Reedycja szkiców autobiograficznych zmarłego niedawno Janusza Głowackiego może być świetnym wstępem do jego twórczości. „Z głowy” to także przewrotna i ironiczna przypowieść o wszystkich bodaj odcieniach życia.  | ‹Z głowy›
|
Książka, po raz pierwszy wydana w 2004 roku, odniosła sukcesy: została wyróżniona laurem Śląskiego Wawrzynu Literackiego, a w 2005 roku otrzymała nominację do Nagrody Nike. Teraz okazuje się, że po kilkunastu latach „Z głowy” nadal czyta się doskonale, choć towarzyszy nam nuta smutku, że autora z nami już nie ma. Kluczowym momentem w biografii Głowackiego było ogłoszenie w Polsce roku stanu wojennego w grudniu 1981 roku. Autor przebywał wtedy w Wielkiej Brytanii – i okazało się, że (przynajmniej przez jakiś czas) była to podróż w jedną stronę. „Z głowy” zaczyna się właśnie tekstem „One way ticket”, opisującym ten przełomowy splot okoliczności. Zamiast wrócić do Polski, Głowacki wyjechał do USA, gdzie odniósł swoje największe światowe sukcesy jako dramatopisarz. „Z głowy” zawiera szereg autobiograficznych szkiców. Obecne w nich ironia, przewrotność i dystans, każą nam oczywiście podejrzewać, że mamy do czynienia raczej z autokreacją niż autobiografią. Szybko jednak orientujemy się, że chodzi tu raczej nie o to, co pisze autor, ale – jak. „Głowa” jest niekwestionowanym mistrzem snucia opowieści, które „sprzedaje” nam w formie smakowitych anegdot. Zamiast zastanawiać się, czy i do jakiego stopnia wszystko pokrywa się z rzeczywistością (szkoda zachodu, tego już nigdy się nie dowiemy), trzeba nam raczej podziwiać genialną swobodę stylu oraz zadziwiającą potoczystość i spójność wszystkich historii, nawet tych najbardziej groteskowych i absurdalnych. Tutaj słabych punktów absolutnie nie ma. Liczy się też klimat opowieści. Ożywa dawna Warszawa (sprzed wyjazdu Głowackiego za granicę), lokale, w których chodziło się na wódeczkę i ludzie – współtowarzysze niełatwego wtedy losu literata. Kto jeszcze pamięta zmagania z cenzorami, ścisłą hierarchię panującą w domach pracy twórczej dla pisarzy i marzenia, by władze spojrzały przychylnym okiem i wydały paszport? Znajdziemy tu również mnóstwo ciekawie zarysowanych portretów znanych osób, nie tylko zresztą ludzi kultury. To wizerunki zdecydowanie niepomnikowe i bez retuszu; nazwisk przewija się tutaj tak dużo, że nie sposób wymienić wszystkich. Teksty prowadzą nas „nieliniowo”, wraz z autorem kursujemy pomiędzy powojenną Warszawą a Nowym Jorkiem i poznajemy realia USA lat 80. XX wieku. Tutaj autor pozwala nam także zajrzeć za kulisy swojego literackiego sukcesu. Nie od razu się udało: „(…) szybko się rozniosło, że krążę po mieście w poszukiwaniu wyższych uczuć, czyli mieszkania i pieniędzy”, wspomina Głowacki, przywołując także postacie Henryka Manna i Bartóka, którzy zmarli w USA w nędzy. Autor przygląda się uważnie zjawiskom społecznym: problemom rasy, bezdomności i imigracji, również tej nielegalnej (to z tych obserwacji będzie czerpać inspirację do swoich sztuk). Że nie ma biznesu takiego, jak show-biznes? Przeczytajcie, jak to wygląda u Głowackiego. Na bankiecie po premierze nikt nie podejdzie, żeby pogadać, dopóki wieczorne gazety nie opublikują recenzji z przedstawienia. Tylko jeżeli będą one pozytywne, dopiero wtedy przyciągną do nas tłumy zainteresowanych, a jak będziemy mieć szczęście, to i posypią się nowe propozycje. Gdyby recenzje okazały się negatywne – szkoda byłoby na takiego przegranego gościa czasu, trzeba się stąd zabierać i szukać dalej kogoś, kto odniósł sukces. Jak dla mnie, „Z głowy” to właśnie przede wszystkim opowieść o sukcesie, jego ulotności i względności. Stąd zapewne bierze się dystans pisarza do samego siebie, do swojego życia i osób, które go otaczają. Nie ma obaw, żeby w USA „uderzyła mu woda sodowa”, bo Głowacki ma za sobą doświadczenia z innego wymiaru – komunistycznej Polski. Z kolei sukcesy w kraju też odbiera się inaczej, gdy ma się w życiorysie trudną podróż windą w górę społecznej drabiny w Ameryce. Symboliczny jest także ostatni rozdział książki, spajający w zasadzie wszystkie wątki życia autora. Co znów zadziwia, bo przecież „Z głowy” zawiera tych wątków nieskończenie wiele, co wystarczyłoby jeszcze na niejedną opowieść. Lub na niejeden powrót do lektury.
Tytuł: Z głowy Data wydania: 17 października 2018 ISBN: 978-83-280-5059-4 Format: 288s. 123×194mm; oprawa twarda Cena: 34,99 Gatunek: biograficzna / wywiad / wspomnienia, non-fiction |