Piotr Dobry [80%]

Oscarowy „O krok od sławy” to zaiste piękny hołd dla wokalistek obdarzonych niezwykłym talentem, które nie zaistniały w masowej świadomości w wyniku braku szczęścia, siły przebicia, niekiedy nawet otwartej niechęci do blichtru czy gry według cudzych reguł. Większość artystek ukazanych w filmie oczywiście marzyło o wielkiej karierze i otarło się o nią; były płyty, wyprzedane koncerty, nagrody Grammy. A chwilę potem niespodziewanie milczące telefony i brutalna degradacja z pozycji gwiazdy do statusu sprzątaczki lub nauczycielki hiszpańskiego. Ale jest też tu na przykład bodaj najbardziej inspirująca historia Lisy Fischer, która śmiało mogłaby być diwą na miarę Whitney Houston, ale WOLAŁA zostać głównym głosem wspierającym Stonesów, którą to funkcję pełni od ′89. Wolała tylne szeregi w ekipie gigantów rocka niż pierwsze miejsca popowych list przebojów, bo właśnie obcowanie z geniuszem Micka i spółki dawało jej i wciąż daje, jak twierdzi, prawdziwe spełnienie. Co prawda Morgan Neville, podobnie jak wcześniej Malik Bendjelloul w „Sugar Manie”, nieco tu koloryzuje „pod tezę”, ale i tak – też jak w przypadku historii Rodrigueza – mamy do czynienia z wybitnym dokumentem subiektywnym.

Pomysł na dokument Tomasza Wolskiego i Piotra Stasika jest prosty. Wystarczyło zetknąć ze sobą nestora polskiej fotografii ponad 80-letniego Tadeusza Rolke i młodego ucznia szkoły artystycznej 15-letniego Michała Gonickiego i wysłać ich „w Polskę”, by z wykorzystaniem starego, klasycznego sprzętu fotografowali ludzi w małych miasteczkach. Stasik, jak sam przyznaje, dostał bardzo dużo materiału filmowego, z którego mógł zmontować wiele różnych opowieści – zdecydował się jednak na historię budowania przyjaźni i otwierania się przed sobą dwóch ludzi z różnych epok. W efekcie powstaje bardzo ciepła opowieść o zderzeniu starości i młodości, doświadczenia i nauki, o tym, że porozumienie dusz jest możliwe nawet mimo 65 lat różnicy wieku, byle tylko dzielić pasje i być otwartym. Wiele dowiadujemy się również o samym Rolkem, postaci ciekawej, nietuzinkowej, pełnej niesamowitej siły witalnej mimo podupadającego już zdrowia. Do tego garść praktycznych rad na temat samej fotografii i analiza powstawania dzieła sztuki. A w tle jeszcze prowincjonalna Polska, różne postacie, różne miejsca, różne historie zamknięte na czarno-białym kawałku papieru. Aż niesamowite, że Stasikowi i Wolskiemu udało się zmieścić tyle tematów w zaledwie 50-minutowym dokumencie. Warto.

