Dołącz do nas na Facebooku

x

Nasza strona używa plików cookies. Korzystając ze strony, wyrażasz zgodę na używanie cookies zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki. Więcej.

Zapomniałem hasła
Nie mam jeszcze konta
Połącz z Facebookiem Połącz z Google+ Połącz z Twitter
Esensja
dzisiaj: 19 kwietnia 2024
w Esensji w Esensjopedii

Wioletta Grzegorzewska
‹Dodatkowa dusza›

EKSTRAKT:80%
WASZ EKSTRAKT:
0,0 % 
Zaloguj, aby ocenić
TytułDodatkowa dusza
Data wydania30 września 2020
Autor
Wydawca Wydawnictwo Literackie
ISBN978-83-08-07098-7
Format208s. 123×194mm
Cena38,—
Gatunekbiograficzna / wywiad / wspomnienia, historyczna
Zobacz w
Wyszukaj wMadBooks.pl
Wyszukaj wSelkar.pl
Wyszukaj wSkąpiec.pl
Wyszukaj / Kup

Gdy człowiekiem gardzi człowiek
[Wioletta Grzegorzewska „Dodatkowa dusza” - recenzja]

Esensja.pl
Esensja.pl
W „Dodatkowej duszy” Wioletty Grzegorzewskiej doświadczymy banalności, ba, niemal normalności wojennych czasów, co jeszcze bardziej pogłębia niewyobrażalny dramat tych, którzy zostali uznani za „podludzi”. Pozwala to postawić wiele etycznych pytań.

Joanna Kapica-Curzytek

Gdy człowiekiem gardzi człowiek
[Wioletta Grzegorzewska „Dodatkowa dusza” - recenzja]

W „Dodatkowej duszy” Wioletty Grzegorzewskiej doświadczymy banalności, ba, niemal normalności wojennych czasów, co jeszcze bardziej pogłębia niewyobrażalny dramat tych, którzy zostali uznani za „podludzi”. Pozwala to postawić wiele etycznych pytań.

