Stulecie Stanisława Lema: Zawsze szach, nigdy matOstatnia opowieść o Ijonie Tichym i przedostatnia powieść Lema. Ijon Tichy ma problem. Uległ bowiem kallotomii podczas swojego pobytu na księżycu. Jego mózg został w niewyjaśniony sposób podzielony na funkcjonujące niezależnie dwie osobowości (ukryte w dwóch rozłącznie działających półkulach). Tichy, za pomocą niepełnych danych z lewej półkuli (której to osobowość jest narratorem w powieści) próbuje zrekonstruować swój pobyt na księżycu i zrozumieć co się tak naprawdę wydarzyło.
Marcin KnyszyńskiStulecie Stanisława Lema: Zawsze szach, nigdy matOstatnia opowieść o Ijonie Tichym i przedostatnia powieść Lema. Ijon Tichy ma problem. Uległ bowiem kallotomii podczas swojego pobytu na księżycu. Jego mózg został w niewyjaśniony sposób podzielony na funkcjonujące niezależnie dwie osobowości (ukryte w dwóch rozłącznie działających półkulach). Tichy, za pomocą niepełnych danych z lewej półkuli (której to osobowość jest narratorem w powieści) próbuje zrekonstruować swój pobyt na księżycu i zrozumieć co się tak naprawdę wydarzyło. Z okazji setnej rocznicy urodzin Stanisława Lema prezentujemy cykl tekstów poświęconych jego twórczości oraz ekranizacjom i adaptacjom powieści i opowiadań słynnego pisarza. ![]()
Wyszukaj / Kup Coraz szybszy postęp technologii doprowadził do stopniowego „obezludnienia” sił zbrojnych. Po co człowiek ma ryzykować własnym zdrowiem i życiem, skoro można wysłać na wojnę samolot bezzałogowy lub robota? Takie podejście do zagadnienia wojny i zbrojeń powoduje gwałtowne przyspieszenie rozwoju technologii. Wprost nieokiełznane, prowadzące do sytuacji, w której każdy kraj musi inwestować w wojskowość w nieograniczony sposób, aby nie wypaść z gry i aby nawet na milimetr nie opuścić lufy pistoletu skierowanego na wroga, przy jednoczesnej świadomości, że taką samą lufę ma przystawioną do skroni. A lufy te z czasem zamieniają się z pistoletowych na armatnie, coraz większe i większe. Państwa trzymające się wzajemnie w szachu, nie mogą już walczyć w sposób tradycyjny. Świat, zupełnie bezwiednie, przyjął stan dziwnej wojny – wojny potencjalnej, wojny w postaci miecza Damoklesa, która jest jednocześnie pokojem oraz stan specyficznego pokoju, który jest przecież wojną. Sytuacja rozwinęła się w absurdalny teatr zmagań organizmów państwowych, które nijak nie mogły się już z tego wywinąć. Dlaczego? Otóż przymus wyścigu zbrojeń przestał być negocjowalny na poziomie dyplomacji. Zbrojenia stały się podstawą przeżycia, jak jedzenie i oddychanie, ponieważ rezygnacja z nich niesie zagrożenie hekatombą inicjowaną już nie na poziomie ludzkich ustaleń, lecz powstałą jako wynik „obniżonego ciśnienia technologii zbrojeniowej”. Gra zbrojeń staje się rozgrywką na poziomie techniki i informatyki, które przekraczają ludzkie pojmowanie. Nie dość, że cechuje ją nieludzka, sztuczna inteligencja to dodatkowo jest ona przede wszystkim technologią w skali nano, więc zbudowaną ze zbiorów elementów nieodróżnialnych od mikrobów, a efekty jej działania są nieodróżnialne od naturalnych kataklizmów. I tak jak różnice ciśnień na mapie meteorologicznej świata, są zalążkiem huraganów, mających na celu ich niwelację, tak samo owe dysproporcje w poziomach zaawansowania technologicznego w przemyśle zbrojeniowym stają się przyczynkiem do ich wyrównania poprzez wyścig zbrojeń nowego rodzaju, całkowicie pozostającego poza kontrolą człowieka. Zmiany w technologii następują bowiem szybciej niż człowiek jest w stanie podjąć decyzję o ich zastosowaniu. Zanim zrozumiemy technologię i podejmiemy decyzję o jej użyciu, staje się ona przestarzała w porównaniu do technologii jeszcze nowszej, która czyni starą eksponatem w powstającym coraz szybciej muzeum technologii–jętek. A człowiek traci możliwość decydowania o czymkolwiek w obszarze techniki, bo czy dzisiejsza decyzja o wczorajszym obiedzie ma jakiekolwiek znaczenie? ![]()
Wyszukaj / Kup Odpowiedź, którą daje Lem pod koniec powieści, jest zupełnie inna niż moglibyśmy się spodziewać. Bo to nie wyścig zbrojeń jest tak naprawdę zagrożeniem. Apokalipsa może przyjść z zupełnie innego miejsca, całkowicie zamaskowana, przyodziana w taki kamuflaż, który z początku wydaje się uniformem naukowca–zbawcy a w ostatecznym rozrachunku okazuje się łachmanami demona z „Maski śmierci szkarłatnej” Poego (do którego nawiązuje sam Lem zresztą). I teraz, gdy już pojmiemy, co Lem do nas mówi, co nam tak naprawdę grozi, gdy uzmysłowimy sobie skąd się bierze owo zagrożenie i jak się propaguje, powróćmy do głównego problemu z jakim boryka się Ijon Tichy – jego podzielonej osobowości. Jest to klucz do całości konceptu Lema, wisienka na torcie nadająca dodatkową głębię i tak już zaawansowanej ideowo konstrukcji. Rewelacja. „Pokój na Ziemi” to typowy „późny Lem”, w którym warstwa fabularna jest całkowicie zdominowana przez eseistyczne ciągoty autora, jego fascynacje i fiksacje oraz niechęć do opowiadania o tym, że „markiza wyszła z domu o piątej”. Wraz z „Wizją Lokalną” stanowi on ostateczne podsumowanie jednej z odnóg jego filozofii – wzajemnej relacji człowiek–technologia i obaw przed spuszczeniem jej z łańcucha ludzkiego dozoru. Ideowo „Pokój na Ziemi” jest jedną z najlepszych książek Lema, fabularnie jednak postawiłbym go raczej w środku stawki, co nie oznacza w żadnym wypadku, że jest to książka średnia, czy nawet dobra. Jest znakomita. ![]() 11 października 2021 |
W Polsce zwykło się określać policjantów „glinami” lub pogardliwie „psami”. W krajach anglojęzycznych to „pigs”, czyli po prostu „świnie”. Określenie to sugeruje oczywiście niechęć, odrazę i ma być z założenia obraźliwe. Nazwanie „świnią” Bruce’a Robertsona, głównego bohatera „Brudu”, jest też obraźliwe – tylko, że dla świń. Policjant z edynburskiego posterunku, zajmujący się sprawami kryminalnymi, jest jednym z najbardziej odrażających protagonistów w historii literatury (i filmu). Kim jest ta (...)
