Głównym bohaterem sztuki Gogola jest szuler karciany Ichariew, Rosjanin z dziada pradziada. W filmie go jednak nie zobaczymy. Postać ta została bowiem zamieniona przez reżysera i scenarzystę w jednym na Włocha, niejakiego Luchino Forzę. Zabieg to tyleż zaskakujący, co udany, o czym będzie się jeszcze okazja przekonać. Forza jest hazardzistą i oszustem. W szpony nałogu wpadł po przedwczesnej śmierci swojej młodej żony. Tak jak nie wiodło mu się w życiu osobistym, tak i w hazardzie szczęście nie chciało mu jednak przyjść z pomocą. Popadł w długi, nie mając zaś możliwości ich spłaty – postanowił uciec. Jeden z najbardziej upartych wierzycieli dopadł go pod Wiedniem (notabene w łóżku z prostytutką). Rozmowa między obydwoma panami, jak można się domyślać, nie należała do najbardziej uprzejmych. Forza przekonał jednak swego wierzyciela, by ten podarował mu jeszcze miesiąc. Zgodnie z zawartą na piśmie umową, gdyby Włoch w tym czasie nie uregulował zaległości, straciłby cały swój majątek. Pytanie tylko, jak zdobyć w tak krótkim czasie niebagatelną kwotę stu tysięcy? Zapytany o to, Luchino odpowiedział z rozbrajającą szczerością: „Jest taki kraj. Ziemia tam bogata, a ludzie ufni i prostoduszni”. Miał oczywiście na myśli Rosję, ojczyznę swej nieżyjącej już żony. Od tej pory obserwujemy na ekranie historię z cyklu: przygody cywilizowanego Europejczyka na zacofanym Wschodzie, co już samo w sobie oznacza wiele ciekawych obserwacji kulturowych i obyczajowych. Włoch przekonany jest bowiem, że – bazując na łatwowierności Rosjan – szybko wygra pieniądze potrzebne mu na spłatę długu. A może nawet, jak marzy, uda mu się zdobyć coś więcej, aby rozpocząć od nowa wygodne życie w Paryżu. Początkowo wszystko idzie po myśli Luchina. Ale tylko do momentu, gdy w wiejskiej gospodzie, chcąc oskubać z pieniędzy trzech niepozornych mężczyzn, zostaje przez nich zdemaskowany. Okazało się bowiem, że trafił swój na swego. Zamiast wrogość, panowie okazują sobie jednak zrozumienie i postanawiają zawiązać spółkę. Z takim potencjałem byliby przecież w stanie puścić z torbami każdego!

Włochowi bardzo się spieszy, ponieważ termin spłaty długu zbliża się nieubłaganie. Naciska więc bez przerwy na swoich nowych przyjaciół, aby wziąć się wreszcie do pracy, tymczasem oni wolą się bawić. A kiedy wreszcie dopadają potencjalne ofiary, wszystko zaczyna się niebezpiecznie komplikować. Oczyma Forzy Paweł Czuchraj spogląda na swoją ojczyznę z zewnątrz, konfrontuje tym samym temperament rodaków z umysłowością Europejczyków z Zachodu. I nie powinien nas mylić dziewiętnastowieczny kostium. Podobne „przygody” mogą bowiem stać się także dzisiaj udziałem wielu zachodnioeuropejskich biznesmenów, chcących robić interesy w Rosji. To przecież ciągle kraj bardzo nieprzewidywalny: z jednej strony otwierający ogromne możliwości, z drugiej jednak – narzucający własne reguły gry. Luchino szybko się przekonuje, że jakakolwiek próba zmiany mentalności jego towarzyszy od karcianego stołu nie ma najmniejszego sensu. Prowadzi go to zresztą do interesującej konstatacji: „Rosjanin to szeroki człowiek, wódki dużo pije, ale on dobry i ufny”. Ile jest prawdy w tej obiegowej opinii, sam się przekona w scenie finałowej. „Russkaja igra”, mimo swej komediowej proweniencji, nie jest oczywiście pozbawiona głębszej refleksji. To zresztą typowe dla Gogola. Tak było w „Rewizorze”, tak też jest – choć w nieco mniejszym stopniu – w „Graczach”. Autor „Martwych dusz”, jak chyba żaden inny z wielkich dziewiętnastowiecznych rosyjskich pisarzy, potrafił napiętnować wady swoich rodaków. Drwina i ironia były nieodłącznym elementem jego twórczości. Starał się wprawdzie nieco tępić ostrze swej satyry farsowym sztafażem, ale dla uważniejszych czytelników – do których zapewne zaliczali się również cenzorzy (zarówno ci carscy, jak i późniejsi, sowieccy) – nie było tajemnicą, co autor naprawdę miał na myśli. Czuchraj, przenosząc „Graczy” na ekran, pozostał wierny przesłaniu Gogola. Nawet zamiana bohatera z Rosjanina na Włocha okazała się bardzo gogolowska w duchu. Dzięki niej reżyser uwypuklił bowiem pewne myśli i konkluzje pisarza, które mogłyby umknąć widzom (zwłaszcza na Zachodzie), gdyby całość została podana jedynie w typowo rosyjskim sosie.

