Historia odrodzenia świadomości narodowej człowieka, którego los skazał na wynarodowienie.

Piotr Rozłucki jest wiernym Rosji oficerem armii rosyjskiej. Został tak wychowany przez  stryja generała mimo ostatniej woli ojca, by był Polakiem. Jego nastawienie zmienia się, kiedy widzi mogiłę ojca, powstańca styczniowego, i poznaje jego tragiczne losy. Pragnie wrócić do polskich korzeni, ale na drodze staje mu miłość do pięknej Rosjanki.

Bohater powieści Stefana Żeromskiego musi wybierać między trudnym losem Polaka a tytułową urodą życia.