Dymitr BilenkinPaweł Laudański Pisząc o rosyjskojęzycznej fantastyce naukowej, nie można zapominać o klasyce, i to nie tylko wtedy, gdy autorzy tworzący współcześnie niewiele interesującego mają czytelnikom do zaoferowania. Na łamach „Esensji” można było już przeczytać o twórczości Arkadija i Borysa Strugackich oraz Kira Bułyczowa. Teraz nadszedł czas Dymitra Bilenkina. Paweł LaudańskiDymitr BilenkinPisząc o rosyjskojęzycznej fantastyce naukowej, nie można zapominać o klasyce, i to nie tylko wtedy, gdy autorzy tworzący współcześnie niewiele interesującego mają czytelnikom do zaoferowania. Na łamach „Esensji” można było już przeczytać o twórczości Arkadija i Borysa Strugackich oraz Kira Bułyczowa. Teraz nadszedł czas Dymitra Bilenkina. Dwadzieścia parę lat temu rosyjska (choć wtedy określana mianem radzieckiej) fantastyka kojarzyła mi się z trzema nazwiskami: Arkadijem i Borysem Strugackimi, Kirem Bułyczowem oraz Dymitrem Bilenkinem. O braciach Strugackich i Bułyczowie wiele u nas napisano, również na łamach „Esensji”, wydawani są w Polsce i czytani do dziś; o Bilenkinie chyba mało już kto pamięta. Fakt ów nie powinien zresztą dziwić, skoro właśnie mija 20 lat od ostatniej publikacji tekstu tego autora w języku polskim. Był dobrym, inteligentnym, utalentowanym człowiekiem. Był nie tylko Bilenkinem – „sześćdziesiętnikiem”1), rówieśnikiem Strugackich. Był również częścią Bagriaka – zjawiska w fantastyce jakże niedocenionego i prawie zapomnianego. Lubili Dimę i pisarze, i dziennikarze, i uczeni. I coś jeszcze: był on zapewne najskromniejszym człowiekiem, którego znałem – tak o Bilenkinie powiedział kiedyś Kir Bułyczow. Dymitr Bilenkin urodził się w 1933 r. W czasie studiów geologicznych publikował na łamach prasy artykuły popularnonaukowe. Pierwsze opowiadanie SF, zatytułowane Otkuda on? („Skąd on jest?”), ukazało się drukiem w 1958 r. W latach 60. stał się jednym z liderów radzieckiej twardej SF w krótkiej i średniej formie. Zajmowały go wtedy głównie nowe fantastycznonaukowe koncepcje, technologie przyszłości, problemy kosmicznej ekspansji ludzkości. Widać to było po utworach, które weszły w skład pierwszego autorskiego zbioru Bilenkina, zatytułowanego Marsjanskij priboj („Marsjański przybój”, 1967).  Niedługo potem Bilenkin doszedł do wniosku, że fantastyka to nie tylko nauka, lecz – i to przede wszystkim – literatura. Swe literackie zainteresowania przeniósł na człowieka, stawiając go wobec fantastycznych, niewiarygodnych wydarzeń, próbującego odnaleźć się w technologicznej przyszłości. W tym duchu utrzymane były opowiadania zamieszczone w zbiorach Nocz’ kontrabandoj („Noc przemycona”, 1971), Prowierka na razumnost’ („Test na inteligencję”, 1974) oraz Sniega Olimpa („Śniegi Olimpu”, 1980). Pod koniec lat 70. Bilenkin w swej prozie poruszał kwestie ekologii i biologii, przy czym – jeśli chodzi o ekologię – zrobił to jako jeden z pierwszych radzieckich fantastów. Osobne miejsce w twórczości Bilenkina zajmuje cykl tekstów o przygodach Połynowa, psychologa, swoistego supermana, rozwiązującego problemy o skali kosmicznej wyłącznie za pomocą swego intelektu i znajomości ludzkich zachowań. Cykl ów można zdefiniować jako „intelektualną space operę”. W jego skład wchodzą: Desant na Merkurij („Desant na Merkurego”, 1967), Kosmiczieskij bog („Kosmiczny bóg”, 1967), Koniec zakona („Koniec prawa”, 1980) oraz Siła sil’nych („Siła silnych”, 1985); bohaterem ostatniego z wymienionych utworów jest potomek Połynowa. Bilenkin specjalizował się w krótszej formie. Jedyna jego powieść, Pustynia żyzni („Pustynia