Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 28 kwietnia 2024

Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.
Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.

Książki

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe (wybrane)

Diabeł zabierze was do domu
Gabino Iglesias
Billy Summers
Stephen King
Świat Lodu
B.V. Larson
Dwór mgieł i furii
Sarah J. Maas
Era
Kamil Piechura
Kuchnia książek
Kim Jee Hye
Przepraszam, tu był trup
Marta Matyszczak
W mojej rodzinie każdy kogoś zabił
Benjamin Stevenson

więcej »

Zapowiedzi

książkowe

Kwintesencja wszystkiego
Suzie Sheehy
Maigret u pana ministra
Georges Simenon
Złowieszczy dar
Emily Thiede

więcej »

John Gribbin
‹Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi›

EKSTRAKT:	50%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi
Tytuł oryginalny	The Reason Why. The Miracle of Life on Earth
Data wydania	23 stycznia 2013
Autor	John Gribbin
Przekład	Adam Tuz
Wydawca	Prószyński i S-ka
ISBN	978-83-7839-423-5
Format	256s. 140×210mm
Cena	32,—
Gatunek	non‑fiction, podręcznik / popularnonaukowa
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Nad niebieską planetą
[John Gribbin „Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi” - recenzja]

Beatrycze Nowicka

Napisane przystępnym językiem „Dlaczego jesteśmy” Johna Gribbina sprawdza się jako zbiór ciekawostek i lekkie wprowadzenie do tematu, jednakże do lektury nie należy przystępować bezkrytycznie.

Nad niebieską planetą
[John Gribbin „Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi” - recenzja]

John Gribbin
‹Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi›

EKSTRAKT:	50%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Dlaczego jesteśmy. Cud powstania życia na Ziemi
Tytuł oryginalny	The Reason Why. The Miracle of Life on Earth
Data wydania	23 stycznia 2013
Autor	John Gribbin
Przekład	Adam Tuz
Wydawca	Prószyński i S-ka
ISBN	978-83-7839-423-5
Format	256s. 140×210mm
Cena	32,—
Gatunek	non‑fiction, podręcznik / popularnonaukowa
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Przyznaję, że sięgając po „Dlaczego jesteśmy” liczyłam na przegląd hipotez na temat powstania życia na naszej planecie. Jednakże Gribbin, będąc z wykształcenia astrofizykiem, głównym tematem swojej książki uczynił kwestie związane z lokalizacją i strukturą Układu Słonecznego oraz Ziemi (choć trzy ostatnie rozdziały są już bardziej „biologiczne”, poświęcono je bowiem wielkim wymieraniom i ewolucji człowieka). Trzeba powiedzieć, że są to interesujące zagadnienia, co więcej, autor ma lekkie pióro, dzięki czemu lektura „Dlaczego jesteśmy” nie nuży. Wypada pochwalić dobre tłumaczenie i staranną redakcję tekstu. Należy także zaznaczyć, iż pozycja przeznaczona jest dla szerokiego odbiorcy, a wszelkie naukowe kwestie zostają wyjaśnione w sposób przystępny dla laika – co ma oczywiście dwie strony, gdyż np. w moim przypadku (z wykształcenia jestem biochemikiem) czytanie o tym, że wartościowość węgla można zobrazować „wyobrażając sobie, że z powierzchni atomu węgla wystają cztery haczyki”, a cząsteczka lipidu jest jak kijanka przyprawiało mnie o zgrzytanie zębów. Irytujący jest także zwyczaj powtarzania przez autora niektórych kwestii wielokrotnie (np. szacunkowa masa i wymiary znajdującej się we wnętrzu Drogi Mlecznej czarnej dziury padają aż trzykrotnie).

