williama Szekspira w reżyserii Emila Chaberskiego.

Poza tym na deskach scenicznych pojawiła się jeszcze tylko w trzech przedstawieniach: zagrała Ismenę w „Antygonie” Sofoklesa (1962), Canocchię w „Awanturach miłosnych w Chioggi” Carla Goldoniego (1963) oraz – uwaga! – Orcia, a więc rolę męską, w „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego (1964). To ostatnie przedstawienie wyreżyserował, w Teatrze Polskim w Poznaniu, sam Jerzy Kreczmar. Debiut filmowy Joanna Szczerbic zaliczyła pod okiem Konrada Nałęckiego (tak, tego od „Czterech pancernych i psa”) w „Mansardzie” (1963) – dramacie psychologiczno-biograficznym o słynnym dziewiętnastowiecznym malarzu polskim, Aleksandrze Gierymskim (w tej roli pojawił Leszek Herdegen). Rola Joasi nie była pierwszoplanową, ale znaczącą – i nade wszystko udaną. Rok później, zauroczony naturalną urodą aktorki, Sylwester Chęciński obsadził ją – jako tytułową bohaterkę – w obyczajowej „Agnieszce 46”, gdzie zagrała nauczycielkę na Ziemiach Odzyskanych, skonfliktowaną z zakochanym w niej sołtysem (którego grał Leon Niemczyk). Rok 1965 przyniósł Szczerbic kolejne dwie główne kreacje: w świetnym dramacie sportowym Aleksandra Ścibor-Rylskiego „Jutro Meksyk” oraz w typowym „produkcyjniaku” epoki Gomułkowskiej – „Gorąca linia” Wandy Jakubowskiej. Akcje artystki sukcesywnie rosły; tym bardziej że, jak sama udowodniła, znakomicie nadawała się także do ról bohaterek skomplikowanych wewnętrznie.

Takie zagrała w dwóch pełnometrażowych obrazach swego męża, Jerzego Skolimowskiego – „Barierze” (1966) oraz „zapółkowanym” na osiemnaście lat „Ręce do góry” (1967). Ale potrafiła też wcielić się w kobietę z marzeń, co udowodniła epizodem w przepięknym, poetyckim „Żywocie Mateusza” (1967) Witolda Leszczyńskiego. Zmysłową kochanką była również w wojennej „Stajni na Salvatorze” (1967) Pawła Komorowskiego, gdzie partnerowała młodemu Januszowi Gajosowi. Mężem Szczerbic, jak już wspomnieliśmy, był Jerzy Skolimowski (ożenił się z nią po rozwodzie z Elżbietą Czyżewską). Aktorka urodziła mu dwóch synów: Michała (w 1968 roku) oraz Józefa (dwa lata później, już na emigracji). Obaj zostali w przyszłości aktorami i reżyserami, ale kariery na miarę ojca nie zrobili. Żaden z nakręconych przez nich obrazów – ani „Motyw cienia” (1993), ani „Ixjana” (2012) – nie znalazł uznania. Na dodatek Józefowi nie było nawet dane doczekać premiery drugiego z nich; zmarł kilka miesięcy przed premierą, w maju 2012 roku, w Indiach z powodu nagłej i mającej gwałtowny przebieg choroby. Po wyjeździe z Polski Joanna Szczerbic pojawiła się na ekranie jeszcze tylko dwukrotnie i były to jedynie nic nie znaczące epizody w dramatach Skolimowskiego „Wrzask” (1978) oraz „Najlepszą zemstą jest sukces” (1984). Polskie kino straciło bardzo interesującą i intrygującą aktorkę charakterystyczną; tyle że stało się to nie w 2014, ale już w 1969 roku.