Choć Paweł (ewentualnie „Paul”, bo i tak podpisuje swoje filmy) Pawlikowski urodził się w Warszawie (w 1957 roku), przez długie lata pracował – najpierw jako reżyser filmów dokumentalnych, a następnie fabularnych – w Anglii. „Ida” jest jego pierwszym dziełem w całości zrealizowanym w kraju; wcześniej wpadał jedynie do ojczyzny, realizując polskie sekwencje obrazów, których zasadnicza część akcji rozgrywała się w innych krajach – między innymi, jak w przypadku „Korespondenta” (1998) – w Rosji. Kręcąc „Idę”, opartą na scenariuszu autorstwa własnego i Rebekki Lenkiewicz, Pawlikowski podążył szlakiem przetartym przez Władysława Pasikowskiego w „Pokłosiu” (2012) – postanowił bowiem podjąć temat wciąż jeszcze nieuregulowanych stosunków polsko-żydowskich i polskiej (współ)odpowiedzialności za tragiczny los Żydów podczas II wojny światowej. O ile jednak twórca „Psów” przeniósł akcję swego filmu do lat nam współczesnych, przybysz z Wysp postanowił spojrzeć na przeszłość z nieco mniejszej, przynajmniej dla bohaterów dzieła, perspektywy czasowej. Są lata 60. XX wieku (na pewno przed rokiem 1968 i wydarzeniami marcowymi), nowicjuszka w zakonie, młodziutka siostra Anna (w tej roli Anna Trzebuchowska), ma w najbliższych tygodniach złożyć śluby i już na dobre zamknąć przed / za sobą drzwi do świata zewnętrznego. Siostra przełożona nie chce jednak, by dziewczyna podejmowała decyzję ostateczną bez rozliczenia się ze swoją przeszłością. Dlatego nalega, aby wcześniej odwiedziła swą jedyną żyjącą krewną, ciotkę Wandę Gruz (kolejna świetna rola Agaty Kuleszy). Od niej Anna dowiaduje się, że wcale nie jest Anną – naprawdę nazywa się Ida Lebenstein, jest Żydówką, która jako malutka dziewczynka w czasie wojny trafiła do sierocińca prowadzonego przez zakonnice. Jej rodzice zginęli. Ale jak? I gdzie znajdują się ich groby? – na te pytania dopiero przyjdzie obu kobietom znaleźć odpowiedzi. Podróż w przeszłość dla młodej zakonnicy, a nade wszystko starszej od niej o pokolenie dawnej pani prokurator z czasów stalinowskich, skazującej na śmierć „wrogów ludu” – jest niezwykle traumatycznym przeżyciem. Ból z rozdrapywanych ran okaże się bowiem nie do wytrzymania. Ciekawa jest zwłaszcza postać Wandy Gruz, zdystansowanej wobec rzeczywistości, lecz także targanej wyrzutami sumienia, z jednej strony ofiary wojny, z drugiej – kata bohaterów wojennych (można w niej dostrzec wiele cech wspólnych z granym przez Olega Mieńszykowa Dmitrijem ze „Spalonych słońcem” Nikity Michałkowa). Pawlikowski nie próbuje jej przed widzem usprawiedliwiać, wskazuje jednak, jakie mogły być źródła zatruwającej ją nienawiści. Na drugim biegunie znajduje się Anna / Ida – oddana Bogu i spolegliwa, która ze stoickim spokojem odkrywa, że dotąd żyła w wielkim kłamstwie; okłamywała ją zarówno siostra przełożona (nic nie mówiąc o jej żydowskim pochodzeniu), prawdy nie wyjawił również ksiądz Andrzej, proboszcz wiejskiej parafii, wypierający się jakichkolwiek kontaktów z Żydami podczas wojny (choć jego postępowanie można jeszcze zrozumieć). W efekcie dziewczyną zaczynają targać wątpliwości – czy to, co planowała zrobić, jest najwłaściwszym wyborem? czy ma prawo wyrzec się swych najbliższych i swojej wiary?