życia”), została opublikowana w całości dopiero po upadku Związku Radzieckiego. Sam autor tego nie doczekał – zmarł w 1987 roku. Pisząc o Bilenkinie, nie można zapomnieć o projekcie „Paweł Bagriak”. Pod tym pseudonimem piątka autorów (prócz Bilenkina: Walerij Agranowski, Jarosław Gołowanow, Władimir Gubariew, Wiktor Komarow oraz rysownik Paweł Bunin) opublikowała trzy powieści: Piat’ prezidentow („Pięciu prezydentów”), Sinije ljudi („Błękitni ludzie”, w Polsce jako „Kapitan Hard i błękitni ludzie”) oraz Firma prikluczienij („Firma przygód”). Polscy wydawcy dawno przestali interesować się spuścizną po Bilenkinie. Czy jest czego żałować? Czy jego twórczość może jeszcze zainteresować współczesnego czytelnika fantastyki naukowej? W Polsce ukazało się niemal 50 utworów Bilenkina (z czego dwa firmowane nazwiskiem Pawła Bagriaka). Całkiem przyzwoicie zatem – wystarczająco, by polscy czytelnicy sami mogli wyrobić sobie zdanie na temat jego twórczości. Jego nazwisko pojawiło się jednak ledwie na dwóch okładkach: na wydanej jako odrębna książka noweli „Desant na Merkurego” (1984) oraz na zbiorku opowiadań „Czarny olbrzym” (1985); obie pozycje ukazały się w koszmarnej edytorsko pierwszej „czarnej” serii zeszytowej wydawnictwa „Iskry”. Pozostałe teksty rozproszono na łamach prasy („Młody Technik”, „Problemy”, „Fantastyka”, „Literatura Radziecka”, „Odgłosy” i „Kwazar”) oraz ponad dziesięciu antologii.  W zamieszczonym poniżej zestawieniu starałem się wymienić wszystkie teksty Bilenkina przetłumaczone i wydane w Polsce, w tym również w tzw. „klubówkach”. Nie mogę jednak dać gwarancji, iż zestawienie to jest wyczerpujące. Przy każdym z wymienionych tekstów – poza czterema wyjątkami – zamieściłem jego tytuł w oryginalnym brzmieniu. W czterech wspomnianych przypadkach nie udało mi się dotrzeć do polskich wydań, a ich tytuły nie przypominają żadnego z tytułów oryginalnych. Nie jestem nadto w stanie ustalić miejsca publikacji krótkiego opowiadania „Pomyłka”, ze sporym prawdopodobieństwem mogę jednak stwierdzić, że kilka luźnych kartek znajdujących się w moich zbiorach pochodzi z magazynu „Kraj Rad” lub bliżej nieokreślonego dodatku do owego pisma. A co czytać w pierwszej kolejności? Z pewnością „Ciśnienie życia” i „Grupę Laokoona”. I jeszcze „Dzień, w którym zjawiła się żyrafa”, „Miasto i wilka” oraz „Naprawę elektronów”. Nie można też zapomnieć o „Komisarzu Hardzie i błękitnych ludziach”. To na dobry początek… Bibliografia Dymitra Bilenkina w języku polskim
Pustynia życia [Пустыня жизни]
Bitwa pod Salaminą Ciężar człowieczeństwa - (1982, w: „Literatura Radziecka” nr 1)
Ciśnienie życia [Давление жизни] - (1973, w: „Problemy” nr 4)
- (1976, w: „Kroki w nieznane 6”, Iskry)
- (1976, w: „Ludzie i gwiazdy”, Wyd. Poznańskie, seria „ze słoneczkiem”)
- (1981, w: „Literatura Radziecka” nr 6)
Cudze oczy [Чужие глаза] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Cyrograf [Адский модерн] - (1972, w: „Problemy” nr 9)
- (1973, w: „Kroki w nieznane 4”, Iskry)
- (1987, w: „Galaktyka II”, Iskry, seria „Fantastyka-Przygoda”)
Czara [Чара] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Czarny olbrzym [Черный великан] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Człowiek katalizator [Человек, который присуствовал] - (1973, w: „Kroki w nieznane 4”, Iskry)
Czwarta pochodnia [Четвертая производная] Czy istnieje człowiek? [Существует ли человек?] - (1987, w: „Fantastyka” nr 12)
Dawać i brać [Давать и брать] - (1976, w: „Kroki w nieznane 6”, Iskry)
- (1981, w: „Problemy” nr 9)
