powrót; do indeksunastwpna strona

nr 2 (CCXXXIV)
marzec 2024

„Kobra” i inne zbrodnie: Lepiej być Królem czy Krollem?
Akcja „Okrążenia” – szóstego odcinka teatralnej wersji „Stawki większa niż życie” – rozgrywa się na dwa miesiące przed końcem wojny w Europie. J-23 dostaje rozkaz ocalenia przed zniszczeniem przez Niemców fabryki zbrojeniowej w nadbałtyckim Tolbergu. Ma też nie dopuścić do ewakuacji kierującego nią profesora Fritza Glassa. Znajome? Owszem, w sporej części fabuła ta stała się kanwą serialowego „Oblężenia”.
ZawartoB;k ekstraktu: 80%
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Pisząc scenariusze kolejnych spektakli teatralnych z serii „Stawka większa niż życie” Andrzej Szypulski i Zbigniew Safjan starali się zachowywać chronologię przedstawianych wydarzeń. Akcja „Kryptonimu Edyta” zaczynała się ostatniego dnia 1944, a kończyła w styczniu 1945 roku. Następujące po niej „Okrążenie” przenosiło natomiast widza w czasie o dwa miesiące – do połowy marca. Podobnie jak na wcześniejsze, na premierę tego odcinka opowieści o agencie J-23 trzeba było poczekać cztery tygodnie, do 17 czerwca 1965 roku (potem nastąpiła czteromiesięczna przerwa wakacyjna). Co ciekawe, był to jeden z dłuższych – choć wcale nie najdłuższy – epizodów serii; pod tym względem przebijał nawet (o ponad dziesięć minut) swoją – zrealizowaną dwa lata później – wersję serialową. W tym przypadku chodzi o odcinek piętnasty zatytułowany… „Oblężenie”. Podobnie jak z historią Edyty Lausch, kuzynki Hansa Klossa, zarówno scenarzyści, jak i reżyser – ponownie był to Andrzej Konic – na potrzeby filmu dokonali pewnych korekt, ale nie naruszali głównej osi fabularnej. Chodziło im przede wszystkim o to, aby pewne wątki uprościć.
W lutym 1945 roku Armii Czerwonej i Wojsku Polskiemu udało się przełamać linię umocnień niemieckich na Wale Pomorskim i tym samym otworzyć sobie drogę do Bałtyku. W portowym Tolbergu (nazwa miasta jest fikcyjna, ale mogła się kojarzyć z rzeczywistym niemieckim Kolbergiem, czyli dzisiejszym Kołobrzegiem) znajduje się fabryka wojskowa produkująca części do rakiet V2. Dowództwu nazistowskiego zależy na tym, aby produkcja trwała nieprzerwanie, podejmuje więc decyzję o obronie miasta. Ma to również dać czas na ewentualną ewakuację zakładu (maszyn, kierownictwa, wykwalifikowanych robotników). Na czele fabryki stoi profesor Fritz Glass (w tej roli Zbigniew Sawan, którego w wersji filmowej zastąpił Jerzy Kaliszewski), a za bezpieczeństwo na jej terenie odpowiada SS-Sturmbannführer Hermann Brunner (Emil Karewicz), który tak bardzo przypadł do gustu widzom w „Kryptonimie Edyta”, że postanowiono nie rezygnować z tej postaci.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Za obronę miasta przed nadciągającymi z południa i ze wschodu wojskami sowieckimi i polskimi odpowiedzialny jest awansowany do stopnia pułkownika Schneider (ponownie Józef Kostecki), którego prawą ręką jest również „świeżo upieczony” Hauptmann (kapitan) Hans Kloss (niezmiennie Stanisław Mikulski). Obaj zdają sobie sprawę, że Tolbergu nie da się obronić, mając do dyspozycji jedynie niedobitki żołnierzy ocalałych z walk o Wał Pomorski, weteranów poprzedniej wojny i „pętaków z Hitlerjugend”. Cóż jednak zrobić, skoro sam SS-Reichsführer Heinrich Himmler nakazał walczyć do ostatniego żołnierza. A kiedy walczyć nie będzie już kim – wysadzić fabrykę w powietrze, czym ma się zająć zawsze usłużny w takich przypadkach Brunner. Sytuacja jest podbramkowa: miasto jest otoczone z lądu, jedyną drogę ucieczki umożliwia morze, ale jeśli Sowieci lub Polacy zajmą port – i tę ewentualność trzeba będzie spisać na straty.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
