powrót; do indeksunastwpna strona

nr 5 (CLVII)
czerwiec 2016

Miasto, pamięć i melancholia
Orhan Pamuk ‹Stambuł. Wspomnienia i miasto›
Książka „Stambuł. Wspomnienia i miasto” pozwala nam zrozumieć, dlaczego twórczość tureckiego noblisty tak mocno związąna jest z tym miejscem.
ZawartoB;k ekstraktu: 90%
‹Stambuł. Wspomnienia i miasto›
‹Stambuł. Wspomnienia i miasto›
Stambuł to miasto-symbol. W przeszłości nosiło inne nazwy, wpierw Bizancjum, potem – Konstantynopol, i odegrało wielką rolę w historii powszechnej. Znamienne jest jego geograficzne położenie (w europejskiej Tracji i azjatyckiej Bitynii), czyniące swoisty most między kulturą Wschodu i Zachodu. To, że Stambuł znajduje się na styku obu cywilizacji, sprawia, iż jest miejscem jedynym w swoim rodzaju.
To sławne miasto było wielokrotnie opisywane – w kronikach historycznych i w literaturze. Mogłoby się wydawać, że niewiele można opowiedzieć o nim nowego. Ale Stambuł ma przecież urodzonego tam Orhana Pamuka, darzącego swoją małą ojczyznę miłością bezgraniczną, choć nie bezkrytyczną. Jak kocha się swoje miasto? Czy tak jak rodzinę – kiedy nie ma innego wyjścia, zwyczajnie: są obok bliscy nam ludzie? Czy też do tej miłości dochodzi się z czasem, po podróżach dookoła świata, z których wraca się do siebie? Czy miasto kocha się za jego piękno czy za niedoskonałości, sprawiające, że drugiego takiego nie ma?
„Największą zaletą stambulczyków”, zauważa autor, „jest umiejętność patrzenia na swoje miasto jednocześnie oczami ludzi Wschodu i Zachodu”. Orhan Pamuk to potrafi, a co więcej, spogląda na Stambuł niezwykle uważnie: raz jako surowy krytyk, a kiedy indziej – jako zakochany w nim jego rodowity mieszkaniec. Niczym czarodziej wydobywa z każdego zaułku, krajobrazu, starej fotografii, historycznego wydarzenia czy anegdoty rzeczy zadziwiające i magiczne, które składają się w (całkiem realistyczny) fresk o przeszłości i teraźniejszości miasta. Jeśli miasto ma duszę – dusza Stambułu w książce Pamuka jest wyjątkowej urody.
Pamięć miejsca filtrowana jest przez biografię autora, co nadaje książce walor unikalnego i indywidualnego doświadczenia. „Stambuł. Wspomnienia i miasto” nie jest kroniką historyczną ani też w ścisłym sensie autobiografią tureckiego noblisty. A jednak oba wątki są tutaj dominujące, Pamuk prowadzi nas jednocześnie przez zakątki Stambułu i wspomnienia z własnej przeszłości. Znajdziemy tu opisy relacji z rodzicami i ze starszym o półtora roku bratem, obyczajowe obrazki z życia dalszej rodziny, doświadczenia szkolne. W rezultacie powstał piękny intelektualny esej o dorastaniu w niezwykłym mieście i zrastaniu się z nim.
Książka Pamuka ma niepowtarzalny klimat ze względu na obecną tu nutę melancholii, tęsknoty i nostalgii. To połączenie oddaje tureckie słowo: hüzün, podstawowe dla kultury Stambułu, jego poezji, muzyki i zwykłego życia mieszkańców. Hüzün, jak zauważa autor, „jest sposobem patrzenia na życie, które naznaczyło nas wszystkich. Nie jest tylko stanem duchowym, ale stanem umysłu, który ostatecznie zarówno afirmuje życie, jak i je neguje”. Składają się na nie emocje poszczególnych ludzi, przeszłość miasta, jego wygląd i to, w jaki sposób patrzą na Stambuł przybysze z zewnątrz. Pamuk, analizując ten fenomen, porównuje go z kulturą Zachodu. Może Stambuł jest tak melancholijny, bo – jak ujmuje to autor – stał się „wtórną, nieciekawą i mizerną kopią zachodniego świata”?
Tekstowi towarzyszą liczne zdjęcia. Stosunkowo dużo jest tych, które przedstawiają autora i jego rodzinę z czasów, o których pisze w książce. Ale najważniejsze i najpiękniejsze fotografie to te, które ukazują Stambuł. Widoki miasta, przypadkowo uchwyceni ludzie, reprodukcje starych pocztówek. Wszystkie fotografie są czarno-białe. Widać, że zostały wybrane z największą starannością – każde ujęcie to w gruncie rzeczy reportaż w pigułce, odsłaniający część rzeczywistości i splatający się z tekstem. Jednak nie zawsze dostajemy odpowiedź na pytanie, co lub kogo przedstawiają zdjęcia, ponieważ zdjęcia nie mają podpisów. Osobiście lubię, gdy fotografie są podpisane. Tutaj, niestety, nie są – stąd mam poczucie, że jako ktoś nieznający dobrze tureckiej kultury i miasta coś tracę. Ale z drugiej strony, te niepodpisane zdjęcia dodatkowo wzmacniają atmosferę smutnej zadumy, wszystkie bowiem pokazują Stambuł, jakiego już nie ma. Pozostały tylko utrwalone obrazy: unikalna architektura i zanurzeni w codzienności ludzie, imponujące widoki i malownicza brzydota, krzykliwa nowoczesność wdzierająca się w ciasne zaułki miasta.
Orhan Pamuk przyznaje, że kocha Stambuł za jego przygnębienie i za wszystko, co kiedyś utracił. „Stambuł. Wspomnienia i miasto” może stanowić klucz do powieści tureckiego noblisty, w których miasto jest jednym z bohaterów. Nawet jeśli jest już ono zupełnie inne niż dawniej, siła wyobraźni pozwoli nam ujrzeć je oczyma Orhana Pamuka. Taka jest przecież moc literatury.



Tytuł: Stambuł. Wspomnienia i miasto
Tytuł oryginalny: İstanbul: Hatıralar ve Şehir
Data wydania: 21 stycznia 2016
Przekład: Anna Polat
ISBN: 978-83-08-06075-9
Format: 480s. 145×207mm
Cena: 39,90
Wyszukaj w: Selkar.pl
Wyszukaj w: Kumiko.pl
Wyszukaj w
:
Zobacz w:
Ekstrakt: 90%
powrót; do indeksunastwpna strona

22
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.