„Klatki” to komiks niejednoznaczny. Odpowiedzi na pytanie, o czym jest ta opowieść może być tyle, ilu odpowiadających. Dla mnie monumentalne, pięćsetstronicowe dzieło Dave’a McKeana pozostaje oniryczno-surrealistycznym poematem na temat procesu twórczego oraz jego zamierzonych i niezamierzonych konsekwencji.
Wyrwać się z niewoli
[Dave McKean „Klatki” - recenzja]
„Klatki” to komiks niejednoznaczny. Odpowiedzi na pytanie, o czym jest ta opowieść może być tyle, ilu odpowiadających. Dla mnie monumentalne, pięćsetstronicowe dzieło Dave’a McKeana pozostaje oniryczno-surrealistycznym poematem na temat procesu twórczego oraz jego zamierzonych i niezamierzonych konsekwencji.
Choć miłośnikom komiksu Dave McKean może kojarzyć się przede wszystkim z „Azylem Arkham” stworzonym z Grantem Morrisonem oraz niesamowitymi okładkami do „Sandmana” Neila Gaimana, to warto pamiętać, że jest to artysta niezwykle wszechstronny. Jego dorobek nie ogranicza się bynajmniej do opowieści obrazkowych. Poza autorskimi komiksami angażuje się on w rozmaite projekty graficzne, multimedialne, filmowe a nawet muzyczne. „Klatki” to komiks, który ukazywał się w wersji zeszytowej w latach 1990-1996, zaś opasłe wydanie zbiorcze zobaczyło światło dzienne w roku 1998. W roku 1993 oraz 1999 autor zgarnął za to dzieło dwie nagrody Harveya.
Akcja komiksu toczy się w głównie w kamienicy zamieszkiwanej przez galerię niezwykłych postaci. Dave McKean wszystkim poświęca wiele uwagi, ale można zaryzykować stwierdzenie, że najważniejsza dla fabuły jest trójka bardzo różniących się od siebie twórców. Leo Sabersky to malarz, który wprowadza się do kamienicy w poszukiwaniu inspiracji. Artysta chciałby wreszcie stworzyć coś istotnego. Jonathan Rush to pisarz mający już w dorobku wiele ważnych książek, jednak od kilku lat nie napisał nic nowego. Ewidentnie przeżywa kryzys, który nie ogranicza się do pola artystycznego. I wreszcie Angel – niezwykły muzyk jazzowy, potrafiący wydobyć wspaniałe dźwięki nawet z kamienia. Każdy z nich znajduje się w innym punkcie rozwoju i inne przeżywa dylematy związane z tworzeniem. Każdy także inaczej reaguje na coś, co pozostaje symbolem twórczej męki: białą, czystą kartkę, na przestrzeń czekającą na wypełnienie jej słowami, liniami, barwami i dźwiękami. Inna wreszcie motywacja popycha każdego z nich do działania i tworzenia. Ta różnorodność i wzajemna fascynacja stanowią siłę napędową fabuły komiksu.
W pewnym sensie tłem dla tych osobowości są inni mieszkańcy kamienicy oraz jej przygłucha właścicielka, choć jest to tło niezwykle wielobarwne i interesujące. McKean bowiem – jak wspomniałem – nikogo nie traktuje po macoszemu. Każda z postaci została skonstruowana z jednakową pieczołowitością i odpowiednią dawką specyficznego poczucia humoru. Mamy tu zatem starszą kobietę mieszkającą jedynie z papugą, od pięciu lat cierpliwie wyczekującą powrotu męża; niemego właściciela galerii komunikującego się z otoczeniem za pomocą skomplikowanego i żyjącego własnym życiem systemu karteczek; kobietę będącą miłośniczką przyrody. Są także dwaj tajemniczy mężczyźni w kapeluszach. No i oczywiście po planszach tej opowieści nieustannie przemyka czarny kot, który zdaje się pilnować całej kamienicy. Nawet osoby, które pojawiają się na krótko, przykuwają uwagę czytelnika – jak chociażby kelner pracujący w klubie jazzowym. Jego krótki monolog na temat uduchowionego muzyka stanowi majstersztyk ironii i sarkazmu. Wszystkich poznajemy stopniowo, zagłębiając się w fantasmagoryczny świat McKeana, w którym motywem przewodnim są tytułowe klatki.