Cięcie pierwsze
„Jutro Meksyk” (reż. Aleksander Ścibor-Rylski, 1965)

W latach 60. XX wieku w polskim światku filmowym nastąpiło zjawisko, które nazwano „buntem scenarzystów”. Często niezadowoleni z efektów prac nad swoimi tekstami, autorzy scenariuszy filmowych postanowili wziąć sprawy we własne ręce i zająć się reżyserią. Jednym ze „zbuntowanych” był Aleksander Ścibor-Rylski, w czasie wojny żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, po wojnie – wzięty pisarz i właśnie scenarzysta („Cień”, „Pigułki dla Aurelii”, „Ostatni strzał”, „Rok pierwszy”, „Dotknięcie nocy”). Specjalizował się w tematyce wojennej i sensacyjnej, tym większym zaskoczeniem mógł być fakt, że na swój debiut reżyserski wybrał obyczajowy „Ich dzień powszedni” (1963); rok później nakręcił jak najbardziej współczesny dramat psychologiczny „Późne popołudnie”, a następnie – utrzymany poniekąd w tej samej konwencji „Jutro Meksyk”. Tytuł filmu nawiązuje do zbliżających się wówczas wielkimi krokami letnich Igrzysk Olimpijskich w Meksyku, które odbyły się w 1968 roku. Głównym bohaterem filmu jest Paweł Jańczak (gra go Zbigniew Cybulski), trener kadry narodowej skoczków do wody, który po poważnym wypadku swego podopiecznego zostaje zdyskwalifikowany i pozbawiony możliwości pracy. Nie mając żadnego planu na życie, wsiada do pociągu jadącego nad morze, by wysiąść dopiero na stacji końcowej.

Zatrudnia się jako pracownik na odkrytym basenie, dzięki znajomościom dyrektora ośrodka sportowego (Tadeusz Schmidt) zostaje nauczycielem pływania dzieci z okolicznej szkoły podstawowej. Pewnego dnia widzi jednak nieznaną sobie młodą dziewczynę, która z trampoliny oddaje znakomity skok do wody. To Majka Plater (w tej roli Joanna Szczerbic), samorodny talent, który Jańczak postanawia oszlifować. Widzi w niej swoją szansę na powrót do zawodu – jeśli tylko uda mu się przygotować dziewczynę do mistrzostw Polski, które ta, jak sądzi, jest w stanie wygrać. By tego dokonać, musi najpierw przełamać jej opór i zmusić do poddania się ostremu reżimowi treningowemu. Prowadzi to do wielu konfliktów, tym bardziej że nie wszyscy życzą trenerowi dobrze. Niezwykle skomplikowane są też jego relacje z kobietami – by skłonić Platerównę do ciężkiej pracy, jest nawet gotów wzgardzić uczuciem, jakim obdarza go Wanda, kierowniczka kawiarni w ośrodku (znakomita Teresa Szmigielówna). Szczerbic idealnie zagrała młodą i naiwną Majkę, która z biegiem czasu nie tylko wyrasta na znakomitą sportsmenkę, ale również staje się dojrzałą kobietą, uświadamiając sobie, że człowiek, którego pokochała, wykorzystał ją, aby udowodnić innym, że nie jest jeszcze stracony.

Cięcie drugie
„Stajnia na Salvatorze” (reż. Paweł Komorowski, 1967)

