Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 20 kwietnia 2024

Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.

Książki

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe

Dusza Miecza
Julie Kagawa
Szepty ciemności
Andrzej Pupin
Moc obietnic
Piotr Borlik
Duże dziewczyny nie płaczą
Annette Chavez Macias
Fabryka szpiegów
Piotr Gajdziński
Furia i inne opowiadania
Silvina Ocampo
I zadrżała noc
Nadia Terranova
Wyspy na Golfsztromie
Ernest Hemingway

więcej »

Zapowiedzi

książkowe (wybrane)

Mrok tej nocy
Ann Cleeves
Imperium zniszczenia
Alex J. Kay
Jęk zamykanych bram
Wojciech Wójcik
Ludzie bez dusz
Danuta Psuty
Pomruki Burzy
Robert Jordan, Brandon Sanderson
Powtórka
Ken Grimwood
Tajemnica dinozaura
Martin Widmark
Ci, którzy zostali
Hanna Greń

więcej »

Arkadij Wajner, Grigorij Wajner
‹Ewangelia według kata›

EKSTRAKT:	90%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Ewangelia według kata
Tytuł oryginalny	Евангелие от палача
Data wydania	29 listopada 2004
Autorzy	Arkadij Wajner, Grigorij Wajner
Wydawca	Amber
ISBN	83-241-1849-7
Format	488s. 148×210mm
Cena	49,80
Gatunek	obyczajowa
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Apokryf oprawcy, czyli zbrodnia bez kary
[Arkadij Wajner, Grigorij Wajner „Ewangelia według kata” - recenzja]

Sebastian Chosiński

Apokryfy na trwałe wpisały się w historię religii, zwłaszcza zaś katolicyzmu i prawosławia. O ile jednak Kościół katolicki odnosi się do nich z ogromną rezerwą, o tyle w religii prawosławnej często funkcjonują one na równi z przekazami kanonicznymi. Nie powinno nas więc dziwić, że dwaj rosyjscy pisarze – bracia Arkadij i Gieorgij Wajnerowie – pisząc monumentalną powieść o Związku Radzieckim w czasach stalinowskich, czyli „Ewangelię według kata”, postanowili nadać jej niemal biblijną formę.

Sebastian Chosiński

Apokryf oprawcy, czyli zbrodnia bez kary
[Arkadij Wajner, Grigorij Wajner „Ewangelia według kata” - recenzja]

Arkadij Wajner, Grigorij Wajner
‹Ewangelia według kata›

EKSTRAKT:	90%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Ewangelia według kata
Tytuł oryginalny	Евангелие от палача
Data wydania	29 listopada 2004
Autorzy	Arkadij Wajner, Grigorij Wajner
Wydawca	Amber
ISBN	83-241-1849-7
Format	488s. 148×210mm
Cena	49,80
Gatunek	obyczajowa
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Bracia Wajnerowie, choć uważani są w Rosji za pisarzy wybitnych, dotychczas nie mieli specjalnego szczęścia do publikacji w naszym kraju. W ostatnich latach PRL-u Czytelnik wydał wprawdzie dwie powieści ich autorstwa – „Beczkę śmierci” i „Wizytę u Minotaura”, ale potem nastąpiła ponad piętnastoletnia cisza. Dopiero pod koniec ubiegłego roku ukazało się tłumaczenie ich najważniejszego, jak dotąd, dzieła – „Ewangelii według kata”. Ta epicka powieść rozrachunkowa pisana była w Moskwie w pierwszej połowie lat 80. praktycznie „do szuflady”. Światło dzienne ujrzała bowiem dopiero w roku 1991 – tym samym, w którym formalnie przestał istnieć Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Na jej polskie wydanie musieliśmy czekać natomiast kolejnych trzynaście lat.