Wioletta Grzegorzewska
‹Dodatkowa dusza›

EKSTRAKT:80%
WASZ EKSTRAKT:
0,0 % 
Zaloguj, aby ocenić
TytułDodatkowa dusza
Data wydania30 września 2020
Autor
Wydawca Wydawnictwo Literackie
ISBN978-83-08-07098-7
Format208s. 123×194mm
Cena38,—
Gatunekbiograficzna / wywiad / wspomnienia, historyczna
Zobacz w
Wyszukaj wMadBooks.pl
Wyszukaj wSelkar.pl
Wyszukaj wSkąpiec.pl
Wyszukaj / Kup
Wioletta Grzegorzewska powraca z nową książką po trzech latach od publikacji „Stancji”. Wcześniej, w 2014 roku, ukazały się „Guguły”, które pod angielskim tytułem „Swallowing Mercury” znalazły się w szerokim finale międzynarodowej edycji nagrody Bookera w 2017 roku. Obie powieści nawiązują do gatunku Bildungsroman, historii o dorastaniu i poszukiwaniu swojego miejsca w świecie.
„Dodatkowa dusza” przenosi nas w czasy drugiej wojny światowej. Na okładce oraz w posłowiu autorki czytamy, że fabuła została oparta na wojennych losach Juliana Brzezińskiego, żydowskiego inżyniera, oraz jego nastoletniego syna Marcina. O ich historii opowiedziała autorce urodzona kilka lat po wojnie przyrodnia siostra chłopca. Julian znalazł się w transporcie do Treblinki razem z żoną, bratem i całą jego rodziną. Postanowił zaryzykować, uciec z pociągu i wrócić do Warszawy, by nie zostawić dwunastolatka samego. Marcin mieszka u obcych ludzi po aryjskiej stronie, Brzezińscy płacą im za syna.
Wszystko toczy się tak spokojnie: Julian Brzeziński z pomocą dobrych ludzi dociera do Warszawy. Spotyka znajomego. Wynajmuje z jego polecenia skromny pokoik. Ma co jeść i gdzie spać. Próbuje nawiązać kontakt z Marcinem. Mijają dni i noce. Syn Juliana jest jak każdy chłopak w tym wieku – testujący granice swojej „przeddorosłości”, a jego ryzykowne zachowania można przypisać młodzieńczej fantazji. Ojciec, jak wszyscy kochający rodzice na świecie, boi się o niego. Marcin działa w ruchu oporu, co w jego przypadku staje się szczególnie niebezpieczne.
Taka niemal normalność… Tymczasem ani na chwilę nie da się zapomnieć, że są to czasy wyjątkowe. Żona Hanka i reszta rodziny zostali w pociągu jadącym do obozu koncentracyjnego. Znajomy pomógł Julianowi za pieniądze wyrobić lewe papiery. A przede wszystkim Julian i Marcin mogą mieszkać po aryjskiej stronie, poza gettem – bo oprócz odpowiednich fałszywych dokumentów mają niebudzący podejrzeń wygląd. Mimo to poruszanie się po mieście jest niebezpieczne. Można trafić na szpicli i szmalcowników, którzy przemocą zmuszają mężczyzn do zdjęcia spodni, a gdy odkrywają, że mają do czynienia z Żydami, szantażują lub od razu denuncjują. O nienormalnych czasach przypominają różne drastyczne szczegóły – jak na przykład widok szubienic po egzekucji. Albo nowe rozporządzenia okupantów – że ci, którzy bez zezwolenia opuszczają dzielnicę żydowską, podlegają karze (w tym słowie niech wydawca koniecznie usunie błąd ortograficzny!) śmierci. W okupacyjnej Warszawie robi się coraz groźniej. Aż wreszcie wybucha powstanie warszawskie, podczas którego rozgrywają się sceny symbolicznego „rytuału przejścia” Juliana na drugą stronę, ku wolności i lepszym czasom. Wcześniej było też powstanie w getcie, ale nie wybrzmiewa ono w powieści wystarczająco wyraźnie – trochę szkoda, choć może jest to zabieg celowy.
Strona po stronie, dociera do nas dramat Holocaustu. To nic, że został on tak oszczędnie, wręcz powściągliwie opisany, że nie epatuje wielkimi liczbami czy szczegółami. Że koncentruje się na jednostce, a nie całej zbiorowości. Że jest tu nawet miejsce na opisy piękna przyrody i mijających pór roku. Taki obraz świata, w którym „człowiekiem gardzi człowiek” (jak śpiewał Czesław Niemen), jest nie mniej przerażający. Bo są tu ludzie, którym z racji pochodzenia odebrano prawo do spacerowania po ulicach albo nawet w ogóle do życia, odebrano prawo do człowieczeństwa.
Dla mnie osobiście ten obraz jest tym bardziej wstrząsający, że dostrzegamy także współcześnie, w naszych „normalnych” czasach pokoju, powrót do pewnych zachowań, postaw, wyrażania przekonań, które mogą sprawić, że to wszystko, co zdarzyło się podczas drugiej wojny światowej, może powrócić. Że znów znajdą się ludzie, którzy – tak jak wtedy – zostaną pozbawieni swoich praw. I że tak jak wtedy, „Auschwitz nie spadnie z nieba”, ale wydarzy się nieuchronnie jako ciąg dalszy rozwoju pewnych wypadków.
Jedno ze zdań z Talmudu głosi: „jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jak gdyby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jak gdyby uratował cały świat”. Dla Juliana jego całym światem jest syn. Z pięknych retrospekcji dowiadujemy się, że Brzezińscy byli kochającą się i szczęśliwą rodziną jakich wiele. Ale cały ten świat zostaje bezpowrotnie zniszczony…
Niewyobrażalny dramat Juliana akcentuje także tytuł powieści. W szabas, jak czytamy, Bóg obdarza każdego religijnego Żyda „duszą dodatkową”, która ma go wzmocnić wewnętrznie i podnieść do stanu świętości. Odbiera ją, gdy szabas dobiega końca. Odczytuję ten tytuł tak, że bohaterowi Wioletty Grzegorzewskiej owa „dodatkowa dusza” od Boga nie wystarcza, aby pojąć i zrozumieć ogrom cierpienia będącego jego udziałem. Nic mu nie daje… Słychać tu echa słów Jezusa na krzyżu: „Boże mój, czemuś mnie opuścił?”.
„Dodatkowa dusza” nie wystarcza także, by odwieść Juliana od zemsty za denuncjację. To jakże złowrogi cień nienormalnego wojennego życia: pośród ludzi pracujących, wykonujących swój zawód, żyjących banalnie i niewidocznie jak wszyscy inni – są denuncjatorzy. Jakimi motywami się kierują? W imię czego odmawiają innym prawa do człowieczeństwa? Dlaczego ratują jednych, a innych – skazują na śmierć?
Zakończenie powieści, tak doskonale niejednoznaczne i zawieszone w próżni, wyzwala całe mnóstwo etycznych pytań, między innymi tych zadawanych przez Hannę Arendt: o banalność zła. Że jest tak wielu dobrych, gotowych do bezinteresownej pomocy ludzi – spotkał ich przecież Julian tuż po ucieczce z pociągu. Ale stykamy się na co dzień także z tymi, którzy noszą w sobie zło. I że doświadczają go ludzie spomiędzy nas: wykluczani, prześladowani, skazywani na bycie „podludźmi”. Wioletta Grzegorzewska każe się nam zastanowić: czy w kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny nauczymy się przynajmniej odczytywać niepokojące mechanizmy, aby nie triumfowało zło, również w tych niewyjątkowych niewojennych czasach?
koniec
15 listopada 2020

