Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 26 kwietnia 2024

Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.

Filmy

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

kinowe

Brak nowości w minionym tygodniu. Aby zobaczyć wcześniejsze, kliknij.

dvd i blu-ray

Brak nowości w minionym tygodniu. Aby zobaczyć wcześniejsze, kliknij.

Zapowiedzi

kinowe

Brak zapowiedzi na najbliższy tydzień. Aby zobaczyć późniejsze, kliknij.

dvd i blu-ray

Brak zapowiedzi na najbliższy tydzień. Aby zobaczyć późniejsze, kliknij.

Władimir Basow
‹Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą›

EKSTRAKT:	70%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą
Tytuł oryginalny	Щит и меч: Без права быть собой
Reżyseria	Władimir Basow
Zdjęcia	Timofiej Lebieszew
Scenariusz	Wadim Kożewnikow, Władimir Basow
Obsada	Stanisław Liubszyn, Władimir Basow, Ałła Diemidowa, Helga Göring, Ludmiła Czursina, Nikołaj Zasuchin, Oleg Jankowski, Aleksiej Głazyrin, Juozas Budraitis, Algimantas Masiulis, Michaił Pogorżelski, Ernst Schvill, Otmar Richter, Nikołaj Grabbe, Jelena Dobronrawowa
Muzyka	Wieniamin Basner
Rok produkcji	1968
Kraj produkcji	NRD, Polska, ZSRR
Cykl	Tarcza i miecz
Czas trwania	79 min
Gatunek	sensacja, wojenny
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	Skąpiec.pl
Wyszukaj w	Amazon.co.uk

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Klasyka kina radzieckiego: Kloss, Stirlitz i… Johann Weiss
[Władimir Basow „Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą” - recenzja]

Sebastian Chosiński

Rok 1968 został w Związku Radzieckim całkowicie zdominowany przez tetralogię Władimira Basowa „Tarcza i miecz”. Wśród najchętniej oglądanych w kinach filmów części pierwsza i druga cieszyły się największą popularnością spośród krajowych produkcji, natomiast trzecia i czwarta uplasowały się na najniższym stopniu podium. Nie sposób więc o tej serii nie wspomnieć w naszym cyklu.

Sebastian Chosiński

Klasyka kina radzieckiego: Kloss, Stirlitz i… Johann Weiss
[Władimir Basow „Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą” - recenzja]

Władimir Basow
‹Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą›

EKSTRAKT:	70%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Tarcza i miecz: Bez prawa do bycia sobą
Tytuł oryginalny	Щит и меч: Без права быть собой
Reżyseria	Władimir Basow
Zdjęcia	Timofiej Lebieszew
Scenariusz	Wadim Kożewnikow, Władimir Basow
Obsada	Stanisław Liubszyn, Władimir Basow, Ałła Diemidowa, Helga Göring, Ludmiła Czursina, Nikołaj Zasuchin, Oleg Jankowski, Aleksiej Głazyrin, Juozas Budraitis, Algimantas Masiulis, Michaił Pogorżelski, Ernst Schvill, Otmar Richter, Nikołaj Grabbe, Jelena Dobronrawowa
Muzyka	Wieniamin Basner
Rok produkcji	1968
Kraj produkcji	NRD, Polska, ZSRR
Cykl	Tarcza i miecz
Czas trwania	79 min
Gatunek	sensacja, wojenny
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	Skąpiec.pl
Wyszukaj w	Amazon.co.uk