więcej »Irvine Welsh, Szkot z Edynburga, zadebiutował dokładnie trzydzieści lat temu powieścią opartą bardzo mocno na swoim własnym życiu. Czyli na wspomnieniach z końca lat siedemdziesiątych, kiedy to heroina była „naturalnym elementem jego otoczenia” i sposobem na życie w Leith, jego rodzimej dzielnicy. Powieść ta, napisana po angielsku, szkocku i miejscami twardą miejscową gwarą z Leith, kojarzona jest u nas przede wszystkim z jej kinową ekranizacją. Mocną i nie pozostawiającą obojętnym.
więcej »Otaczają mnie ludzie twierdzący, że nikt już nie czyta tyle co kiedyś. Słysząc takie stwierdzenie raz po raz uświadamiam sobie, jak mało wiedzą oni o dzisiejszej społeczności czytelniczej, która oczywiście jest inna od tej, jaką pamiętają nasi rodzice czy dziadkowie, ale wciąż jest i działa… czasem nawet zbyt skutecznie.
więcej »Cyborg, czyli mózg w maszynie
— Andreas „Zoltar” Boegner
Narodziny superbohatera
— Andreas „Zoltar” Boegner
Pierwsza historia przyszłości
— Andreas „Zoltar” Boegner
Pijane ślimaki prowadzą śledztwo
— Mieszko B. Wandowicz
Pogrzeb pośród mgławic
— Mieszko B. Wandowicz
O korzyściach z bycia ślimakiem (śluzem na marginesie „Głosu Pana”)
— Mieszko B. Wandowicz
List znad Oceanu
— Beatrycze Nowicka
Lem w komiksie
— Marcin Knyszyński
Przeciętniak w swym zawodzie
— Agnieszka Hałas, Adam Kordaś, Marcin Mroziuk, Beatrycze Nowicka, Marcin Osuch, Agnieszka ‘Achika’ Szady, Konrad Wągrowski
Jam jest robot hartowany, zdalnie prądem sterowany!
— Miłosz Cybowski, Adam Kordaś, Marcin Mroziuk, Marcin Osuch, Agnieszka ‘Achika’ Szady, Konrad Wągrowski
Świadomość jako błąd
— Marcin Knyszyński
Człowiek jako bariera ostateczna
— Marcin Knyszyński
Nie wszystko i nie wszędzie jest dla nas
— Marcin Knyszyński
„W zeszłym roku nie miałem wakacji”
— Joanna Kapica-Curzytek
Esensja czyta: Wrzesień 2013
— Miłosz Cybowski, Jacek Jaciubek, Alicja Kuciel, Paweł Micnas, Beatrycze Nowicka
Panie Stanisławie, Mrogi Drożku!
— Marcin T.P. Łuczyński
Esensja czyta: Kwiecień-czerwiec 2010
— Jakub Gałka, Anna Kańtoch, Joanna Słupek, Konrad Wągrowski
Przeczytaj to jeszcze raz: Social-fiction
— Daniel Markiewicz
Dialogi
— Janusz A. Urbanowicz
Rynsztokowo: Ohyda
— Marcin Knyszyński
Nierówno pod skalpem
— Marcin Knyszyński
Dużo kobiet!
— Marcin Knyszyński
Niekoniecznie jasno pisane: Kurde blaszka!
— Marcin Knyszyński
Fantastyka w sepii
— Marcin Knyszyński
Za dużo bohaterów
— Marcin Knyszyński
Na początku był gotyk
— Marcin Knyszyński
Po komiks marsz: Marzec 2023
— Paweł Ciołkiewicz, Piotr ‘Pi’ Gołębiewski, Marcin Knyszyński, Marcin Osuch
W dół, do ziemi
— Marcin Knyszyński
To nie są rzymskie wakacje
— Marcin Knyszyński
To jedna z kilka, obok "Powrotu z gwiazd", "Niezwyciężonego", "Opowieści o Pilocie Pirxie" i "Fiaska", książek Lema, do których lubię wracać najczęściej. Może dlatego, że tak jak pisałem przy "Niezwyciężonym", jest dość "filmowa". Chociaż tutaj, najprawdopodobniej na jej niekorzyść, działał by efekt filmu "Surogaci", który niewątpliwie ściągnął od Lema pomysł zdalników.