W latach 50. i 60. ubiegłego wieku powstało przynajmniej kilka niezłych obrazów, które przedstawiały życie młodych Polaków, żołnierzy Armii Krajowej, podczas okupacji hitlerowskiej. To między innymi „Zamach” (1958) Jerzego Passendorfera, „Pigułki dla Aurelii” (1958) Stanisława Lenartowicza, „Kontrybucja” (1966) Jana Łomnickiego czy zamykający epokę Gomułki „Kolumbowie” (1970) Janusza Morgensterna. Do tego grona należy też zaliczyć „Stajnię na Salvatorze”, pod którą podpisał się Paweł Komorowski. Był to jego szósty zrealizowany samodzielnie – a więc nie licząc „Końca nocy” (1956) – film pełnometrażowy (zadebiutował siedem lat wcześniej cenioną „Szklaną górą”) i pierwszy tak jednoznacznie odwołujący się do tematyki drugiej wojny światowej. Scenariusz napisał, na podstawie własnego opowiadania, Jan Józef Szczepański. Głównym bohaterem dramatu jest Michał Słowiński (dwudziestoośmioletni Janusz Gajos), żołnierz podziemia, który na co dzień pracuje w firmie transportowej na krakowskim Salvatorze. Pewnego dnia dowiaduje się o zatrzymaniu przez Gestapo swojego kolegi z organizacji, Janka Gajewskiego – „Zygi” (w tej roli Tadeusz Łomnicki); wkrótce potem Niemcy zaczynają przeprowadzać kolejne aresztowania wśród członków ruchu oporu. Przełożeni Michała nie mają wątpliwości, że to skutek zdrady „Zygi”; Michał też przestaje je mieć, gdy pewnego dnia, jadąc wozem konnym, zauważa na ulicy Gajewskiego, któremu towarzyszą gestapowcy w cywilu.

Zapada decyzja o wyroku śmierci, wykonać ma go Słowiński. „Stajnia na Salvatorze” jest filmem na wskroś realistycznym. Komorowskiemu doskonale udało się oddać realia okupacyjne, widza przez cały czas nie opuszcza poczucie grozy, terror stosowany przez Niemców jest niemal namacalnie odczuwany. Momentem kulminacyjnym jest spotkanie Michała z Janem, kiedy ten drugi zaczyna wyjaśniać, dlaczego zdradził, gdy tłumaczy, że robił wszystko, aby wyrządzać jak najmniejsze zło, podawał Niemcom adresy, które, jak sądził, powinny być już dawno nieaktualne. Wątkiem pobocznym „Stajni…” jest związek Słowińskiego z Teresą (gra ją Szczerbic), która naraża życie, przechowując w swoim mieszkaniu Żydówkę. Za co zresztą także zostaje aresztowana. Mimo obecności jedynie na drugim planie, postać grana przez Joannę Szczerbic jest bardzo wyrazista i znacząca – to zwykła dziewczyna, wcale nie przesadnie bohaterska, która poświęca się nie w imię wyższych racji, ale z powodu wartości, jakie zostały jej zaszczepione. Ratowanie innych jest jej moralnym obowiązkiem – choć boi się, nie może, nie chce, nie potrafi odmówić.

Cięcie trzecie
„Ręce do góry” (reż. Jerzy Skolimowski, 1967/1981)

Jerzy Skolimowski był skazany na zrobienie kariery i odniesienie sukcesu. Jako syn polskiego attaché kulturalnego w Pradze, uczęszczał do elitarnej szkoły, gdzie za kolegów miał między innymi Miloša Formana, Václava Havla i Ivana Passera. Po powrocie do kraju studiował najpierw filologię polską i etnografię na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie reżyserię w Łodzi. Zadebiutował w 1964 roku na poły autobiograficznym „Rysopisem”, rok później – mający podobny charakter – nakręcił „Walkower”, a po kolejnych dwunastu miesiącach dorzucił jeszcze „Barierę”. Bohaterem wszystkich trzech obrazów uczynił młodego mężczyznę (w dwóch pierwszych filmach sam wcielił się w niego, w trzecim oddał swą rolę Janowi Nowickiemu), rozczarowanego życiem i otaczającą go szarą i beznadziejną rzeczywistością, słowem – Gomułkowską „małą stabilizacją”. W „Barierze” po raz pierwszy zatrudnił też Joannę Szczerbic, czyli swoją drugą żonę (pierwsza, Elżbieta Czyżewska, zagrała natomiast w „Rysopisie” i „Walkowerze”). Ważniejszym jednak dla pary Szczerbic – Skolimowski projektem były nakręcone w 1967 roku „Ręce do góry” – kto wie, czy nie najlepsze dzieło w polskiej filmografii reżysera. Skolimowski wcielił się – po raz trzeci zresztą – w Andrzeja Leszczyca, tutaj nazywanego Zastawą (wszyscy bohaterowie określają siebie markami samochodów, jakie posiadają).