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Kiedy w Polsce mówi się o radzieckiej odpowiedzi na „Stawkę większą niż życie” (spektakl telewizyjny 1965-1967, serial 1967-1968), wymienia się przede wszystkim „Siedemnaście mgnień wiosny” (1973) – oparty na powieści Juliana Siemionowa (wydanej pod koniec lat 60.) trzynastoodcinkowy serial Tatiany Lioznowej. Tymczasem pięć lat wcześniej w kinach jak Kraj Rad długi i szeroki wielką popularnością cieszyła się, zrealizowana zresztą we współpracy z kinematografiami wschodnioniemiecką i polską, bliźniacza w stosunku do przygód kapitana Klossa tetralogia „Tarcza i miecz”, której autorem był wybitny aktor i reżyser Władimir Pawłowicz Basow (1923-1987). Wielbiciele kina radzieckiego znają doskonale jego charakterystyczną – naprawdę trudno pomylić go z kimkolwiek innym – twarz z tak popularnych, również w naszym kraju, obrazów, jak chociażby „Chodząc po Moskwie” (1963), „Operacja Y, czyli Przypadki Szurika” (1965), „Afonia” (1975), „Mimino” (1977) czy nagrodzonego Oscarem melodramatu „Moskwa nie wierzy łzom” (1979). Zanim jednak Basow stał się lubianym aktorem, zapracował na miano jednego z najważniejszych reżyserów w Związku Radzieckim.

Na studia reżyserskie w moskiewskim Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii (WGIK) dostał się w czerwcu 1941 roku. Zanim jednak rozpoczął naukę, wybuchła wojna z Niemcami i osiemnastoletni Władimir Pawłowicz został powołany do Armii Czerwonej i wysłany na front. Zdemobilizowano go stosunkowo późno, bo dopiero w 1947 roku i dopiero wtedy wrócił do – nawet nie przerwanej, gdyż nie zdążył jej w ogóle zacząć – nauki we WGIK-u. Na szczęście później nic już nie stanęło mu na przeszkodzie i dyplom uzyskał, zgodnie z procedurami, po pięciu latach (za opiekunów miał w tym czasie Siergieja Jutkiewicza i Michaiła Romma). Z miejsca też znalazł zatrudnienie w wytwórni „Mosfilm”. Pierwsze dwa filmy – oba o tematyce rewolucyjnej – nakręcił we współpracy z innymi młodymi twórcami (Mstisławem Korczaginem i Uzbekiem Latifem Fajzijewem); były to – odpowiednio – „Szkoła odwagi” (1954) oraz „Upadek emiratu” (1955). Na swój w pełni samodzielny debiut wybrał obyczajowo-rewolucyjne opowiadania Konstantina Fiedina, na podstawie których zrealizował dylogię „Pierwsze radości” (1956) i „Niezwykłe lato” (1957).

Po politycznym przełomie związanym ze słynnym XX Zjazdem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, na którym potępiono „kult jednostki” Stalina, Basow poczuł się wolny. Przestał – jako artysta – patrzeć w przeszłość, zajął się tym, co go otaczało. Pięć kolejnych filmów dotyczyło radzieckiej współczesności: „Wypadek w szybie numer 8” (1957), „Życie przeminęło” (1958), „Złoty dom” (1959), oparta na opublikowanej również w naszym kraju powieści Galiny Nikołajewej „Bitwa w drodze” (1961) oraz rozliczeniowa „Cisza” (1964), której scenariusz powstał na podstawie głośnej książki Jurija Bondariewa. A potem Władimir Pawłowicz postanowił znów spojrzeć za siebie: w „Zamieci” (1964) sięgnął po nowelę Aleksandra Puszkina i przeniósł widzów do XIX wieku, natomiast w nakręconej z wielkim rozmachem „Tarczy i mieczu” (1968) po raz pierwszy w swoim dziele przywołał temat Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. A pomógł mu w tym pisarz Wadim Michajłowicz Kożewnikow (1909-1984), autor pierwowzoru literackiego. To była ważna postać w literackim światku Związku Radzieckiego. Markę wyrobił sobie jako korespondent wojenny dziennika „Prawda” („Правда”), a po jej zakończeniu przez trzydzieści pięć lat – od 1949 roku aż do swojej śmierci – kierował literacko-artystycznym i społeczno-politycznym miesięcznikiem „Znamia” („Знамя”). Powieść, która tak bardzo przypadło do gustu Basowowi, wydał w połowie lat 60. A potem zaraz – do spółki z Władimirem Pawłowiczem – przerobił ją na scenariusz filmowy.