Literatura obrachunkowa ma w Rosji, a wcześniej w ZSRR, wieloletnią tradycję. Pierwsze dzieła rozliczeniowe z epoką stalinowską zaczęły pojawiać się tuż po słynnym referacie Nikity Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR w marcu 1956 roku. Jednakże książki ukazujące się oficjalnie, jak chociażby głośna „Cisza” Jurija Bondariewa, nie mogły – z przyczyn oczywistych – przedstawić całej grozy minionego okresu. Na dodatek musiały one zawierać oficjalną wykładnię Partii, która mówiła: okres błędów i wypaczeń mamy już za sobą, teraz natomiast będziemy budować socjalizm z ludzką twarzą. Dopiero od połowy lat 80., kiedy na stanowisku I sekretarza partii komunistycznej zasiadł Michaił Gorbaczow, zaczęły pojawiać się powieści wyciągające na światło dzienne najpilniej dotychczas strzeżone tajemnice Kremla. Tym samym zaczęto podważać urzędową wersję historii Związku Radzieckiego. Korzystając z Gorbaczowowskiej pieriestrojki, radzieccy pisarze, którzy mieli nierzadko ma sumieniu aktywny udział w tworzeniu zrębów socrealizmu w literaturze, zaczęli teraz „na gwałt” opróżniać swoje szuflady i zasypywać wydawnictwa dziełami do tej pory uznawanymi za nieprawomyślne. Do takich powieści zaliczyć należy między innymi „Nominację” Aleksandra Beka czy też słynną trylogię Anatolija Rybakowa, na którą złożyły się powieści „Dzieci Arbatu”, „Trzydziesty piąty i później” oraz „Proch i pył”.

Trzecią grupę stanowili autorzy nieco młodszego pokolenia, rozpoczynający karierę literacką w ostatnich latach rządów Chruszczowa lub nawet za czasów jego następcy, Leonida Breżniewa. Przez pewien okres publikowali oni w oficjalnym obiegu, później jednak, popadłszy w konflikt z władzami i cenzorami, zmuszeni zostali do zamilknięcia, a bywało nawet, że do emigracji (jeśli nie poza granice kraju, to na pewno do emigracji „wewnętrznej”). Do tej grupy zaliczyć należy Władimira Wojnowicza, Wieniedikta Jerofiejewa, Jurija Drużnikowa, Siergieja Dowłatowa oraz braci Wajnerów. Milczenie nie oznaczało jednak w ich przypadku bezczynności. Wajnerowie wykorzystali ów ponury czas do napisania powieści, którą dzisiaj rosyjscy krytycy przyrównują – chyba jednak odrobinę na wyrost – do klasycznych dzieł Mikołaja Gogola i Lwa Tołstoja. Ja w „Ewangelii…” dopatruję się raczej wpływów Michała Bułhakowa i jego nieśmiertelnego „Mistrza i Małgorzaty”. Nie chodzi jednak przecież o to, żeby spierać się, z kogo zrzynali autorzy powieści – to jest akurat sprawą drugorzędną. Znacznie ważniejszą informacją dla nas, czytelników, jest fakt, że, obojętnie pod czyim wpływem, powstało mimo wszystko dzieło wybitne. Na okładce polskiego wydania książki zareklamowano ją jako „wstrząsającą powieść (…) o totalitaryzmie i najbardziej mrocznej stronie człowieczeństwa”. I z tą adnotacją wypada się zgodzić, dodając jednak jeszcze jedną informację: w powieści tej groza w wielu miejscach przeplata się z humorem. Tyle, że jest to iście diabelski humor; gdy na kartach „Ewangelii…” rozlega się śmiech, możemy być pewni, że śmieje się sam Mefistofeles.

Bohaterem powieści i zarazem jej narratorem jest Paweł Chwatkin – mężczyzna w sile wieku, szanowany profesor prawa i lubiany przez studentów wykładowca uniwersytecki. Poznajemy go w roku 1978, a więc w czasie, kiedy w Związku Radzieckim przy władzy znajdował się Breżniew. Komunistyczne imperium, choć od wewnątrz zżerane przez korupcję i nepotyzm, na arenie międzynarodowej wciąż trzymało się nieźle. Fundamenty ojczyzny światowego proletariatu ciągle wydawały się nienaruszalne. I taki też jest Chwatkin – pewny siebie, arogancki i bezczelny, ale zarazem potrafiący wzbudzać sympatię; słowem: przyjaciel „i do wybitki, i do wypitki”. To jednak tylko jedno oblicze szacownego prawnika; z jego najbliższych – zarówno członków rodziny, jak i przyjaciół – nikt bowiem nie zdaje sobie sprawy, czym zajmował się on w przeszłości. A przeszłość Chwatkina skrywa wiele straszliwych tajemnic. Choć on sam stara się o wszystkim zapomnieć, wyrzucić z pamięci, by niepotrzebnie nie obciążać sumienia, pewnego dnia wszystko do niego powraca. Budzą się demony przeszłości i materializują pod postacią tajemniczego Palacza. Od tego momentu Wajnerowie powoli, ale bardzo skrupulatnie odkrywają przed nami koleje losu głównego bohatera – już nie pięćdziesięcioletniego profesora, lecz młodszego o ponad dwadzieścia pięć lat oficera MGB (czyli Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego), porucznika Chwatkina.

