Muzyczna archeologia? Jak najbardziej. Ale w pełni uzasadniona. W myśl Horacjańskiej sentencji: „Nie wszystek umrę” chcemy w naszym cyklu przypominać Wam godne ocalenia płyty sprzed lat. Albumy, które dawno już pokrył kurz, a ich autorów pamięć ludzka nierzadko wymazała ze swoich zasobów. Dzisiaj kolejny skandynawski projekt Amerykanina George’a Russella z udziałem Jana Garbarka.  |  | ‹Othello Ballet Suite›
|
Skandynawska przygoda George’a Russella nie ograniczyła się jedynie, jak można by sądzić, do stworzenia i nagrania kilku wariantów legendarnej „Electronic Sonata for Souls Loved by Nature” (tej bigbandowej i kameralnej) oraz odkrycia, a potem wypromowania talentów Jana Garbarka oraz Terjego Rypdala. O nie! Jeszcze jednym artystycznym owocem kilkuletniego pobytu Amerykanina w krajach północnej Europy jest zapomniana już dzisiaj płyta, na którą trafiły dwie kolejne niezwykle intrygujące kompozycje tego nie stroniącego od eksperymentów pianisty jazzowego: niemal półgodzinna „Othello Ballet Suite” oraz nagrana solo „Electronic Organ Sonata No. 1”. Zawierający je album ukazał się w 1970 roku – pierwotnie tylko w Stanach Zjednoczonych, nakładem nowojorskiej wytwórni Flying Dutchman (Latający Holender); rok później doczekał się jednak także edycji skandynawskiej za sprawą norweskiej filii duńskiego Sonetu. Umieszczone na krążku utwory formą i instrumentarium różnią się od siebie diametralnie, ale pod względem stylistycznym można włożyć je do tej samej szuflady – to free jazz połączony z awangardą (a więc dokładnie to samo, co w przypadku wspomnianej już powyżej „ Electronic Sonata for Souls Loved by Nature”). Z uwagi na objętość winylowego krążka nawiązująca do słynnego dramatu Williama Szekspira (z początku XVII wieku) suita baletowa „Othello” została podzielona na dwie części („Part I” i „Part II”), choć w rzeczywistości składających się na nią fragmentów można wyróżnić znacznie więcej. Nagrana została w studiu Radia Szwedzkiego w ciągu dwóch dni – 3 i 4 listopada 1967 roku, a grającemu w niej na fortepianie liderowi projektu towarzyszyły jeszcze pięcioosobowy zespół oraz radiowa orkiestra symfoniczna (Sveriges Radios Symfoniorkester). Rozmachu więc, jak widać, nie brakowało. We wspomnianym zespole znaleźli się natomiast artyści szwedzcy, jak saksofoniści Bernt Rosengren i Arne Domnérus czy trębacz Rolf Ericson, oraz norwescy – vide saksofonista tenorowy Jan Garbarek i perkusista Jon Christensen (co ciekawe, tym razem zabrakło miejsca dla innego etatowego współpracownika Russella z tego okresu, to jest gitarzysty Terjego Rypdala). Z kolei wspomniana Sveriges Radios Symfoniorkester, której korzenie sięgają połowy lat 20. XX wieku, była właśnie po istotnych przekształceniach i dlatego chyba można odnieść wrażenie, że wstąpiło w nią nowe życie; dość powiedzieć, że tworzący orkiestrę muzycy działali także w ramach Radiojazzgruppen, z którą Amerykanin chętnie prezentował podczas koncertów swoją „Elektroniczną sonatę…”.  | Jon Christensen
|
Dramat Szekspira, którego głównym tematem jest obsesyjna zazdrość, to jedno z najmroczniejszych dzieł Anglika. Trudno się więc dziwić, że także inspirowana nim muzyka George’a Russella brzmi nadzwyczaj niepokojąco. „Part I” trwa niespełna osiemnaście minut i składa się z kilka odrębnych wątków, w których jako słuchacze – wraz z bohaterami literackimi – odbywamy długą i wyboistą drogę. Kompozytor zadbał o to, aby w tej drodze nie dopadło nas znużenie, dlatego po alarmistycznym wstępie, rytmicznie odmierzanym przez uderzenia gongu, do głosu dochodzi freejazzowy sekstet, a na plan pierwszy wybija się saksofon tenorowy. Kiedy parę minut później do zespołu dołącza cała orkiestra, utwór nabiera rozmachu i – przy okazji – tempa, za podkręcenie którego odpowiada nie tylko Christensen, lecz także towarzyszący mu perkusjonaliści ze Sveriges Radios Symfoniorkester).  | Bernt Rosengren
|
Muzycy zresztą bardzo płynnie przechodzą od motywu do motywu: jazz improwizowany sąsiaduje więc z modern jazzem w stylu lat 60., a granie zespołowe z bigbandowym. Za sprawą rozbudowanej sekcji dętej udaje się też Russellowi zbudować patetyczny nastrój. „Part II” opowieści o Otellu znajduje się już na stronie B krążka. Trwa znacznie krócej (o sześć minut), lecz nie oznacza to, że jest ona mniej interesująca. Co może zaskakiwać, pojawiają się tutaj z jednej strony fragmenty bardzo transowe (jakby Russellowi nie była obca także ówczesna amerykańska psychodelia), a z drugiej – „smaczki” w postaci smyczków (głównie wiolonczeli). Ba! rozbrzmiewają również subtelna gitara i wibrafon, choć ten drugi instrument da się już wyłowić w „Part I”. Całość spięta jest klamrą (z gongiem), a ostatecznie zwieńczona powłóczystą partią organów, która symbolicznie przenosi nas do kolejnej kompozycji.  | Arne Domnérus
|
„Electronic Organ Sonata No. 1” to niemal czternastominutowy utwór nagrany przez Russella solo. Jako jego podstawę wykorzystał rejestrację dokonaną 1 listopada 1968 roku na organach piszczałkowych znajdujących się w wybudowanym na początku XX wieku ewangelicko-augsburskim kościele w Grorud (to jedna z dzielnic Oslo). Później jednak „pobawił” się tym materiałem w studiu, dorzucając wiele efektów elektronicznych. Tym sposobem połączył ze sobą dwa światy: ten sakralny i metafizyczny z jak najbardziej współczesnym, a nawet futurystycznym. Wykorzystując zabytkowy instrument, w efekcie stworzył bowiem wizjonerską muzykę awangardowo-eksperymentalną, jedną nogą znajdującą się już w XXI wieku. Jeśli ktoś zastanawiał się, na kim wzorował się John Zorn, wpadając na pomysł serii solowych płyt „ The Hermetic Organ” – właśnie uzyskał odpowiedź. Żałować można jedynie, że po bardzo owocnych latach spędzonych w Skandynawii Russell zdecydował się wrócić do Stanów Zjednoczonych – tam już, niestety, nie przejawiał takich ciągotek do artystycznych poszukiwań. Skład: George Russell – fortepian, organy piszczałkowe, muzyka, dyrygent Jan Garbarek – saksofon tenorowy Bernt Rosengren – saksofon tenorowy Arne Domnérus – saksofon altowy Rolf Ericson – trąbka Jon Christensen – perkusja Sveriges Radios Symfoniorkester
Tytuł: Othello Ballet Suite Data wydania: 31 grudnia 1970 Nośnik: Winyl Czas trwania: 43:02 Gatunek: jazz W składzie Utwory Winyl1 1) Othello Ballet Suite [Part I]: 17:44 2) Othello Ballet Suite [Part II]: 11:34 3) Electronic Organ Sonata No. 1: 13:44 Ekstrakt: 80% |