Klasyczny Disney, czyli ładnie zrobiona, dynamiczna i dowcipna, choć nie wolna od łopatologicznego moralizatorstwa opowiastka o potędze miłości i potrzebie stadnego życia, pełnego tolerancji i zrozumienia bliźniego swego. Niestety, tym razem trochę szwankuje strona graficzna historii, wahając się od zapierającej dech w piersi żonglerki śnieżnym pyłem po mocno przeciętną kreację postaci (bywają chwile, gdy ta czy inna osoba rusza się jak plastelinowy ludek), a w dodatku całość sypie się stylistycznie, raz proponując zaskakująco głębokie i ponure przemyślenia na temat samotności i odpowiedzialności za swoje czyny, kiedy indziej przeskakując w styl bajeczki dla malutkich dzieci (wliczam w to bałwanka, jak dowcipny by nie był), zaś w finale łupiąc zupełnie pozbawionym finezji morałem. Nie da się jednak zaprzeczyć, że chwilami film potrafi wywołać naprawdę silne emocje, fabuła kilkakroć sprytnie wymyka się sztampie, a piosenka „Mam tę moc” jest istnym – również psychologicznie – majstersztykiem (inne, przepraszam, ale zahaczają o częstochowszczyznę, na dodatek pozbawioną rymu). A perłą nad perły jest fragmencik z bacą, wyjątkowo wredny i celny, w dodatku stokroć zabawniejszy w wersji polskiej, niż w tej oryginalnej. Tyle tylko że jako całość „Kraina lodu” raczej niespecjalnie zachwyca i za parę lat pewnie mało kto będzie o niej pamiętał…

Żaden tam film fabularny, a ordynarna, pretensjonalna instalacja ahtystyczna, złożona jakby z trzech elementów i tylko z grubsza udająca ekranizację opowiadania Iwaszkiewicza. Bo część podstawowa filmu, nieskutecznie próbująca dominować nad całością projektu, to rzeczywiście historia chorej na raka żony lubianego lekarza z Grudziądza, świadomej swojej choroby i próbującej przynajmniej na chwilę odmłodzić się romansem z jakimś 20-latkiem z sąsiedztwa, co znajduje tragiczny finał. Tragiczny przynajmniej w teorii, bo w rzeczywistości nurt opowieści jest co i rusz przerywany ordynarnymi przeskokami na plan filmowy, uwagami reżysera czy kogoś z ekipy, a blisko finału wręcz ucieczką aktorki z planu, przez co nie da się brać na poważnie perypetii bohaterów. Bo zamiast wzruszającej opowieści dostajemy niewykończone ścinki montażowe z nieudanej produkcji. A ponieważ Janda pierwotnie planowała nakręcenie „Tataraku” ze swoim mężem, ale ten przegrał walkę z rakiem i zmarł, nim produkcja doszła do skutku, do kompletu dochodzą trzy 10-15 minutowe, wepchnięte w losowe miejsca wstawki, w których aktorka siedzi sobie w pustym pokoju bądź się po nim przechadza i wolno, mozolnie – bokiem lub tyłem do widza – prowadzi wspomnieniowy monolog o chorobie męża, co po części wygląda jak teatr, a po części jak interwencyjne programy tv. Dość frustrujące doświadczenie.

