Zmienianie biegu historii nie jest sztuką łatwą. Trzeba umieć zachować umiar, znaleźć złoty środek między tym, co znane z akademickich podręczników, a tym, co podpowiada fantazja. Wyzwaniem jest także opisywanie czasów minionych w najdrobniejszych szczegółach, modyfikując przy tym jeden czy dwa detale, tkając misterną iluzję przed oczami czytelnika, który przestaje zwracać uwagę na różnicę między prawdą a fikcją. Czy udało się to Krzysztofowi Piskorskiemu w pierwszym tomie powieści „Zadra”?
Wojny napoleońskie w oparach etheru
[Krzysztof Piskorski „Zadra, tom I” - recenzja]
Zmienianie biegu historii nie jest sztuką łatwą. Trzeba umieć zachować umiar, znaleźć złoty środek między tym, co znane z akademickich podręczników, a tym, co podpowiada fantazja. Wyzwaniem jest także opisywanie czasów minionych w najdrobniejszych szczegółach, modyfikując przy tym jeden czy dwa detale, tkając misterną iluzję przed oczami czytelnika, który przestaje zwracać uwagę na różnicę między prawdą a fikcją. Czy udało się to Krzysztofowi Piskorskiemu w pierwszym tomie powieści „Zadra”?
Krzysztof Piskorski
‹Zadra, tom I›
Recenzja nadesłana na konkurs Runy i Esensji na recenzję książki Krzysztofa Piskorskiego.
Październik, rok 1813. Podczas słynnej bitwy pod Lipskiem, ochrzczonej przez potomnych Bitwą Narodów, cesarz Napoleon I ponosi sromotną klęskę w starciu z armiami koalicji antyfrancuskiej. Ginie książę Józef Poniatowski, zaś sam Bonaparte kilka miesięcy później zostaje zmuszony do abdykacji. Podporządkowane Francji Księstwo Warszawskie przestaje istnieć, a w nowo powstałym Królestwie Polskim władzę sprawuje car Aleksander I. Wyobraźmy sobie jednak, że decydująca batalia przebiega inaczej – dzięki etherowym kulomiotom szala zwycięstwa przechyla się na stronę Napoleona. Cesarz nie abdykuje, a książę Poniatowski nie ginie – miast tego zostaje władcą w powstałej pod francuskim protektoratem Koronie. Przeciwnicy Bonapartego zawiązują kolejną koalicję, ale jej działania wojenne toczyć się będą w świecie nam nieznanym – niedawno odkrytej Nowej Europie. Brzmi intrygująco? Mam taką nadzieję, jest to bowiem dopiero początek historii, którą na kartach „Zadry” pisze na nowo Krzysztof Piskorski.
Gdy rozpoczyna się akcja powieści, od Bitwy Narodów minęło kilka lat. Dziewiętnastowieczne społeczeństwo zachłysnęło się najbardziej przełomowym odkryciem epoki, etherem, którego natura pozostaje niejasna nawet dla najtęższych umysłów. Na potęgę powstają kolejne wynalazki wykorzystujące ten niezwykły materiał – kolejki, latarnie, broń palna, a wreszcie bramy prowadzące do świata równoległego, wspomnianej Nowej Europy. Niezbadane ziemie stanowią pokusę dla największych mocarstw, rozpoczyna się więc wyścig bardziej zacięty niż ten toczony niegdyś o kolonie w obu Amerykach czy Afryce. Decydujący wpływ na bieg wydarzeń wywrą zarówno naukowcy, jak i żołnierze czy szpiedzy, których nie brakuje w żadnym z antagonistycznych państw. Nowa Europa skrywa jednakże wiele tajemnic, a kampania prowadzona w innym świecie może okazać się trudniejsza od wcześniejszej wyprawy wojsk napoleońskich w głąb Rosji. Jeśli zaś dodamy do tego próbę okiełznania etheru i zrozumienia jego nieprzeniknionej natury, otrzymamy mieszankę prawdziwie interesującą i nowatorską.