Chwatkin zrazu cofa się pamięcią tylko do dnia śmierci Wielkiego Bossa Józefa Stalina (a więc do początku marca 1953 roku), którego ciało wraz ze swoimi towarzyszami z „bezpieki” przewozi z daczy wodza do moskiewskiej kostnicy. A potem grzęźnie coraz głębiej, stopniowo odkrywając przed nami mechanizmy władzy i własnej roli w prowadzonej przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa polityce terroru. Nieprzeciętnie inteligentny, obdarzony niezwykłym wprost instynktem przetrwania, a zarazem całkowicie pozbawiony wyrzutów sumienia i gardzący praworządnością, Chwatkin okazuje się być doskonałym „czekistą”. Z czasem okazuje się jednak, że jest on kimś więcej niż tylko bezmyślnym wykonawcą, choćby najokrutniejszych, rozkazów przełożonych. W wielu przypadkach jest nie tylko trybikiem w wielkiej machinie przemocy i bezprawia, ale wręcz jej kołem zamachowym. Z jego punktu widzenia obserwujemy narodziny kolejnych fal stalinowskiego terroru i prowokacji, które doprowadziły na ławę oskarżonych i do obozów koncentracyjnych bądź też prosto przed plutony egzekucyjne dziesiątki tysięcy obywateli Związku Radzieckiego. To Chwatkin jest bowiem pomysłodawcą oskarżenia o spisek na życie generalissimusa Stalina grupy żydowskich lekarzy, co – zgodnie z jego zamierzeniami – ma się stać zaczątkiem „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” w ZSRR. I choć wiemy doskonale, że powieściowy Chwatkin jest jedynie postacią literacką, zdajemy też sobie sprawę z tego, że ktoś taki musiał przecież istnieć. Ktoś musiał wpaść na ów obłąkańczy pomysł, ktoś musiał przekonać do niego ówczesnego ministra bezpieczeństwa państwowego ZSRR Wiktora Abakumowa, ktoś musiał nakręcić i puścić w ruch tę sprężynę przemocy… Dzisiaj trudno byłoby już dociec, jak się ten człowiek nazywał – równie dobrze może więc być… Chwatkin.

Przeszłość porucznika co jakiś czas konfrontowana jest z teraźniejszością profesora prawa, który stara się dociec, kim jest tajemniczy Palacz i jaką rolę chce odegrać w jego dotychczas spokojnym i ustabilizowanym życiu. Wkrótce jednak Chwatkin zyskuje jeszcze jednego śmiertelnego wroga – jest nim, przybyły z zachodnich Niemiec, narzeczony jego własnej córki, jak się okazuje, Żyd z pochodzenia. Jego pojawienie się również nie jest przypadkowe. W takiej sytuacji w coraz bardziej osaczonym eksczekiście odzywa się instynkt, dochodzi do głosu jego wilcza natura – profesor Chwatkin przeistacza się więc jeszcze raz w dawnego oficera MGB i podejmuje walkę z wrogiem. A że nie zwykł wycofywać się z pola walki, ma całkowitą świadomość, że ten pojedynek będzie musiał zakończyć się czyjąś śmiercią. Gotowy jest zresztą, by zabić jeszcze raz, a my nie mamy żadnych wątpliwości, że gdy zostanie do tego zmuszony, nie zawaha się nawet przez sekundę.

