powrót; do indeksunastwpna strona

nr 2 (CCXIV)
marzec 2022

Nie tylko czaszka Urho Kekkonena
Arto Paasilinna ‹Rok zająca›
Fiński autor Arto Paasilinna zaczyna podbijać serca polskich czytelników. „Rok zająca” jest jego najbardziej uznaną powieścią, która wyróżnia się przewrotnym humorem i zaskakującymi zwrotami akcji.
ZawartoB;k ekstraktu: 70%
‹Rok zająca›
‹Rok zająca›
Zmarły w 2018 roku pisarz pozostawił po sobie spory dorobek, jest to między innymi 36 powieści, bardzo popularnych i nader chętnie czytanych nie tylko w Finlandii, ale także za granicą (jak dotąd zostały przetłumaczone na prawie trzydzieści języków). To bardzo dobra wiadomość, że jego książki zaczynają się ukazywać również u nas. Jakiś czas temu dostaliśmy „Fantastyczne samobójstwo zbiorowe”. „Rok zająca” to jedna z wcześniejszych powieści w dorobku autora, ukazała się w oryginale w roku 1975. To chyba najbardziej znany utwór Arto Paasilinny, znalazł się nawet w projekcie UNESCO (dzisiaj już zamkniętym ze względów finansowych) „Collection of Representative Works”, obejmującym kanon utworów tłumaczonych z rzadkich języków na języki o większym zasięgu.
Głównym bohaterem „Roku zająca” jest Kaarlo Vatanen, stołeczny dziennikarz w średnim wieku, trochę już wypalony swoją pracą i życiem prywatnym. Któregoś dnia podczas wyjazdu służbowego nieszczęśliwie potrącił zająca. Zwierzę przeżyło, ale trzeba było się nim zająć. Dla Vatanena stało się to pretekstem, aby porzucić pracę, żonę, wygodne życie w stolicy i wybrać się, gdzie oczy poniosą, na bezdroża północy Finlandii. W podróży i życiu „na łonie natury” (świetne opisy przyrody i fińskiego krajobrazu!) towarzyszy mu zajączek, coraz bardziej oswojony.
Podróżujący samotnie mężczyzna ze zwierzęciem wzbudza jednak nieufność, zostaje nawet zatrzymany przez policję. Dalszego rozwoju wypadków nie będę już zdradzać. Napiszę tylko, że autor do samego końca trzyma czytelnika w napięciu, serwując coraz bardziej zaskakujące zwroty akcji, w gruncie rzeczy, nieskomplikowanej i przejrzystej do śledzenia. Portretując postacie, Paasilinna stawia na prostą, oszczędną kreskę, co jednocześnie nie przeszkadza mu wydobyć z każdej z nich psychologicznej głębi i indywidualnych cech. Powieść jest pełna podtekstów i satyrycznych akcentów – by wspomnieć na przykład pewne dyplomatyczne przyjęcie, podczas którego zając Vatanena znalazł się na pierwszym planie…
Nie brakuje też groteskowego humoru. Przykładem może być spiskowa teoria o czaszce Urho Kekkonena (prezydenta Finlandii w latach 1956 – 1982). Arto Paasilinna świetnie pokazał tu mechanizm tworzenia się tego typu absurdalnych hipotez. Dzisiaj, w dobie internetu, mamy ich prawdziwy wysyp, ale ponieważ powieść została napisana prawie czterdzieści lat temu, możemy się przekonać, że tego rodzaju „radosna twórczość” wcale nie jest wymysłem naszych czasów.
Absurd i humor nie jest tutaj jednak zawieszony w próżni. „Rok zająca” odczytuję jako powieść polityczną, mocno powiązaną z ówczesną sytuacją Finlandii. Jest to metafora tego, co nazywamy dzisiaj „finlandyzacją” (potocznie rzecz ujmując – to dogadywanie się i układanie z każdą stroną konfliktu). Gdy ukazał się ten utwór, na świecie trwała zimna wojna między państwami bloku wschodniego i zachodniego, a Finlandia odegrała znaczącą rolę w deeskalacji napięcia. W Helsinkach podpisano w 1975 roku akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zapowiadający ocieplenie politycznych relacji. Do takiej interpretacji przekonuje mnie nie tylko wspomniana wcześniej historia z czaszką Kekkonena, ale też zakończenie, w którym pojawia się niedźwiedź. To symbol „sami-wiecie-czego”, a pogoń za nim w finale jest zapowiedzią ogromnych kłopotów dla Vatanena. Jak wszystko się zakończy, przeczytamy w książce – jak na Paasilinnę przystało, znów przeżyjemy spore zaskoczenie.
Nie trzeba jednak wchodzić w polityczną interpretację „Roku zająca”, by w pełni cieszyć się lekturą. Powieść Arto Paasilinny dostarcza mnóstwo uśmiechu i inteligentnej rozrywki, pozwala życzliwym okiem spojrzeć na ludzkie przywary i wady charakteru. Wnosi do naszego świata wiele pogody ducha i radości życia. Bardzo się cieszę, że ten zasługujący na uwagę fiński autor zaczyna być u nas coraz chętniej wydawany. Mam nadzieję, że z czasem zaczniemy poznawać inne jego utwory. Już teraz czekam na nie z ogromną ciekawością.



Tytuł: Rok zająca
Tytuł oryginalny: Jäniksen vuosi
Data wydania: 7 września 2020
ISBN: 978-83-66505-13-1
Format: 208s. 194×124mm
Cena: 34,90
Gatunek: humor / satyra, mainstream
Zobacz w:
Ekstrakt: 70%
powrót; do indeksunastwpna strona

16
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.