J-23 ma niezłą zagwozdkę. Centrali zależy bowiem na dwóch sprawach: aby fabryka nie została zniszczona przez samych Niemców (po wojnie może przecież posłużyć państwu polskiemu) oraz aby miasta nie zdołał opuścić profesor Glass, wybitny specjalista w swojej dziedzinie. Tylko jak go zatrzymać? Cóż, gdy wydaje się, że z danej sytuacji nie ma wyjścia, Klossowi zawsze zaczyna sprzyjać szczęście. Tym razem są to dwa szczęścia. Po pierwsze: za pośrednictwem oddanego do jego dyspozycji radiotelegrafisty (Tadeusz Grabowski w serialu zastąpiony Januszem Bukowskim) dostaje z dowództwa wiadomość, że wysłany na front wschodni syn profesora, Kurt Glass, żyje i znajduje się w polskiej niewoli. A to ważna karta przetargowa! Po drugie: przypadkowo spotkana na ulicy Polka Baśka (Katarzyna Łaniewska – w filmie zmieniono nie tylko aktorkę na Jolantę Zykun, ale również imię bohaterki na Agnieszkę), dawna znajoma Staszka z Gdańska, z czasów gdy studiował na politechnice, okazuje się służącą Glassów. I tym samym staje się łączniczką Klossa ze spiskującymi robotnikami w fabryce.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Kierownictwo fabryki jest wprawdzie niemieckie bądź – jak inżynier Alfred Kroll (wciela się w niego Wojciech Pokora) – zniemczone, ale zdecydowana większość pracowników to robotnicy przymusowi. Dwaj z nich – Polak Wacek (Marian Łącz) i Rosjanin Saszka (Wiktor Nanowski) – chcą za wszelką cenę uchronić zakład przed zniszczeniem, a ma im w tym pomóc stary majster Król (znany z „Szafir jak diament” i „Mój syn mordercą” Leon Pietraszkiewicz). Król jest stryjem inżyniera Krolla, który, mimo iż jego ojciec czuł się Polakiem, w 1933 roku – możemy domyślać się, że miało to związek z dojściem do władzy Adolfa Hitlera – zdecydował, że będzie Niemcem. I nie zmienił tego nawet fakt, że jako żołnierz Wehrmachtu – sam tak mówi – „nogę zostawił pod Moskwą”. Majster próbuje przekonać krewnego, by chociaż teraz, kiedy jego nazistowski świat wali się w gruzy, przeszedł na drugą stronę barykady, lecz ten nie ma zamiaru wsłuchiwać się w apele stryja. On też staje się później elementem gry, który wywołuje efekt domina.
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Scenariusz „Okrążenia” jest rzeczywiście skomplikowany i rozbudowany. Szypulski i Safjan prowadzą równolegle kilka wątków; najważniejsze jednak, że udaje im się je logicznie powiązać. Można też jednak zrozumieć fakt, że przerabiając fabułę pod kątem serialu z części z nich – dla spójności materiału filmowego – musiano zrezygnować. Ofiarami tych zabiegów padli przede wszystkim Król i Kroll. Trochę szkoda, bo akurat ten wątek jest bardzo ciekawy. Ale może decydentom zależało na tym, aby nie utrwalać w świadomości Polaków postaci paskudnego volksdeutscha. A bez Alfreda Krolla to i majster Król tracił rację bytu. W „Okrążeniu” dzieje się jeszcze jedna ważna rzecz, powtórzona zresztą później w filmie – Kloss demaskuje się przed Brunnerem, co będzie miało poważne konsekwencje w „Końcu gry”, ostatnim przedstawieniu pierwszej serii.
Z teatru do serialu
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Brak ilustracji w tej wersji pisma
Poza Stanisławem Mikulskim i Emilem Karewiczem w serialowym „Oblężeniu” tylko jedna aktorka powtórzyła swoją rolę z „Okrążenia” – to Halina Kossobudzka („Mord w hurtowni”), która wcieliła się w rozhisteryzowaną żonę profesora Glassa. Inni artyści, jeśli pojawiali się w filmowej „Stawce…”, to już w odmiennych rolach. Wiktor Nanowski w otwierającym cykl „Wiem kim jesteś” wcielił się w oficera NKWD, który przesłuchuje prawdziwego Hansa Klossa. Leon Pietraszkiewicz zagrał w odcinku czwartym („Cafe Rose”) właściciela pensjonatu „Orion” w Stambule, w którym zatrzymuje się Kloss; on też później ratuje życie J-23, gdy ten walczy na jachcie z radcą handlowym Wittem. Marian Łącz natomiast pojawił się w epizodzie piątym („Ostatnia szansa”) – jest tam gestapowskim tajniakiem, który najpierw pilnuje kapitana Rupperta, a potem śledzi na ulicach Warszawy łączniczkę Annę. Z kolei Zbigniew Sawan zagrał epizodzik w trzynastym „Bez instrukcji”, w którym użyczył swojej twarzy generałowi brytyjskiego wywiadu wojskowego MI6 (czyli Secret Intelligence Service).



Tytuł: Stawka większa niż życie (06) Okrążenie
Data premiery: 17 czerwca 1965
Reżyseria: Andrzej Konic
Scenariusz: Andrzej Zbych
Rok produkcji: 1965
Kraj produkcji: Polska
Czas trwania: 68 min
Gatunek: sensacja, wojenny
Zobacz w:
Ekstrakt: 80%
powrót; do indeksunastwpna strona

31
 
Magazyn ESENSJA : http://www.esensja.pl
{ redakcja@esensja.pl }

(c) by magazyn ESENSJA. Wszelkie prawa zastrzeżone
Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie tylko za pozwoleniem.