Meksykański film wyreżyserowany przez twórcę z Australii. Michael Rowe (rocznik 1971) studiował na uniwersytecie w Melbourne (został specjalistą od angielskiej literatury postkolonialnej), a karierę artystyczną zaczynał od pisania poezji i dramatów. Jako dwudziestotrzylatek po raz pierwszy pojechał do Meksyku, a po czterech kolejnych latach zdecydował się pozostać tam na stałe. Zarabiał na życie jako dziennikarz, jednocześnie ucząc się scenariuszopisarstwa na kursach prowadzonych przez Vicente Leñero. Po nakręceniu dwóch krótkometrażówek, w 2010 roku zadebiutował w pełnym metrażu. Jego „Rok przestępny” trafił nawet na festiwal w Cannes, gdzie reżysera nagrodzono Złotą Kamerą. Krytycy byli jednak podzieleni. Niektórych bowiem szokowała obyczajowa odwaga reżysera i współscenarzysty w jednym. Obraz Rowe’a to historia dziennikarki Laury (w tej roli Monica del Carmen, znana z drugoplanowej roli w „Pragnieniu miłości”) – niemłodej już i zdecydowanie niezbyt ładnej samotnej kobiety w średnim wieku. Większość dnia spędza ona w domu, pisząc teksty ekonomiczne na zamówienie; wieczorami natomiast udaje się do nocnych klubów, gdzie poznaje wciąż nowych mężczyzn. Sprowadza ich następnie do mieszkania, gdzie oddaje się nieskrępowanemu seksowi. Ale kolejne związki nie przynoszą jej szczególnej satysfakcji – nieznajomi są zainteresowani głównie zaspokojeniem swoich żądz, nie myśląc w żaden sposób o satysfakcji Laury. Dopiero Arturo (gra go Gustavo Sánchez Parra, portier z „Aurory i archanioła”) potrafi dotrzeć do najgłębiej skrywanych tajemnic kobiety i odgadnąć jej pragnienia. To pcha, oddającą się sadomasochistycznym grom, parę na skraj przepaści, prostą drogą prowadząc do tragicznego końca. Widz stawia zaś sobie pytania: Jak daleko bohaterowie zdołają się posunąć? I oczywiście: Skąd w nich, a zwłaszcza w kobiecie, tak szaleńcze dążenie do autodestrukcji? Rowe odpowiada na obie te kwestie, choć w drugim przypadku robi to jedynie między wierszami. Mimo to nie można mieć wątpliwości, że przyczyna tego stanu rzeczy tkwi w przeszłości dziennikarki. Film zrealizowany został bardzo skromnymi środkami; przez większość czasu nie opuszczamy mieszkania Laury. Mimo to – a może właśnie dzięki temu – Australijczykowi udaje się osiągnąć zamierzony efekt: oddać uczucie osaczenia, klaustrofobii i nieprzystosowania do życia.

Pierwszy pełnometrażowy film urodzonego w Tel Awiwie w 1975 roku scenarzysty i reżysera Nadava Lapida (twórcy tegorocznego dramatu „Haganenet”) składa się z dwóch prowadzonych równolegle wątków. Bohaterem pierwszego z nich jest dobiegający czterdziestki tytułowy policjant Yaron (gra go Yiftach Klein), funkcjonariusz jednostki antyterrorystycznej; drugiego – młodziutka Shira (w tej roli dopiero startująca do wielkiej kariery Yaara Pelzig), radykalna bojowniczka o komunistycznych poglądach, która mimo że wywodzi się z dobrze sytuowanej rodziny – a może właśnie z tego powodu – w grupie, do której należy, głosi najbardziej ekstremistyczne poglądy. Sensem życia Shiry jest walka z klasami uprzywilejowanymi, kapitalistami wykorzystującymi pracę robotników, do których należą również jej rodzice. Chcąc dać wyraz swoim przekonaniom, dziewczyna przygotowuje akcję przeciwko rodzinie bogaczy. Gdy jej grupa zaczyna realizować plan i bierze zakładników, do rozwiązania problemu zostaje skierowany oddział Yarona. Do tej pory policjanci z grupy antyterrorystycznej za wrogów mieli głównie radykałów palestyńskich, teraz natomiast – po raz pierwszy – przychodzi im skierować broń przeciwko młodym Żydom. Co nie pozostaje bez wpływu na psychikę funkcjonariuszy. Podstawowym problemem dzieła Lapida jest brak przekonującego powiązania obu wątków, które de facto przecinają się dopiero w dramatycznym finale. Zabrakło jednak skonfrontowania obu postaw (służącego ojczyźnie najlepiej jak potrafi Yarona oraz starającej się wysadzić to państwo w powietrze Shiry), przedstawienia racji jednej i drugiej strony. W efekcie widz otrzymuje dość jednostronny obraz rzeczywistości, a jedynym, co może wzbudzić w nim sympatię i litość wobec dziewczyny, jest jej uroda i – wynikająca z młodego wieku – naiwność. Lecz to zdecydowanie zbyt mało, aby mogło zapoczątkować głębszą dyskusję na temat żydowskich ugrupowań ekstremistycznych. Zbyt mało również, aby niepodważalnie umotywować decyzję podjętą w finale przez Yarona.