Desant na Merkurego [Десант на Меркурий] - (1984, w: „Desant na Merkurego”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 9)
Dlaczego? [Зачем?] - (1970, w: „Kroki w nieznane 1”, Iskry)
Dogonić orła [Догнать орла] - (1983, w: „Odgłosy” nr 25)
Droga bez powrotu [Дорога без возврата] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Dyletant [Преимущество широты] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Dzień, w którym zjawiła się żyrafa [Появление жирафы] - (1970, w: „Kroki w nieznane 1”, Iskry)
- (1977, w: „Siedem diabelskich wynalazków”, KAW, seria „szczęśliwej siódemki”)
- (1987, w: „Galaktyka II”, Iskry, seria „Fantastyka-Przygoda”)
Genialny dom [Гениальный дом] - (1983, w: „Kwazar” nr 11)
Godzina szczytu - (1973, w: „Problemy” nr 3)
Grupa Laokoona [Пересечение пути] - (1977, w: „Kwiaty Albarossy”, Nasza Księgarnia, seria „Stało się jutro” t. 9)
Gwiezdne akwarium [Звездный аквариум] - (1984, w: „Odgłosy” nr 45)
Marsjański przybój [Марсианский прибой] - (1980, w: „Okno w nieskończoność”, Wyd. Poznańskie, seria „ze słoneczkiem”)
Miasto i wilk [Город и волк] - (1972, w: „Kroki w nieznane 3”, Iskry)
- (1987, w: „Galaktyka II”, Iskry, seria „Fantastyka-Przygoda”)
Miejsce w pamięci [Место в памяти] - (1974, w: „Problemy” nr 10)
Możliwość [Часть возможного] - (1977, w: „Siedem diabelskich wynalazków”, KAW, seria „szczęśliwej siódemki”)
Mróz na Transplutonie [Холод на Трансплутоне] - (1973, w: „Problemy” nr 3)
- (1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, seria „Stało się jutro” t. 11, pt. „Chłód na Transplutonie”)
Na chybił trafił [Принцип неопределенности] - (1977, w: „Siedem diabelskich wynalazków”, KAW, seria „szczęśliwej siódemki”)
„Naprawa elektronów” [„Ремонт электронов”] - (1986, w: „Fantastyka” nr 1)
Niedotykalska [Недотрога] - (1977, w: „Problemy” nr 2, pt. „Reakcja obronna”)
- (1977, w: „Kwiaty Albarossy”, Nasza Księgarnia, seria „Stało się jutro” t. 9)
Nie zdarza się [Не бывает] - (1975 w: „Problemy” nr 4)
- (1976, w: „Kroki w nieznane 6”, Iskry)
Obce oczy [Чужие глаза] - (1974, w: „Problemy” nr 11)
- (1977, w: „Kwiaty Albarossy”, Nasza Księgarnia, seria „Stało się jutro” t. 9, pt. „Światło życia”)
Pomyłka [Ошибка] Powaby Ziemi [Земные приманки] - (1986, w: „Literatura Radziecka” nr 12)
Punkt widzenia [Точка зрения] - (1984, w: „Odgłosy” nr 10)
Pusta książka [Пустая книга] - (1988, w: „Problemy” nr 10)
Skarby Nerindy [Сокровища Нерианы] - (1984, w: „Odgłosy” nr 49)
Stworzony, by móc latać [Создан, чтобы летать] - (1982, w: „Odgłosy” nr 24)
- (1984, w: „Literatura Radziecka” nr 2)
Test na rozsądek [Проверка на разумность] - (1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, seria „Stało się jutro” t. 11)
Tłok w eterze [Как на пожаре] - (1973, w: „Kroki w nieznane 4”, Iskry)
Tylko lód [Ничего, кроме льда] - (1979, w: „Materiały” nr 4)
- (1980, w: „Groźna planeta”, KAW, seria „szczęśliwej siódemki”)
Uczeń czarnoksiężników [Ученик чародеев] - (1977, w: „Siedem diabelskich wynalazków”, KAW, seria „szczęśliwej siódemki”)
Wieczne światło [Вечный свет] - (1985, w: „Czarny Olbrzym”, Iskry, seria „zeszytowa” 1, t. 11)
Więzy bólu [Узы боли] - (1987, w: „Fantastyka” nr 12)
Wybacz odchodzącym [Уходящих – прости] - (1984, w: „Fantastyka” nr 11)
Zakaz [Запрет] - (1973, w: „Kroki w nieznane 4”, Iskry)
Zdarzenie na Omie [Случай на Оме] - (1972, w: „Problemy” nr 11)
Komisarz Hard i błękitni ludzie [Синие люди] - (1974, Iskry, seria „Fantastyka-Przygoda”)
Profesor Chwese zaginął  1) Takim mianem określani są rosyjscy (radzieccy) fantaści debiutujący w latach 60. XX wieku. |
– kanał informacyjny ogólny