Sposób funkcjonowania świata przedstawionego tłumaczony jest czytelnikowi stopniowo, by nie utonął on w nadmiarze nowych faktów. Dawkowanie informacji rozbudza ciekawość odbiorcy, a wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi także po zakończeniu lektury pierwszego tomu. Na znużenie narzekać nie sposób; wśród zasiedlającego świat grona barwnych postaci wyróżnić możemy dwóch głównych bohaterów – przedstawiciela środowiska naukowego oraz reprezentanta napoleońskiej armii. Ten pierwszy to Francuz Maurice Dalmont, umysł niedoceniany, acz błyskotliwy. Ten drugi to Polak Stanisław Tyc, podpułkownik ze zmobilizowanej przez cesarza Legii Nadwiślańskiej, weteran wojenny. Ich losy, niepozbawione nagłych wzlotów i upadków, śledzić będziemy naprzemiennie z poczynaniami postaci mniej znaczących, ale jakże wzbogacających lekturę – poznamy szpiegów, skorumpowanych żołnierzy, cwanych rzezimieszków, przedstawicieli arystokracji, szalonego wynalazcę, a nawet rdzennego mieszkańca Nowej Europy. Trudno orzec, na ile wprowadzenie niektórych z nich było zabiegiem uzasadnionym, jeśli bierze się pod uwagę jedynie pierwszy tom „Zadry”, w którym nie odegrali znaczącej roli. Mam jednak nadzieję, iż autor wiedział, co robi, a druga część powieści zgrabnie splecie wszystkie rozpoczęte wątki.
Postaci bohaterów wydają się w większości prawdopodobne i pełnokrwiste – jedynie Natalie Dalmont, siostra Maurice’a, a zarazem ukochana Tyca, wybitnie się Piskorskiemu nie udała. Wątek, który jej dotyczy, wydaje się wciśnięty na siłę, a co gorsza prezentuje poziom godny telenoweli południowoamerykańskiej, a nie książki pokroju „Zadry”. Na dodatek motywacja i myśli tej postaci zostały przedstawione w sposób zbyt lakoniczny, by zrozumieć, co kieruje jej postępowaniem. Pozostaje niewiarygodna i znacząco odstaje od innych bohaterów.
Styl Piskorskiego jest potoczysty, strumień słów rwący i wartki, a powieść pochłania się w mgnieniu oka. Pochwalić należy żywe dialogi, stylizowane na czasy dawniejsze, a przy tym w sposób logiczny odpowiadające postaciom – innym językiem mówi uliczny żebrak, innym arystokrata; innym Rosjanin, Polak czy Kozak. Na największe brawa zasługuje jednakże znajomość epoki. Narracja pełna jest fachowych określeń, zwłaszcza gdy mowa o działaniach zbrojnych. Pozostałe dziedziny również nie zostały potraktowane po macoszemu – autor z jednakową atencją opisuje naukowe eksperymenty, bogate wnętrza pałaców, jak i zdobienia na sukniach dziewiętnastowiecznych elegantek. Dodatkowym smaczkiem jest zręczne mieszanie rzeczywistości i fikcji. Przykładowo, wśród spisu naukowców badających ether natkniemy się na znajomo brzmiące nazwiska, jak Volta, Laplace czy Berthollet.
Przy tak wysoko ustawionej poprzeczce nie sposób nie wspomnieć drobnych niedoskonałości kłujących w oczy podczas lektury. Mowa o powtórzeniach, od których rzecz jasna w „Zadrze” się nie roi, ale ich obecność w kilkunastu zdaniach wystarczyła, bym nie uznała powieści za dopracowaną w każdym calu. Boli też kilka źle umiejscowionych przecinków, które potrafią pojawić się w miejscach wyjątkowo nietypowych. Są to jednak drobne szczegóły, niedostrzegalne, kiedy wartka akcja i zmieniająca się sceneria porwą czytelnika.
Mimo tak wielu zachwytów wciąż mam ochotę wstrzymać się z ostateczną oceną powieści do czasu poznania jej zakończenia. Rozdzielnie „Zadry” na dwa tomy utrudnia ocenienie pod względem fabularnym jedynie pierwszego z nich. Niewiele w nim wyjaśnień, zdecydowanie więcej niedomówień. Książka pozbawiona jest właściwego zakończenia i można odnieść wrażenie, iż akcja została przerwana w losowym momencie. Wątki mnożą się i nie sposób ocenić, czy sam autor wie, dokąd zmierzają. Mimo to Krzysztof Piskorski zasłużył na kredyt zaufania z mojej strony. Dawno nie zachwyciło mnie równie mocno pióro współczesnego polskiego autora, a zabawa z historią w połączeniu z doskonałą znajomością realiów sprawia, że wnika się w świat przedstawiony z ogromną łatwością. Nie pozostaje mi nic innego, jak natychmiast sięgnąć po drugi tom „Zadry”, licząc na to, iż autor nie zawiedzie pokładanych w nim nadziei.
– kanał informacyjny ogólny
Warto przeczytać. Niesamowity klimat i tempo.Warto sięgnąć także po 2 tom.