„Russkaja igra” to film kameralny i zapewne dzięki temu dopieszczony do ostatniego szczegółu. Fantastyczną pracę wykonali przede wszystkim scenografowie i specjaliści od kostiumów. Realia epoki oddane zostały w sposób idealny. Duża w tym również zasługa operatorów Andrieja Żegałowa i Władimira Klimowa, którzy całość sfilmowali tak, aby z jednej strony przedstawić piękno krajobrazu i zabytkowej architektury, z drugiej – nie uronić nic z przygotowanych ze szczególnym pietyzmem wnętrz. Jak w każdym obrazie opartym na sztuce teatralnej, również w filmie Czuchraja niezwykle ważny był właściwy dobór odtwórców głównych ról. Przyznać trzeba, że wybrano ich idealnie. Każda kreacja to prawdziwy aktorski majstersztyk. W postać Luchina Forzy wcielił się urodzony w Zurychu, ale od kilku dobrych już lat mieszkający i pracujący w Rosji, Giuliano Di Capua (dał się poznać m.in. z występu w historyczno-obyczajowym serialu „Faworyt”, opowiadającym o czasach carycy Katarzyny II). Być może grając Włocha, co rusz zaskakiwanego postępowaniem swoich kompanów, wykorzystał własne doświadczenia z pierwszych lat pobytu w Moskwie. W rolach trzech szulerów – Utieszytielnego, Szwochniewa i Krugela – reżyser obsadził odpowiednio: Siergieja Garmasza (czytelnikom „Esensji” znanego już z „18/14”„12”, „72 metrów”, „Katynia” oraz „Naszych”, Siergieja Makowieckiego (mającego na koncie, poza wspólnymi z Garmaszem występami w „72 metrach” i „12”, również udane kreacje w „Bracie 2” i serialu historycznym „Gibiel impierii”) oraz Andrieja Mierzlikina (pojawił się m.in. w obu „Bumerach” oraz serialach wojennych „Sztrafbat” i „Konwój PQ-17”, a niebawem będzie go można zobaczyć także w drugiej części „Spalonych słońcem” i ekranizacji „Przenicowanego świata” braci Strugackich). Dwaj pierwsi dali prawdziwy popis sztuki aktorskiej. I nawet trudno byłoby orzec, który z nich wypadł lepiej. Widać, że idealnie czują się w takim właśnie repertuarze. Przede wszystkim jednak zachwyca Garmasz, który rolą Utieszytielnego udowadnia po raz kolejny, że jest aktorem niezwykle wszechstronnym. Z równie dobrym skutkiem odnajduje się bowiem w typowym kinie akcji, gdzie gra najczęściej nieprzejednanych twardzieli (vide „Ochota na piranju”, „Kawkazkaja ruletka” czy „Woroszyłowski striełok”), jak i w znacznie lżejszym gatunkowo repertuarze, gdzie należy wykazać się talentem komediowym (ekranizacja „Martwych dusz” Gogola czy też komediodramat „Biednyje rodstwienniki”).

Znakomicie spisali się również aktorzy drugiego planu: Awangard Leontiew w roli czynownika, Władimir Salnikow jako właściciel ziemski Głow oraz grający jego syna, Saszę, Dmitrij Wysocki (wystąpił już u Czuchraja w epizodzie w „Kierowcy Wiery” oraz w większej roli w recenzowanym na naszych łamach „Zagoworze”). Kilka słów warto poświęcić właśnie ostatniemu z nich. Od siedmiu lat jest on jednym z najbardziej rozpoznawalnych aktorów moskiewskiego Teatru na Tagance, w którym przed laty prym wodził… Wołodia Wysocki. Zbieżność nazwisk jest jednak całkowicie przypadkowa. Dima urodził się w mołdawskim Kiszyniowie jeszcze w czasach Związku Radzieckiego. Kiedy zaangażowano go na Tagankę, legendarny reżyser tego teatru, Jurij Ljubimow, poradził mu, aby zmienił nazwisko, przewidując, że może być ono dla młodego aktora – wówczas zaledwie dwudziestosześcioletniego – sporym balastem. Odmówił. I chyba dobrze zrobił, bo choć do popularności Wołodii jest mu jeszcze bardzo daleko, to jednak każdą kolejną rolą filmową udowadnia, że drzemie w nim olbrzymi potencjał. „Russkaja igra” nie pozostawia co do tego żadnych wątpliwości. Film Czuchraja, będący słodko-gorzkim obrazem Rosji XIX wieku, jest jednocześnie dziełem niezwykle aktualnym. Bo wciąż aktualne pozostają słowa Gogola z „Rewizora”: „Z kogo się śmiejecie? Z samych siebie się śmiejecie!”.