Zdjęcia kręcono w latach 1967-1968 przede wszystkim w trzech miejscach: Kaliningradzie, Berlinie (Wschodnim) oraz… Krakowie. Gotowy już materiał – w sumie ponad pięć godzin – Basow zdecydował się ostatecznie podzielić na cztery filmy, które – łączone po dwa – miały oddzielne premiery. Dwa pierwsze, czyli „Bez prawa do bycia sobą” i „Rozkaz – przetrwać…” zaprezentowano w kinach 19 sierpnia 1968 roku, dwa pozostałe, to jest „Nie podlega odwołaniu” oraz „Ostatnia rubież” (względnie „Ostatnia granica”) – dwa tygodnie później, 3 września. Całość cieszyła się olbrzymią popularnością wśród widzów: części pierwszą i drugą w samym Związku Radzieckim oglądnęło w sumie 68,3 miliona osób, natomiast trzecią i czwartą – niemal 50 milionów (dane za znanym badaczem historii kinematografii sowieckiej Fiodorem Razzakowem). A jeśli dodać obie liczby, robi się… no właśnie! Z czego wynikał fenomen „Tarczy i miecza”? Twórcy dzieła nie ukrywali, że choć postać głównego bohatera wzorowali na sowieckich szpiegach z czasów drugiej wojny światowej – jako potencjalne pierwowzory wymienia się Aleksandra Swiatogorowa (1913-2008), względnie Rudolfa Abla (1900-1955) – to jednak nade wszystko chcieli stworzyć zmodyfikowaną, politycznie akceptowalną wersję Jamesa Bonda.

Akcja pierwszej części „Tarczy i miecza” rozpoczyna się latem 1940 roku w Rydze. To specyficzny moment, kiedy upadała właśnie pierwsza Republika Łotewska. Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow kraje nadbałtyckie zostały oddane w sowiecką strefę wpływów. Stalin postanowił jednak skonsumować ofiarowane mu przez Adolfa Hitlera „ciastko” w kilku etapach: najpierw – w październiku 1939 roku – zaczęto instalować w kraju bazy wojskowe Armii Czerwonej, osiem miesięcy później wprowadzono formalną okupację kraju, a po dwóch kolejnych anektowano go do ZSRR (jako Łotewską Socjalistyczną Republikę Radziecką). Zawiązanie intrygi jest ekscytujące – w swoim domu zostaje zamordowany inżynier-radiotechnik Rudolf Schwarzkopf, a NKWD podejrzewa o dokonanie tej zbrodni Johanna Weissa – ślusarza i mechanika samochodowego, który po godzinach dorabia jako kierowca Oskara Papkego, prominentnego działacza stowarzyszenia bałtyckich Niemców. Po przesłuchaniu Johann, który jest przyjacielem syna zamordowanego, studenta ryskiej politechniki Heinricha Schwarzkopfa, zostaje jednak wypuszczony. Papke wyjaśnia mu później, że to na pewno NKWD zamordowało inżyniera, ponieważ nie chciał on się zgodzić na współpracę z Sowietami, poza tym obawiano się, że niebawem opuści Łotwę i przeniesie się do Prus Wschodnich.

