„Trzy stygmaty Palmera Eldritcha” zdają się – równie albo i bardziej heretycką – polemiką z objawieniem bohatera „Przeprawy”. Co prawda McCarthy napisał swoją powieść 30 lat później, ale w świecie przedstawionym przez Dicka to żaden kłopot: wydarzenia z przyszłości wpływają tu na ludzkie zachowania. A różne poziomy rzeczywistości, właściwie niepoliczalne, przeplatają się z sobą i nie wiadomo, co jest prawdą, a co fantazją. Czemuż więc sam autor nie miałby kłócić się z postacią z książki powstałej po jego śmierci? Wszak przyświecają mu myśli zgoła przeciwne do słów McCarthy′ego: że Bóg może kryć się wszędzie, że nigdy nie wiadomo, czy to On, czy raczej Szatan, że lepiej lekkomyślnie nie pragnąć z Nim kontaktu, wreszcie, że sprzeciw jest możliwy – gorzej ze skutecznością – i że jest się czego bać.

Tytuł powieści nie wprowadza bowiem w błąd: to jeden z najbardziej „teologicznych” utworów Dicka. Jeszcze nie „Valis”, bo i w latach 60. Bóg nie objawiał się autorowi z taką mocą jak później, ale już przesiąknięty pytaniami o zbawienie, epifanie i obecność sił wyższych w naszej codzienności. Zaproszeniem do raju, a może zaproszeniem na egzekucję, są tutaj narkotyki: najpierw Can-D, pozwalający żyć życiem dwójki wyidealizowanych bohaterów, na trzeźwo widocznych jako małe lalki w odpowiednim zestawie, potem konkurencyjny Chew-Z, dający zgoła większe możliwości. Już co do pierwszej z używek trwają spory, czy biorący tylko śnią o byciu Perky i Waltem, czy rzeczywiście się w nich przeistaczają. Chew-Z każe zadać więcej pytań. Może to w istocie bramy lepszego świata i niepowtarzalna szansa na podróż między tym a owym uniwersum, może zaś pokusa, która nikomu nie wyjdzie na dobre; może sprzedawcy używki – Palmerowi Eldritchowi – bliżej do diabła niż do zbawcy, może jednak to do Boga lepiej niż wizerunek poczciwego staruszka pasuje obraz złowieszczego androida ze sztucznymi oczami, ręką i uzębieniem. Po zażyciu Chew-Z wpada się w świat wyobrażeń, ale nie tylko własnych – wciąż pozostaje się pod niejasną kontrolą Eldritcha, który zjawia się w dowolnym momencie pod swoją lub obcą postacią. Wolno przeżywać raz jeszcze wydarzenia minione, aż pójdą tak, jak powinny, wolno porozmawiać ze starszą wersją siebie. Przy odpowiedniej dawce podróż właściwie się nie kończy, przez okamgnienie da się przeżyć lata. Czy jednak śni się własny sen, czy cudzy, czy może w ogóle jest się śnionym? Czy są do pomyślenia wyobrażenia, które odczuwają? „Ci, do których On przemówił, nie mogą już żyć bez Niego”, powiada chwilę później kaznodzieja z „Przeprawy”. To zgadza się i u Dicka: po wyjściu z transu Chew-Z nie ma pewności, czy ów minął naprawdę, czy może istota kryjąca się pod nazwiskiem tytułowego bohatera już zawsze będzie budowała nowe iluzje.

Amerykański pisarz w fikcyjnej, niepozbawionej dowcipu formie poważnie zastanawia się nad tym, czy możemy cokolwiek wiedzieć, jak daleko muszą sięgać złudzenia, czy mamy jakąkolwiek władzę nad sobą, czy też jesteśmy tylko marionetkami. Czy da się wydłubać dziurę w warstwie pozorów i czy dobrze to, czy źle. Czy jakiekolwiek życie wieczne wyobrażalne przez człowieka byłoby do zniesienia. „Trzy stygmaty Palmera Eldritcha” to od początku do końca książka „czy” i „może”; rzecz o tym, że pewność nie istnieje.

Poruszenie owych kwestyj umożliwia fabuła osnuta wokół walki między rozprowadzającym Chew-Z Eldritchem a producentem starego narkotyku – Leo Bulerem. Równolegle snuje autor bardziej kameralny wątek: opowieść o losach i osobistych zawirowaniach Barneya Mayersona, nadwornego jasnowidza w Bulerowskiej ekipie. To wszystko zaś w dystopijnym świecie jutra. Są przeto podróże międzygwiezdne i statek rozbity na Plutonie, jest kolonizacja Marsa i uciskający system. Jest również serwowana przez pewnego niemieckiego doktora usługa, która pozwala pokonać kilka stadiów ewolucji i przepoczwarzyć się w komiczną istotę o wielkim mózgu (dzięki czemu procesy myślowe nabierają takiej głębi, że można zwątpić, czy tzw. „baniogłowi” to wciąż Amerykanie). Jednak wizja przyszłości, raczej bez naukowych pretensyj, blednie wobec tajemnic napełniających rozpaczą i trwogą: nieodzownej niepewności Boga, siebie oraz świata wokół. Choćby dlatego warto sięgnąć po klasyczną powieść Dicka i trochę się przestraszyć – bo założyć, że autor był po prostu utalentowanym wariatem, to dopiero głupota lub szaleństwo.