Komentarze

Dodaj komentarz

Imię:
Treść:
Działanie:
Wynik:

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

PRL w kryminale: Biały Kapitan ze Śródmieścia
Sebastian Chosiński

19 IV 2024

Oficer MO Szczęsny, co sugeruje już zresztą samo nazwisko, to prawdziwe dziecko szczęścia. Po śledztwie opisanym w swej debiutanckiej „powieści milicyjnej” Anna Kłodzińska postanowiła uhonorować go awansem na kapitana i przenosinami do Komendy Miejskiej. Tym samym powinien się też zmienić format prowadzonych przez niego spraw. I rzeczywiście! W „Złotej bransolecie” na jego drodze staje wyjątkowo podstępny bandyta.

więcej »

Mała Esensja: Trudne początki naszej państwowości
Marcin Mroziuk

18 IV 2024

W dziesięciu opowiadań tworzących „Piastowskie orły” autorzy nie tylko przybliżają kluczowe momenty z panowania pierwszej polskiej dynastii władców, lecz również ukazują realia codziennego życia w tamtej epoce. Co ważne, czynią to w atrakcyjny dla młodych czytelników sposób.

więcej »

Superwizja
Joanna Kapica-Curzytek

15 IV 2024

Zamieszkały w Berlinie brytyjski reportażysta podróżuje po niemieckim wybrzeżu. Jego znakomite „Duchy Bałtyku” są zapisem odkrywania, skrawek po skrawku, esencji niemieckiej duszy.

więcej »

Polecamy

Poetycki dinozaur w fantastycznym getcie

Stare wspaniałe światy:

Poetycki dinozaur w fantastycznym getcie
— Andreas „Zoltar” Boegner

Pierwsza wojna... czasowa
— Andreas „Zoltar” Boegner

Wszyscy jesteśmy „numerem jeden”
— Andreas „Zoltar” Boegner

Krótka druga wiosna „romansu naukowego”
— Andreas „Zoltar” Boegner

Jak przewidziałem drugą wojnę światową
— Andreas „Zoltar” Boegner

Cyborg, czyli mózg w maszynie
— Andreas „Zoltar” Boegner

Narodziny superbohatera
— Andreas „Zoltar” Boegner

Pierwsza historia przyszłości
— Andreas „Zoltar” Boegner

Zobacz też

Tegoż twórcy

Między przypadkiem a przeznaczeniem
— Joanna Kapica-Curzytek

Pomiędzy, na razie, w międzyczasie…
— Joanna Kapica-Curzytek

Esensja czyta: Wrzesień 2017
— Dominika Cirocka, Dawid Kantor, Anna Kańtoch, Joanna Kapica-Curzytek, Marcin Mroziuk, Beatrycze Nowicka

Tegoż autora

Superwizja
— Joanna Kapica-Curzytek

Destrukcyjne układy
— Joanna Kapica-Curzytek

Jeszcze jeden dzień bliżej naszego zwycięstwa
— Joanna Kapica-Curzytek

Wspierać rozwój
— Joanna Kapica-Curzytek

Jak w operze
— Joanna Kapica-Curzytek

Nie wierzyć w nieprawdę
— Joanna Kapica-Curzytek

Smuga cienia
— Joanna Kapica-Curzytek

Bieg codziennego, zwykłego życia
— Joanna Kapica-Curzytek

Oblicza strachu
— Joanna Kapica-Curzytek

Smutki i radości
— Joanna Kapica-Curzytek

Copyright © 2000- – Esensja. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Jakiekolwiek wykorzystanie materiałów tylko za wyraźną zgodą redakcji magazynu „Esensja”.