Johanna – prostego mężczyznę – takie wyjaśnienie zdaje się satysfakcjonować. Pozory jednak mylą. Weiss wcale nie jest tym, za kogo wszyscy go uważają. Ba! nie jest ani Niemcem, ani nawet Łotyszem. To Rosjanin – naprawdę nazywa się Aleksandr Biełow i od lat jest agentem radzieckiego wywiadu. Dowiadujemy się tego od odwiedzającego go wkrótce po wypuszczeniu z siedziby NKWD tajemniczego Bruna, który przekazuje mu kolejne zadania do wypełnienia. A w zasadzie jedno podstawowe – Johann ma „wkręcić” się do Abwehry! Co wcale nie wydaje się tak nierealne, biorąc pod uwagę, że – po pierwsze – jest dobrze umocowany (jego wiarygodność i lojalność potwierdza znajomość z Papkem i Schwarzkopfem juniorem), a po drugie między Związkiem Radzieckim a III Rzeszą wciąż, choć oczywiście w filmie nie jest to tak wyraziście wyartykułowane, trwa wojskowa i polityczna współpraca. Kluczem do wywiadowczego sukcesu Weissa okazuje się przyjaźń z Heinrichem, który sprowadza Johanna do Königsbergu (Królewca), gdzie dzięki protekcji jego stryja, SS-Standartenführera (pułkownika) Willego Schwarzkopfa, dostaje on pracę jako szofer w oddziałach Schutzstaffel. A to dopiero pierwszy krok. Kolejnym jest bliska znajomość Angeliką Bücher, sekretarką pułkownika von Salza z Abwehry, który z kolei załatwia mu przydział do służb wywiadowczych (oczywiście cały czas w charakterze kierowcy). I tak Johann trafia do Generalnego Gubernatorstwa!

W „Bez prawa do bycia sobą” – nie licząc krótkiej introdukcji – nie ma jeszcze pokazanej wojny. Pierwszy film cyklu jest raczej obrazkiem obyczajowym, pokazującym jak żyło się Niemcom w Prusach Wschodnich w latach 1940-1941. Autorzy skupiają się na pokazaniu, w jaki sposób sowiecki agent wtapia się w nową dla niego rzeczywistość, jak staje się jednym z przykładnych obywateli III Rzeszy – wcale nie szczególnie gorliwym nazistą, ale mimo wszystko akceptującym narodowosocjalistyczny porządek rzeczy. Niemcy też pokazani są na różne sposoby. Pani Dietmar – gospodyni, u której w Królewcu Weiss wynajmuje pokój (i dzięki której poznaje Angelikę) – jest osobą bardzo sympatyczną i troskliwą, traktującą Johanna jak syna (którego parę lat wcześniej straciła). Ma to też oczywiście swój wymiar polityczny i propagandowy. Nie można bowiem zapominać, że ważnym koproducentem „Tarczy i miecza” byli filmowcy wschodnioniemieccy, należało więc zadbać o to, aby przynajmniej część ich rodaków pokazać w pozytywnym świetle (skądś przecież musieli się wziąć przyszli enerdowcy!). Nawet gdy Weiss trafia do warszawskiej siedziby Abwehry, jego koledzy po fachu – inni szoferzy (Gustav czy Kurt) – pokazani są w taki sposób, że trzeba się co jakiś czas upewniać, czy naprawdę mają na sobie nazistowskie mundury.

Główną rolę reżyser powierzył trzydziestoczteroletniemu wówczas Stanisławowi Liubszynowi, w niedalekiej przyszłości wielkiej gwieździe kina radzieckiego („Wezwij mnie w świetlistą dal”, „Temat”); dla siebie natomiast zarezerwował Basow postać Bruna. W młodego Schwarzkopfa wcielił się debiutujący na dużym ekranie Oleg Jankowski („Cudze listy”, „Car”), w Angelikę z kolei – Ałła Diemidowa („Czajkowski”), a w Papkego – Nikołaj Zasuchin („Swój wśród obcych, obcy wśród swoich”). SS-Standartenführer Schwarzkopf ma twarz Litwina Algimantasa Masiulisa, a wredny kapitan Abwehry von Dietrich – jego rodaka Juozasa Budraitisa („Król Lear”). Rolę majora Axela Steinglitza – bezpośredniego przełożonego Weissa w Abwehrze – Władimir Pawłowicz powierzył Aleksiejowi Głazyrinowi („Siódmy towarzysz”), pułkownika von Salza – Michaiłowi Pogorżelskiemu („Wojna i pokój”), a nienazwanej z imienia, nadzorującej żeńską służbę pani kapral – Ludmile Czursinej („Czysta sztuka”); intrygującą postać głuchoniemego starca na usługach niemieckiego wywiadu zagrał natomiast Nikołaj Grabbe („Andriej Rublow”, „Kalina czerwona”).

