Historia Muzeum Lubelskiego sięga początków XX w. i jest związana z osobą Hieronima Łopacińskiego, nauczyciela gimnazjalnego i członka-korespondenta Akademii Umiejętności, z zainteresowań historyka, etnografa, bibliofila i miłośnika starożytności. Dzięki jego staraniom w 1901 r. zorganizowano w Lublinie dwie wystawy. Wystawę przedmiotów sztuki i starożytności otwarto 4 czerwca w gmachu podominikańskim. Zebrano około 4000 eksponatów – rycin, obrazów, rzeźb, wyrobów rzemiosła artystycznego, dokumentów, druków, rękopisów, zabytków archeologicznych, cechowych, broni, monet, medali, pieczęci, map. Na wystawie przemysłowo-rolniczej, otwartej 22 czerwca, znajdował się dział ludoznawczy, gdzie zaprezentowano stroje ludowe, wyroby z drewna, plastykę obrzędową.

W kolejnych latach przybywało eksponatów. Instytucje lubelskie i prywatni darczyńcy ofiarowali do zbiorów zabytki archeologiczne, numizmaty, przedmioty sztuki ludowej, kolekcje ornitologiczne i entomologiczne, zbiory roślin, okazy geologiczne i paleontologiczne. W 1914 r. powołano Towarzystwo pod nazwą „Muzeum Lubelskie”, którego głównym celem statutowym stała się opieka nad muzeum, gromadzenie zbiorów, ich naukowe opracowanie i udostępnianie publiczności, a także popularyzowanie nauki i sztuki. Głównym organizatorem był Szymon Tadeusz Piotrowski.

W 1914 r. zakupiono za sumę 53000 rubli posesję przy ul. Namiestnikowskiej z gmachami popijarskimi (obecnie ul. Narutowicza 4).[…]

W 1954 r. Muzeum przeprowadziło się do nowej siedziby w Zamku Lubelskim, tracąc jednocześnie nieruchomość przy ul. Narutowicza. Początkowo dzieliło zamkowe pomieszczenia z Wojewódzkim Domem Kultury, by po 20 latach stać się jedynym gospodarzem Zamku.[…]

W 1974 r. na potrzeby Muzeum Okręgowego w Lublinie przekazano wszystkie pomieszczenia Zamku. Otwarto wówczas stałe wystawy malarstwa, sztuki zdobniczej, uzbrojenia, archeologiczną, etnograficzną i numizmatyczną. Od lat 80. XX w. Muzeum intensywnie rozwija działalność wystawienniczą, badawczą i edukacyjną; wydaje publikacje naukowe, unowocześnia ofertę kulturalną, współpracuje ze szkołami. W 1987 r. powróciło do dawnej nazwy – Muzeum Lubelskie, w 1998 r. zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów, w 2001 r. otrzymało honorowy tytuł Ambasadora Województwa Lubelskiego. Muzeum Lubelskie jest laureatem ponad 30 nagród i wyróżnień, w tym trzech pierwszych nagród Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku.