Ilia WarszawskiPaweł Laudański Ilia Warszawski – ilu dzisiejszym czytelnikom fantastyki mówi cokolwiek to nazwisko? A przecież to klasyk radzieckiej fantastyki, z którym pod względem ilości przekładów w Polsce długo konkurować mogli jedynie Bilenkin, Bułyczow i Strugaccy. Czas chyba zatem przypomnieć sylwetkę pisarza oraz przedstawić polską bibliografię jego utworów.
Paweł LaudańskiIlia WarszawskiIlia Warszawski – ilu dzisiejszym czytelnikom fantastyki mówi cokolwiek to nazwisko? A przecież to klasyk radzieckiej fantastyki, z którym pod względem ilości przekładów w Polsce długo konkurować mogli jedynie Bilenkin, Bułyczow i Strugaccy. Czas chyba zatem przypomnieć sylwetkę pisarza oraz przedstawić polską bibliografię jego utworów.
Ilia Warszawski. Jego twórczość kojarzyła mi się przed laty niemal wyłącznie z krótkimi opowiadaniami, przyjemnymi w lekturze humoreskami, niepozostawiającymi jednak po sobie trwalszego śladu w pamięci czytelnika. Wystarczyło jednak, że sięgnąłem po wydany przed kilkoma laty w Rosji obszerny (zdaje się, że wręcz kompletny) zbiór jego prozy, by okazało się, że powyższe spostrzeżenie jest jedynie częściowo prawdziwe. Urodził się Warszawski w Kijowie, 14 grudnia 1908 r. Ukończył wyższą szkołę morską, pracował jako mechanik i inżynier-konstuktor. Na niwie literackiej debiutował już w roku 1929 (książka „Вокруг света без билета”, czyli „Wokół świata bez biletu”, opowieści morskie napisane we współautorstwie z N. Sliepniewem i D. Warszawskim), potem jednak niczego nie publikował aż do początku lat 60. Pierwsze opowiadanie fantastyczne, zatytułowane „Роби” („Robi”), opublikował w roku 1962. Warszawski fantastykę pisał stosunkowo niedługo, bo raptem przez nieco ponad dziesięć lat, zdążył jednak opublikować przeszło osiemdziesiąt opowiadań. Znaczną część z nich zebrano w wydanych za życia pisarza pięciu niewielkich tomach: „Молекулярное кафе” (1964), „Человек, который видел антимир” (1965), „Солнце заходит в Дономаге” (1966), „Лавка сновидений” (1970) oraz „Тревожных симптомов нет” (1972). Spuścizna twórcza pisarza zadziwia różnorodnością, zarówno pod względem podejmowanych tematów, jak i stylistyki: opowiadania humorystyczne sąsiadują z pamfletami na tematy społeczne (cykl „Солнце заходит в Дономаге”, czyli „Słońce zachodzi w Donomagu”; rzecz popełniona na fali radzieckiej „odwilży”, zapoczątkowanej przez Chruszczowa), a pełne liryzmu miniatury – z nowelami o psychologicznym zacięciu („Решайся, пилот!”, „Na atolu”). Proza Warszawskiego wyróżniała się wśród twórczości mu współczesnych aforystycznością opisu i przepełnionym ironią spojrzeniem na opisywaną rzeczywistość. Każde niemal opowiadanie jawi się jako swoista logiczna konstrukcja, powołana do istnienia dla wykazania lub odrzucenia określonej hipotezy. Warszawski skąpił w wyborze środków wyrazu, był lakoniczny, unikał nadmiernych stylistycznych ozdobników. Na próżno szukać w jego prozie skomplikowanych bohaterów; powołane przezeń do istnienia postaci z reguły były czysto umowne i schematyczne. Nie wynikało to jedna bynajmniej z braku umiejętności literackich autora, lecz z właściwości jego twórczej maniery. Jego zasadniczym celem jako pisarza było przedstawienie interesującego pomysłu, a nie ludzkich charakterów. Pisał Warszawski klasyczną fantastykę, opartą na naukowym, podbudowanym obszerną wiedzą, pomyśle. Przedmiotem satyry autora był w latach 60. kuriozalny w jego przekonaniu „cybernetyczny romantyzm”, przewidujący szybką budowę skomplikowanych robotów i wielokrotnie przewyższających ludzki intelekt mózgów elektronowych, które przejmą od nas wszelkie zadania, od tych najważniejszych i najbardziej skomplikowanych poczynając, na najprostszych i mało istotnych kończąc. Brał Warszawski na warsztat hipotezy z zakresu biochemii i cybernetyki („Czerwone paciorki”, „Kawiarnia »Pod molekułą«”), problemy związane z kontaktami ludzkości z przedstawicielami pozaziemskiego życia czy też wyobrażenia o naturze przestrzeni i Einsteinowskim paradoksie czasu („Podróż w nicość”, „Pułapka”, „Powrót”). Ilia Warszawski zmarł po ciężkiej chorobie 4 lipca 1974 r. Doliczyłem się 37 opowiadań Warszawskiego wydanych w Polsce, znamy zatem niemal połowę jego twórczości. Wszystkie wspomniane utwory ukazały się na kartach kilkunastu antologii (w kolejności alfabetycznej: „Bion”, „Czarne żurawie”, „Dusza do wynajęcia”, „Galaktyka I”, „Kroki w nieznane” t. 1, 2, 3 i 5, „Kraina fantazji”, „Kwiaty Albarossy”, „Okno w nieskończoność”, „Siedem diabelskich wynalazków”, „W pogoni za wężem morskim” i „Zagadka liliowej planety”) oraz na łamach prasy, zarówno tej oficjalnej („Problemy”, „Fantastyka”, „Literatura Radziecka” i „Odgłosy”), jak i fanzinów („Materiały” i „Kwazar”). Nie doczekał się natomiast Warszawski