Rozpocznijmy mój przegląd filmów festiwalowych od nominowanego do Oscara w tym roku filmu „Walki uliczne”. Marshall Curry obserwuje amerykańskie wybory lokalne w Newark – rywalizację między urzędującym burmistrzem Jamesem Sharpem, starą wygą, który już od wielu lat piastuje swe stanowisko, a młodym, ambitnym Corym Bookerem. Obydwaj są czarnoskórzy, a samo Newark nie należy do bardziej rozwiniętych rejonów USA, zamieszkałe jest głównie przez ludność biedną. Stąd obydwaj stawiają na bezpośrednią kampanię na ulicach, osobiste przekonywanie wyborców. Już samo to powinno zainteresować polskiego widza – u nas kontakty polityków ze swym elektoratem, zwłaszcza właśnie w wyborach lokalnych, są równie częste, jak ich późniejsze dotrzymywanie obietnic wyborczych. Choć jednak Ameryka słynie z działania demokracji na szczeblu lokalnym, film koncentruje się na jej wypaczeniach. Trudno bowiem kampanię nazwać uczciwą. Curry, który towarzyszy przez cały czas Bookerowi, z pewnością nie jest obiektywny, większa sympatia darzy młodszego rywala. Z drugiej strony pomaga mu w tym Sharpe, którego ludzie zawsze reagują bardzo nerwowo na kamerę pokazująca się w okolicach ich kandydata. Sharpe bez wahania wykorzystuje swe stanowisko – policja nie tylko chroni go przed dokumentalistami, ale również likwiduje afisze Bookera. Urzędujący burmistrz potrafi również sprawić, aby w siedzibie sztabu Bookera w ważnym momencie wyłączyć prąd. Atmosfera jest bardzo napięta, na debatach kandydaci obrzucają się obelgami, ich zwolennicy biją się na ulicach. Do absurdu dochodzi, gdy Sharpe, będąc mężczyzna o ciemniejszej karnacji, zarzuca Bookerowi, że nie jest prawdziwym Murzynem, a nawet – co niezwykle interesujące – że jest Żydem! Jak widać, wbrew pozorom, ten argument nie pojawia się jedynie w innych obszarach geograficznych. Co więcej – wygląda, że w Ameryce jest równie skuteczny… Argumenty rasistowskie, negatywna kampania prowadzona z kolei przez Bookera, który zarzuca szereg przestępstw swemu przeciwnikowi, okazują się być najskuteczniejszą bronią w tych wyborach.

Całkowicie odmiennym przypadkiem będzie “Brzozowa 51” bardzo osobisty dokument Douga Blocka. „Brzozowa 51” to adres rodzinny twórcy. Wygląda na to, że, choć jest od lat dokumentalistą, nie planował nakręcić filmu o własnej rodzinie. Zmieniło się to jednak po śmierci jego ukochanej matki w zaawansowanym wieku około 80 lat. Cóż, bywa, smutne, ale trzeba się z tym pogodzić. Co jednak szokuje całą rodzinę, to fakt, że ojciec Douga już 3 miesiące po śmierci swojej żony …żeni się ponownie – tym razem ze swoja długoletnia asystentką, z którą ma wkrótce wyprowadzić się na Florydę. Wszyscy zaczynają zadawać sobie pytanie – JAK DŁUGO tak naprawdę trwał ten związek? Jak W RZECZYWISTOŚCI wyglądało małżeństwo rodziców Blocka? On sam chwyta za kamerę i zaczyna prowadzić śledztwo, które rejestruje dla widza. Pomoże mu w tym odnaleziony prowadzony przez wiele lat pamiętnik matki, z które wyłania się zupełnie nowa wizja związku rodziców… Dowie się sam, co działo się przez dziesiątki lat za zamkniętymi drzwiami.

Już pierwszego dnia można obejrzeć chyba najlepszy film festiwalu. „Murderball” to kapitalny dokument, który rywalizacje o Oscary niesłusznie przegrał z przeciętnym „Tańcem pingwinów”. Film opowiada o rozgrywkach rugby na wózkach, jakie od lat toczą między sobą niepełnosprawni. Obserwujemy mistrzostwa świata, w których triumfuje po raz pierwszy Kanada, a następnie przygotowania drużyny amerykańskiej i kanadyjskiej do rewanżu na paraolimpiadzie w Atenach. Aby wziąć udział, trzeba mieć niedowład kończyn – gracze często nie tylko nie mogą chodzić, ale często ich ręce są również w dużej mierze pozbawione pełnej sprawności. Różne są przyczyny ich kalectwa – wypadki samochodowe, motocyklowe, choroby przechodzone w dzieciństwie. Każdy z nich przechodził jego różne fazy – obecnie, dzięki sportowi wydaje się móc zaakceptować samego siebie.

Dwóch biseksualnych mężczyzn, żyjących ze sobą w homoseksualnym związku, zapoznaje heteroseksualną kobietę. Razem, we troje, tworzą związek zupełnie nowego rodzaju – tytułową postmodernistyczną rodzinę. Przedstawiają się wszystkim jako małżeństwo (trzyosobowe), we trójkę jeżdżą na imprezy absolwentów i spotkania rodzinne. Razem też sypiają we wspólnym łóżku, a seks pojawia się w dowolnych konfiguracjach (jak łatwo wyliczyć, będzie ich cztery).