Tu pojawia się pytanie, czym one są? I znów nie ma jednej odpowiedzi. „Klatki” to tytuł jednej z książek Jonathana Rusha – bohatera tego komiksu. Za sprawą tej książki, a raczej kontrowersji, jakie wywołała, musiał całkowicie zmienić swoje życie. To właśnie z jej powodu zamieszkał w kamienicy. Klatki to także ograniczenia, z których nieustannie próbuje wyrwać się każdy twórca. Schematy, konwencje, gatunki oraz reguły ograniczające wyobraźnię. Klatki to również mieszkania, w których żyją ludzie. Kamienica będąca miejscem akcji jest zestawem takich klatek. Za każdym razem jest to zatem coś, co ogranicza i zniewala jednostkę. Coś, co sprawia, że nie można w pełni wykorzystać swojego potencjału. Każdy z bohaterów komiksu zmaga się z własnymi ograniczeniami i próbuje w jakiś sposób się z nich wyzwolić.
W pewnym sensie z ograniczających go konwencji próbuje wyzwolić się także sam McKean. Autor nie stosuje tu linearnej narracji lecz przygląda się zdarzeniom z różnych perspektyw, zaburzając chronologiczny porządek kolejnych rozdziałów. Na przykład w pierwszym rozdziale widzimy wnętrza kolejnych mieszkań kamienicy z perspektywy schodzącego po schodach przeciwpożarowych kota, a następnie oglądamy ten sam moment z punktu widzenia kolejnych mieszkańców. Ta mozaikowość sprawia, że czytelnik angażuje się w ten świat – oglądając go jednocześnie z różnych punktów widzenia. Sam musi poskładać to wszystko w spójną całość.
Dave McKean eksperymentuje nie tylko z narracją, ale – co oczywiste – również z warstwą graficzną. Rdzeniem historii są sekwencje paneli przedstawionych w dość konwencjonalny sposób. Szkicowe rysunki oparte na dużym kontraście, wykonane tuszem i wzbogacone błękitnym kolorem obudowane zostały, w zależności od przedstawionych scen – sekwencjami wykonanymi w innych technikach. Osobnymi dziełami sztuki są stworzone w technice znanej wszystkim miłośnikom „Sandmana” okładki – zarówno wydania zbiorczego, jak i kolejnych zeszytów. Wszystko to sprawia, że komiks jest niezwykle różnorodny i atrakcyjny. Oglądanie kolejnych plansz stanowi przyjemność samą w sobie.
„Klatki” to komiks niełatwy i niejednoznaczny. Jednak dzięki niesamowitej oprawie graficznej i specyficznej narracji opowieść o twórczych mękach i dyskusjach na temat sztuki jest bardzo angażująca, niemal hipnotyzująca. Autor umiejętnie przeplata sekwencje poetyckie, filozoficzne i refleksyjne z tymi nieco bardziej sensacyjnymi i tajemniczymi, dzięki czemu nieustannie zaskakuje czytelnika i utrzymuje go w stanie napięcia. Warto jednak iść za radą Terry’ego Gilliama, który we wstępnie do komiksu McKeana „zaleca regularne odpoczynki w czasie wędrówki przez ten tekst”. Rzeczywiście dobrze jest podejść do niego powoli i ostrożnie – smakując poszczególne rozdziały i dając sobie czas na przemyślenie omawianych w nich kwestii. Taka lektura bez wątpienia pozwoli odnaleźć w komiksie wiele interesujących treści i znaczeń. Co więcej, każdy kolejny powrót do lektury po poznaniu całości, może rzucić nowe światło na poszczególne wątki.