Dziesięć lat po ukończeniu studiów na Akademii Medycznej pięć osób spotyka się na uroczystym zjeździe, który okazuje się znakomitą okazją do wspomnień. Tym bardziej że mają co wygrzebywać z pamięci, ich młodość przypadła bowiem na najgorsze czasy stalinowskie. Działali więc w Związku Młodzieży Polskiej, brali udział w niekończących się zebraniach, pochodach, ceremoniach i obchodach. Trafili nawet przed sąd zetempowski, którego posiedzenie okazało się z góry wyreżyserowaną szopką. „Ręce do góry” to prawdziwy popis gry aktorskiej, rozpisanej na pięciu wybitnych artystów; obok Skolimowskiego na ekranie pojawiają się jeszcze Tadeusz Łomnicki (Opel Rekord), Bogumił Kobiela (Wartburg), Adam Hanuszkiewicz (Romeo) oraz – jako jedyna kobieta – Joanna Szczerbic (Alfa). Toczone przez nich rozmowy, sprowokowane nadesłaną z prowincji tajemniczą depeszą, stają się pretekstem do bezpardonowych rozliczeń z czasami stalinowskimi. Choć film ma charakter gorzkiej groteski, bywa, że przeraża, jak chociażby w najsłynniejszej jego scenie, w której Wartburg biegnie na wprost rozwijanego gigantycznego portretu Stalina i zauważa, że wódz światowego proletariatu ma na nim doklejoną… dodatkową parę oczu. Symbolizm tej sceny był absolutnie porażający. Nic więc dziwnego, że film trafił na półki, a reżyser, straciwszy nadzieje na swobodną pracę w Polsce Ludowej, zdecydował się wraz z żoną opuścić kraj. Czternaście lat później, w czasie „karnawału Solidarności”, pojawiła się szansa na dystrybucję kinową „Rąk do góry”; Skolimowski zdecydował się wówczas dokręcić doń „Prolog”. Wkrótce wybuchł jednak stan wojenny i o premierze trzeba było ponownie zapomnieć. Aż do 1985 roku.

13 marca 2014

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

„Kobra” i inne zbrodnie: J-23 na tropie A-4
Sebastian Chosiński

16 IV 2024

Domino – jak wielu uważa – to takie mniej poważne szachy. Ale na pewno nie w trzynastym (czwartym drugiej serii) odcinku teatralnej „Stawki większej niż życie”. tu „Partia domina” to nadzwyczaj ryzykowna gra, która może kosztować życie wielu ludzi. O to, by tak się nie stało i śmierć poniósł jedynie ten, który na to ewidentnie zasługuje, stara się agent J-23. Nie do końca mu to wychodzi.

więcej »

Z filmu wyjęte: Bo biblioteka była zamknięta
Jarosław Loretz

15 IV 2024

Co zrobić, gdy słyszało się o egipskich hieroglifach, ale właśnie wyłączyli prąd i Internetu nie ma, a z książek jest tylko poradnik o zarabianiu pieniędzy na kręceniu filmów, i nie za bardzo wiadomo, co to te hieroglify? No cóż – właśnie to, co widać na obrazku.

więcej »

„Kobra” i inne zbrodnie: Gdzie są naziści z tamtych lat?
Sebastian Chosiński

9 IV 2024

Barbara Borys-Damięcka pracowała w sumie przy jedenastu teatralnych przedstawieniach „Stawki większej niż życie”, ale wyreżyserować było jej dane tylko jedno, za to z tych najciekawszych. Akcja „Człowieka, który stracił pamięć” rozgrywa się latem 1945 roku na Opolszczyźnie i kręci się wokół polowania polskiego wywiadu na podszywającego się pod Polaka nazistowskiego dywersanta.

więcej »