„Ewangelia według kata” to wielka spowiedź zbrodniarza. Ale spowiedź, podczas której penitent wcale nie wyraża skruchy. Nie może więc liczyć także na przebaczenie czytelnika. Jednak, jak każda postać mefistofeliczna, również Chwatkin potrafi zafascynować. Jego żelazna logika i upór robią wrażenie. Miejscami można nawet przyłapać się na tym, że oczarowani złem w najczystszej postaci podświadomie szukamy dlań usprawiedliwienia. Na dodatek bracia Wajnerowie znakomicie operują nastrojami: z jednej strony roztaczają sielankowy obraz, by chwilę później zburzyć go, nie pozostawiając najmniejszych nadziei na triumf dobra i sprawiedliwości. Przerażający jest także odmalowany na stronach „Ewangelii…” obraz komunistycznego imperium, w którym pod lukrowaną przez oficjalną propagandę rzeczywistością kryje się „drugie dno” – świat Wellsowskich Morloków, którzy gdy tylko zaczyna się noc wyruszają na krwawe polowanie. Nie bez powodu Chwatkin kilkakrotnie sam nazywa siebie „opricznikiem”, nawiązując w ten sposób do elitarnego korpusu stworzonego w Rosji w II połowie XVI wieku przez Iwana Groźnego. Składał się on z fanatycznie oddanych carowi żołnierzy, dzięki którym wprowadził on rządy niewyobrażalnego wcześniej terroru. Analogie historyczne pozwalają w prosty, ale skuteczny sposób dopełnić portret głównego bohatera.

Powieść Wajnerów nie jest lekturą ani łatwą, ani przyjemną – w najpowszechniejszym znaczeniu tego słowa. Czytając „Ewangelię…”, obcujemy z pierwotnym Złem (czy też raczej jego kolejną inkarnacją), istniejącym na świecie od czasów najdawniejszych. Takie powieści, choć są znakomitą strawą intelektualną, czyta się mimo wszystko z bólem. Sygnał, jaki otrzymujemy od autorów, jest zresztą wyraźny: nie sposób walczyć ze złem, odwracając głowę i starając się go nie dostrzegać. Tym samym Wajnerowie bardzo ważną rolę przypisują czytelnikom. Dokonując wiwisekcji umysłu i wspomnień Chwatkina, czynią ich świadkami popełnianych przez niego zbrodni. Jednocześnie uczą, jasno wskazując, do czego może doprowadzić zbiorowa amnezja – do „pokojowego” przeobrażenia się zbrodniarza w szanowanego obywatela, autorytet międzynarodowego formatu.

Rozmach, z jakim „Ewangelia…” została napisana, owszem, przywołuje na myśl wielkich rosyjskich epików XIX wieku (nie tyle zresztą Gorkiego, co Dostojewskiego z jego diabolicznym Stawroginem), ale nieobce są jej także wpływy Bułhakowa i Sołżenicyna. Dzieło Wajnerów należy zresztą czytać przez pryzmat twórczości tego ostatniego. O ile jednak w dziełach autora „Archipelagu GUŁag” poznajemy nade wszystko uciemiężone Dobro, w „Ewangelii…” dane jest nam obserwować triumfujące Zło.

10 maja 2005

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

PRL w kryminale: Biały Kapitan ze Śródmieścia
Sebastian Chosiński

19 IV 2024

Oficer MO Szczęsny, co sugeruje już zresztą samo nazwisko, to prawdziwe dziecko szczęścia. Po śledztwie opisanym w swej debiutanckiej „powieści milicyjnej” Anna Kłodzińska postanowiła uhonorować go awansem na kapitana i przenosinami do Komendy Miejskiej. Tym samym powinien się też zmienić format prowadzonych przez niego spraw. I rzeczywiście! W „Złotej bransolecie” na jego drodze staje wyjątkowo podstępny bandyta.

więcej »

Mała Esensja: Trudne początki naszej państwowości
Marcin Mroziuk

18 IV 2024

W dziesięciu opowiadań tworzących „Piastowskie orły” autorzy nie tylko przybliżają kluczowe momenty z panowania pierwszej polskiej dynastii władców, lecz również ukazują realia codziennego życia w tamtej epoce. Co ważne, czynią to w atrakcyjny dla młodych czytelników sposób.

więcej »

Superwizja
Joanna Kapica-Curzytek

15 IV 2024

Zamieszkały w Berlinie brytyjski reportażysta podróżuje po niemieckim wybrzeżu. Jego znakomite „Duchy Bałtyku” są zapisem odkrywania, skrawek po skrawku, esencji niemieckiej duszy.

więcej »