„Śmierć człowieka pracy” to najciekawszy od strony formalnej film festiwalu. Jego główna zaleta to piękne, fascynujące zdjęcia, dzięki którym oglądamy sześć historii, ukazujących pracę w sześciu różnych miejscach świata. Najpierw odwiedzamy swojsko wyglądającą Ukrainę, gdzie ludzie wydobywają chałupniczymi metodami węgiel ze starych, opuszczonych kopalni. To dla Polaków żadna rewelacja – biedaszyby są popularne również w naszym kraju. Następnie trafiamy do Indonezji, gdzie robotnicy wydobywają siarkę wśród wyziewów aktywnego wulkanu, po czym znoszą ją na własnych plecach. W Nigerii obserwujemy wielką rzeźnię na otwartym terenie – praca tu polega na ręcznym podrzynaniu gardeł 300 kozom dziennie. Ciekawie jest również w Pakistanie – wielkie statki podpływają do brzegu, aby być rozdarte na części praktycznie bez żadnych narzędzi przez tamtejszych robotników. Na chwilę odwiedzamy hutę w Chinach i jej odpowiednik w Niemczech – hutę, która została zamieniona na park rozrywki.

„Trudna wiara” jest jednym z nielicznych filmów festiwalu, który podejmuje temat z czołówek gazet. Powraca do głośnych swego czasu w USA afer z księżmi pedofilami. Tony Comes jest już dojrzałym człowiekiem, ma żonę i dzieci. Jego całe życie jednak zdeterminowane jest przez wydarzenie z dzieciństwa – molestowanie przez księdza podczas lekcji religii. Po latach dowiaduje się, że został oszukany przez biskupa, który podczas audiencji powiedział, że Comes jest jedyną osobą, która oskarża tego właśnie księdza o molestowanie. Jak się okazuje, takich skarg było więcej. Comes spotyka ludzi, którzy doświadczyli tego co on. To przywołuje dawne wspomnienia, odnawia żal i cierpienie. Comes pozywa kurię o duże odszkodowanie. Śledzimy jego starania prawne, jego spotkania z grupami pomocy, jego pogłębiający się kryzys małżeński i wpływ dawnych wydarzeń na jego wyniesiony z domu katolicyzm. Film nie wykracza w swych obserwacjach poza relacje prasowe, jego główna wartość leży właśnie w próbie analizy wpływu traumy na późniejsze życie. Widz zaskakiwany jest dwukrotnie – gdy okazuje się, że ksiądz mieszka o ledwie kilka mil od nowego domu Comesa, i gdy na ekranie pojawia się liczba księży oskarżanych o pedofilię. Najciekawsze sceny tego filmu przedstawiają jednak przesłuchiwania dwóch winnych księży. Ich wypowiedzi zdają się świadczyć, że są oni istotami z innej planety…

„Chiny w kolorze blue” należy oglądać razem z omówionym wkrótce w naszym cyklu filmem „Wal-Mart: Wysoki koszt niskich cen”, stanowi bowiem pewne rozwinięcie jednego z wątków tamtego filmu. „Chiny” wpisują się w niezwykle popularny obecnie alterglobalistyczny nurt światowego dokumentu. Historia i cała konstrukcja tego filmu jest prosta – wraz z ekipa obserwujemy kilka miesięcy z życia kilkunastoletniej chińskiej dziewczyny, pracującej w fabryce produkującej jeansy Levi’sa. Dzięki temu ze szczegółami możemy dowiedzieć się, w jaki sposób powstaje konkurencyjność azjatyckich produktów.

Pozostajemy przy alterglobalizmie. Po raz kolejny gości bowiem na festiwalu legendarna „Korporacja”. Pierwszy raz obecna była podczas edycji w roku 2004, teraz powraca, gdyż trudno znaleźć film lepiej podsumowujący jeden z wiodących tematów festiwalu – społeczną odpowiedzialność biznesu. Ponad dwugodzinna „Korporacja” jest swoistą filmową biblią, wyznaniem wiary alterglobalistów. W filmie wypowiadają się bowiem czołowi teoretycy tego trendu – m.in. Naomi Klein, Noam Chomsky czy Michael Moore, a długi dokument stara się poruszyć wszystkie powody, dla których należy uznać wielkie korporacje za największe zło współczesnego świata.

„Powszedni chleb” to jeden z nielicznych na festiwalu dokumentalnych eksperymentów. Film jest całkowicie pozbawiony komentarza, po prostu przez 80 minut oglądamy różne sposoby produkowania żywności we współczesnej Europie. Widzimy wielką plantację pomidorów, które nie rosną już wcale w ziemi. Oglądamy miliony małych kurczaków, jadących taśmociągiem, rozwożącym je do tysięcy klatek, w których będą karmione, aż będą nadawały się do przekształcenia w paczkę z przeznaczeniem do supermarketu. Obserwujemy maszyny wydobywające wnętrzności z uśmierconych już świń. Widzimy wielkie opylane pola. Śledzimy, jak ogromny odkurzacz wyłapuje ze stada odpowiednią liczbę kur, które zasysane są na miejsce swej kaźni. Szokujemy się, gdy widzimy jak jedna krowa za drugą podjeżdża do robotnika, który je uśmierca silnym ładunkiem elektrycznym w czoło. Tak właśnie obecnie produkuje się to, co możemy kupić na obiad w sklepach. Oszalałe, surrealistyczne fabryki nie przypominają już tego, co zwykle wyobrażaliśmy sobie jako hodowlę czy uprawę. Dokument interesujący, ale nie polecam go do oglądania tuż po obiedzie.