wydania u nas choćby skromnego autorskiego zbioru, tak jak miało to miejsce w przypadku Dymitra Bilenkina. W zamieszczonym poniżej zestawieniu starałem się wymienić wszystkie teksty Warszawskiego przetłumaczone i wydane w Polsce. Możliwe jednak, że coś umknęło mej uwadze (świadczyć o tym może stwierdzenie Konrada Fiałkowskiego z numeru 4/74 miesięcznika „Problemy”, iż opowiadania Warszawskiego „były już zresztą publikowane w języku polskim zarówno w tygodnikach, jak i w wydawnictwach książkowych”; o ile do książek dotarłem, to do owych tajemniczych tygodników już niestety nie); za ewentualne braki czy przekłamania z góry przepraszam. W jednym przypadku (opowiadanie „Transplantacja”, opublikowane w roku 1972 na łamach „Problemów”) nie podaję tytułu oryginalnego, do publikacji owej bowiem nie dotarłem i nie jestem w stanie stwierdzić w sposób niebudzący wątpliwości, o który konkretnie tekst chodzi. Czy twórczość Warszawskiego przetrwała próbę czasu? Nie cała, rzecz jasna, ale nadal warto po nią sięgać. Wystarczy zapoznać się z „Na atolu”, „Ucieczką” i „Wycieczką do Pennfield” czy z niepublikowanymi u nas opowiadaniami „Курсант Плошкин” i „Сюжет для романа”, by przekonać się o słuszności owego twierdzenia. Bibliografia Ilii Warszawskiego w języku polskim Bal maskowy [Маскарад] - 1979, w: „Materiały” nr 2
Bioprądy, bioprądy… [Биотоки, биотоки…] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Czerwone paciorki [Красные бусы] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Dusza do wynajęcia [Душа напрокат] - 1978, w: tyt., Nasza Księgarnia, s. Stało się jutro t. 11
Homunkulus [Гомункулус] - 1982, w: „Literatura radziecka” nr 1
Kaczka w śmietanie [Утка в сметане] - 1970, w: „Kroki w nieznane”, tom 1, Iskry
Kawiarnia „Pod molekułą” [Молекулярное кафе] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Kontaktów nie będzie [Контактов не будет] - 1988, w: „Bion”, Śląsk, s. „z latającym spodkiem”
Leń [Лентяй] - 1977, w: „Problemy” nr 2
- 1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 11
Liliowa planeta [Сиреневая планета] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Maszyna [Предварительные изыскания] Miłość i czas [Любовь и время] - 1984, w: „Czarne żurawie”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 19
Na atolu [В атолле] - 1967, w: „W pogoni za wężem morskim”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
- 1980, w: „Okno w nieskończoność”, Wyd. Poznańskie, s. „ze słoneczkiem”
Napad odbędzie się o północy [Ограбление произойдет в полночь] - 1988, w: „Bion”, Śląsk, s. „z latającym spodkiem”
Niejadki [Неедяки] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Nie ma niepokojących objawów [Тревожных симптомов нет] - 1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 11
Perpetuum mobile [Перпетуум мобиле] Pętla histerezy [Петля гистерезиса] - 1987, w: „Galaktyka I”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Pod stopami Ziemia [Под ногами земля] - 1967, w: „W pogoni za wężem morskim”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Podróż w nicość [Путешествие в ничто] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Pojedynek [Поединок] - 1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 11
Powrót [Возвращение] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Powtórne urodziny [Второе рождение] Pułapka [Ловушка] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Robi [Роби] Sędzia [Судья] Spadkobierca [Наследник] Suma osiągnięć [Сумма достижений] - 1983, w: „Fantastyka” nr 8
Ściśle według reguł [Все по правилам] - 1977, w: „Kwiaty Albarossy”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 9
Transplantacja Ucieczka [Побег] - 1972, w: „Kroki w nieznane”, tom 3, Iskry
- 1987, w: „Galaktyka I”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
- 1988, w: „Bion”, Śląsk, s. „z latającym spodkiem”
Uniwersalny przewodnik dla pisarzy fantastów [Назидание для писателей-фантастов] - 1974, w: „Problemy” nr 4
- 1974, w: „Kroki w nieznane”, tom 5, Iskry
- 1987, w: „Galaktyka I”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Widziadła [Призраки] - 1978, w: „Dusza do wynajęcia”, Nasza Księgarnia, s. „Stało się jutro”, t. 11
- 1985, w: „Odgłosy” nr 22, jako „Fantomy”
Wnuk [Внук] - 1966, w: „Zagadka liliowej planety”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Współczesna baśń [Современная сказка] Wycieczka do Pennfield [Поездка в Пенфилд] - 1971, w: „Kroki w nieznane”, tom 2, Iskry
- 1977, w: „Siedem diabelskich wynalazków”, KAW, s. „szczęśliwej siódemki”
- 1987, w: „Galaktyka I”, Iskry, s. „Fantastyka-Przygoda”
Wystrzał [Выстрел] - 1982, w: „Kraina fantazji”, wyd. klubowe
 |
– kanał informacyjny ogólny
Bardzo przydatna, chyba jedyna dostępna po polsku szczegółowa nota o Autorze. Dzięki!