Kino jakuckie coraz odważniej podbija Europę i świat. Twórcy z Syberii wykorzystują do tego głównie egzotykę swej ojczyzny, ale również groźną i fascynującą przyrodę. A że przy okazji mają coś konkretnego do powiedzenia, nie powinno nas dziwić, że filmy z Republiki Sacha prezentują z roku na rok wyższy poziom – zarówno artystyczny, jak i realizatorski. Czego kolejnym dowodem dramat „Car-ptak” autorstwa Eduarda Nowikowa.  |  | ‹Car-ptak›
|
Na kino rodem z Republiki Sacha otworzyli się również organizatorzy „Sputnika nad Polską”. W ubiegłym roku widzowie w Warszawie mogli zobaczyć między innymi pełnometrażowy dokument „ 24 śniegi” (2015) oraz dwa obrazy fabularne: thriller „ Mój zabójca” (2016) i dramat „ Jego córka” (2016). W tym roku natomiast zaprezentowano obsypane laurami na wielu festiwalach kameralne dzieło Eduarda Nowikowa „Car-ptak”. Najbardziej docenili je jurorzy Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie, którzy przyznali mu statuetkę Złotego Świętego Jerzego (za najlepszy film) oraz nagrodę FIPRESCI; z kolei z Montrealu twórcy powrócili z nagrodą specjalną za „wkład artystyczny”. A to jedynie wierzchołek góry lodowej, choć uczciwie trzeba przyznać, że pozostałe przeglądy, podczas których wyróżniano jakucki obraz, już takim prestiżem się nie cieszą. Autor filmu (rocznik 1971) pochodzi z Jakucji, ale fachu uczył się w europejskiej części Rosji. W 2001 roku ukończył Państwowy Sankt-Petersburski Uniwersytet Kina i Telewizji (specjalizacja: „reżyser-operator”), po czym wrócił do ojczyzny, by zatrudnić się w wytwórni „Sachafilm”. Zadebiutował dwa lata później dramatem „Światło w mroku”; potem był jeszcze melodramat „Plisada” (2006), po którym Nowikow zamilkł na kilka lat, poświęcając się w tym czasie pracy dla telewizji. Gdy przed paroma laty kinematografia jakucka zaczęła rosnąć w siłę, podjął kolejną próbę przebicia się do szerszej widowni. Pomóc miał mu w tym podjęty temat. „Posłaniec niebios” (2014) to biograficzna opowieść o krótkim, bo zaledwie dwudziestoletnim, życiu niezwykle popularnego w Republice Sacha piosenkarza popowego Aleksandra Samsonowa, którego pieśni cieszyły się w drugiej połowie lat 90. niewyobrażalnym wprost powodzeniem. Następnie, zapaliwszy diabłu ogarek, Nowikow postanowił postawić też świeczkę przed obliczem Pana Boga. Temu posłużył jego czwarty, zagrany w stu procentach w języku jakuckim, film – „Car-ptak”. Scenarzysta Siemion Jermołajew (a właściwie Sien Eker) oparł się na prozie – zmarłego 1996 roku – Wasilija Jakowlewa, jednego z najbardziej cenionych literatów jakuckich. Pochodził on z chłopskiej rodziny, wykształcił się i został nauczycielem; w połowie lat 70. wydrukował pierwszą nowelę (pod pseudonimem Dałan), a potem poszło już z górki. W swych opowiadaniach i powieściach pisał o Jakucji i Jakutach, ich ciężkim życiu i represjach, jakim byli poddawani na przestrzeni kilku dekad XX wieku – tym sposobem uderzał w stalinizm. Akcja „Car-ptaka” rozgrywa się właśnie w tych czasach. Są lata 30., w Związku Radzieckim narasta terror, ale do tajgi wszystko dociera z dużym opóźnieniem. Stary Mikipper (czyli Nikifor) i jego żona Oppuos żyją tak, jak kilka