Za zdjęcia do całości „Tarczy i miecza” odpowiadał dobrze znany Basowowi operator Timofiej Lebieszew (1905-1981), który był jego najbliższym współpracownikiem począwszy od debiutanckiej „Szkoły odwagi”. Za ścieżkę dźwiękową odpowiadał z kolei Wieniamin Basner (1925-1996), autor oper, operetek, musicali, który swoją muzyką uświetnił aż siedem filmów Władimira Pawłowicza, włącznie z tymi późniejszymi. Wielka popularność „Tarczy i miecza” przełożyła się również na kultowość pieśni otwierającej film – „C чего начинается Родина?…” – którą tuż przed swoją śmiercią zaśpiewał legendarny aktor i piosenkarz (pochodzenia żydowskiego) Mark Bernes (1911-1969). Basow w latach 70. i 80. XX wieku skupił się na ekranizacjach literatury: przeniósł na ekran wspomnienia estońskiego pisarza i więźnia politycznego Ahto Leviego („Powrót do życia”, 1971), opowiadania Brytyjczyka Johna Boyntona Priestleya („Niebezpieczny zwrot”, 1972; „Rodzina Conwayów”, 1984), satyrę Samuila Szatrowa (musical „100% nylonu”, 1973), „Białą gwardię” Michaiła Bułhakowa (jako „Dni Turbinów”, 1976), współczesną „produkcyjną” prozę Jurija Skopa („Fakty z poprzedniego dnia”, 1981) oraz – na koniec kariery – fantasmagoryczny dramat Hiszpana Alejandro Casuny („Siedem krzyków w oceanie”, 1986).

29 kwietnia 2020

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

Klasyka kina radzieckiego: Said – kochanek i zdrajca
Sebastian Chosiński

24 IV 2024

W trzeciej części tadżyckiego miniserialu „Człowiek zmienia skórę” Bension Kimiagarow na krótko rezygnuje z socrealistycznej formuły opowieści i przywołuje dobre wzorce środkowoazjatyckich easternów. Na ekranie pojawiają się bowiem basmacze, których celem jest zakłócenie budowy kanału. Ten wątek służy również scenarzystom do tego, by ściągnąć kłopoty na głowę głównego inżyniera Saida Urtabajewa.

więcej »

Fallout: Odc. 3. Oko w oko z potworem
Marcin Mroziuk

22 IV 2024

Nie da się ukryć, że pozbawione głowy ciało Wilziga nie prezentuje się najlepiej, jednak ważne okazuje się to, że wciąż można zidentyfikować poszukiwanego zbiega z Enklawy. Obserwując rozwój wydarzeń, możemy zaś dojść do wniosku, że przynajmniej chwilowo szczęście opuszcza Lucy, natomiast Maximus ląduje raz na wozie, raz pod wozem.

więcej »

East Side Story: Czy można mieć nadzieję w Piekle?
Sebastian Chosiński

21 IV 2024

Mariupol to prawdopodobnie najboleśniej doświadczone przez los ukraińskie miasto w toczonej od ponad dwóch lat wojnie. Oblężone przez wojska rosyjskie, przez wiele tygodni sukcesywnie niszczone ostrzałami z lądu, powietrza i morza. Miasto zamordowane po to, by złamać opór jego mieszkańców i ukarać ich za odrzucenie „ruskiego miru”. O tym opowiada dokument Maksyma Litwinowa „Mariupol. Niestracona nadzieja”.

więcej »