pokoleń ich przodków. Mieszkają w lepiance, którą dzielą ze swoim bydłem. Wstają o świcie, kładą spać o zmroku. On poluje w lesie i łowi ryby w przeręblu, ona wyprowadza krowy i byka, przygotowuje posiłki. Ich cały świat zewnętrzny to pobliski las i przez większość czasu zamarznięte jezioro. Zdają sobie sprawę, że niebawem przyjdzie im umrzeć; martwią się więc, jak poradzi sobie, osamotnione, drugie z nich. Mimo zakazów władz bolszewickich, są ludźmi religijnymi. Obchodzą prawosławne Boże Narodzenie, ale modlą się także do swoich szamańskich bóstw. Gdy pewnego dnia w pobliżu ich domu pojawia się orzeł – święty ptak – początkowo czują obawę, przekonani, że to złowróżbny znak. Z czasem przyzwyczajają się do niego, zaczynają nawet dokarmiać, a gdy drapieżne zwierzę wdziera się do ich domu, nie przeganiają go. Film Nowikowa nasycony jest symboliką – zarówno religijną (stojący przed chatą „słup świata”, wykorzystywany w kontaktach szamana z duchami i bóstwami; orzeł zajmujący miejsce na ołtarzyku obok ikony), jak i stricte historyczną (dwaj jakuccy komsomolcy to metafora nowych czasów, które bezpowrotnie wypierają „magiczną” przeszłość). Granice między nimi stopniowo się zresztą zacierają, co sprawia, że Mikippera coraz częściej nawiedzają senne koszmary. Przyszłość jawi mu się w coraz ciemniejszych barwach. Choć przecież pojęcie o tym, co dzieje się w Moskwie czy Leningradzie ma zerowe…  | |
„Car-ptak” to film o odchodzeniu. Mikipper i Oppuos symbolizują stare czasy, a Fiodor i Gierasim – z dumą noszący na głowie czapki z czerwoną gwiazdą – są tymi, którzy, nawet jeżeli sobie jeszcze z tego nie zdają sprawy, ostatecznie pogrzebią ich świat. Łącznikiem między nimi staje się przyjaciel Mikippera, szaman Naykhsaan, który musi ukrywać się ze swoimi nadprzyrodzonymi umiejętnościami. Za praktykowanie szamanizmu może spotkać go bowiem sroga kara. W filmie Eduarda Nowikowa nie pojawia się terror ani opresja (komsomolcy, także Jakuci, są przyjaźni i beztroscy), a jednak widz podskórnie czuje, że towarzyszący staruszkom święty spokój powoli dobiega końca. Czuje to również święty ptak, który u nich właśnie szuka schronienia. A gdzie znajdą je oni, kiedy już podstępny wróg podejdzie pod ich dom?… Przez większość czasu na ekranie widzimy tylko dwóch aktorów: Stiepana Pietrowa (jako Mikippera) oraz Zoję Popową (Oppuos). Na nich spoczywa ciężar przykucia uwagi i wywiązują się z tego zadania znakomicie. Zwłaszcza Pietrow – nadzwyczaj charyzmatyczny i to nawet w chwilach słabości swego bohatera. Za zdjęcia odpowiadał Siemion Amanatow, absolwent Wszechrosyjskiego Państwowego Instytut Kinematografii, który pracował także – jako jeden z trzech operatorów – przy „ 24 śniegach”. Ścieżka dźwiękowa wyszła natomiast spod ręki mieszkającego w Moskwie Andrieja Gurjanowa – kompozytora, inżyniera dźwięku, a nade wszystko twórcy muzyki eksperymentalnej, którego Nowikow poznał (i – jak można się domyślać – docenił) w trakcie studiów w Petersburgu.
Tytuł: Car-ptak Tytuł oryginalny: Тойон кыыл [Царь-птица] Rok produkcji: 2018 Kraj produkcji: Republika Sacha, Rosja Czas trwania: 80 minut Gatunek: dramat, historyczny Ekstrakt: 70% |