Jakkolwiek interesująca, lektura książki Gribbina wywołała szereg wątpliwości. Wystarczy spojrzeć na przedmowę o podtytule „Jedyna inteligentna planeta”, w której autor pisze „według tezy zawartej w niniejszej książce inteligentna cywilizacja istnieje tylko na Ziemi.” Dalej Gribbin nieco się ogranicza: „Ziemia to jedyna inteligentna planeta, przynajmniej w naszej galaktyce. (…) taki stan rzeczy oznaczałby, że stanowimy najbardziej zaawansowaną technologicznie cywilizację we Wszechświecie i jako jedyni obserwujemy sam Wszechświat, pojmując jego pochodzenie i naturę.” Tego rodzaju zdania pojawiają się w „Dlaczego jesteśmy” wielokrotnie. Hasła te zraziły mnie już na samym początku – a to dlatego, że to retoryka, a nie nauka. To, co Gribbin stawia we wstępie, należałoby raczej nazwać hipotezą. Hipotezy z założenia muszą być weryfikowalne – ta o „jedynej ludzkości” jest rozstrzygalna, tyle że na obecnym etapie rozwoju technologicznego nie mamy możliwości jej sprawdzić. W związku z tym, czy w ogóle można ją w ten sposób stawiać? Sądzę, że szanujący się naukowiec by tego nie zrobił, ponieważ ma za mało danych. Wydaje mi się też, że wszelkie rozważania naukowe powinna cechować pokora – o ile coś nie jest naprawdę dobrze udokumentowane, należy wypowiadać się ostrożnie. W tym konkretnym przypadku widziałabym to jako najpierw omówienie wszystkich cech Układu Słonecznego oraz wydarzeń z jego historii, które autor uważa za sprzyjające powstaniu życia, zaznaczenie tego, iż taki splot korzystnych okoliczności jest mało prawdopodobny i wreszcie ewentualnie na sam koniec pokuszenie się o uwagę, iż z dużym prawdopodobieństwem w Galaktyce Drogi Mlecznej nie ma innych gatunków inteligentnych.

Hasło „inteligentna planeta” nie brzmi precyzyjnie. Zdanie „Koncepcja Ziemi jako «żyjącej planety», wyrażona najbardziej klarownie w postaci hipotezy Gai (…) stała się częścią poważanej wiedzy naukowej.” jest oględnie mówiąc kontrowersyjne – że pozwolę sobie na cytat „Hipoteza Gai – celowo działającego superorganizmu – została odrzucona przez naukę” (January Weiner „Życie i ewolucja biosfery” PWN, Warszawa 1999 s. 280). Wprawdzie Gribbin odwołuje się do Gai głównie, gdy pisze o stężeniu tlenu w atmosferze, co kojarzy się z bardziej współczesnym rozumieniem tej koncepcji, jako układu, w którym istnieją sprzężenia zwrotne, dzięki którym warunki na Ziemi do pewnego stopnia podlegają samoregulacji, jednakże jest to kolejny przykład nieprzemyślanego wyrażania się.

Podobnych przykładów jest więcej - pojawiają się sformułowania nazbyt uproszczone, wprowadzające w błąd lub po prostu naciągane. „Struktury takie jak włos i mięsień są zbudowane z białek w postaci długich łańcuchów, nieróżniących się od długich łańcuchów cukru i fosforanu w cząsteczkach DNA” to przykład takiego rażącego uproszczenia. „Cząsteczki organiczne o złożonej strukturze mogą powstawać wyłącznie w chmurach molekularnych, gdyż chmury te zawierają pył oraz gaz” – w kontekście akapitu chodzi o to, że kondensacja zachodzi na powierzchni drobin pyłu, niemniej to „wyłącznie” źle brzmi, choćby dlatego, że wykazano, iż nieenzymatyczna synteza cząsteczek organicznych może zachodzić w środowisku ciekłym. „Cechą wody jest posiadana przez każdą jej cząsteczkę biegunowość magnetyczna (…) w świecie cząsteczek to niemal unikatowa cecha” (zastanawiam się, jak w takim razie autor rozumie słowo „unikatowy”). „Gdyby nie wpływ człowieka na skład atmosfery, w nieodległej przyszłości doszłoby do zużycia całego dwutlenku węgla” – to zdanie jest nieprawdziwe, gdyż z uwagi na niedoskonałość kluczowej dla asymilacji CO2 karboksylazy/oksygenazy rybulozo-1,5-bisfosforanu przy dużym stężeniu tlenu znacząco wzrasta fotooddychanie, w wyniku którego CO2 jest wydzielany przez rośliny. Maksymalne stężenie tlenu jak do tej pory zostało osiągnięte w karbonie i wynosiło 35%. Nie można całkowicie wykluczyć, że w przyszłości powstałby bardziej wydajny mechanizm wiązania węgla, ale przez kilka miliardów lat istnienia organizmów fotosyntetycznych taki nie zaistniał, wreszcie tlen w wysokim stężeniu jest szkodliwy dla komórek. Albo „odkryto ślady (…) rodnika hydroksylowego (…) to rodzaj cząsteczki wody” – pokazuje, jak lekko autor traktuje nomenklaturę. „Enzymy (…) w zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperaturze rozpadają się, podobnie w środowisku zbyt kwaśnym lub zbyt zasadowym” (powinno być – denaturują). Co to znaczy „niekontrolowany efekt cieplarniany” na powierzchni Wenus? „Nieprzypadkowo głęboki ocean stanowi część globu najmniej dotkniętą zmianami związanymi z tektoniką płyt, a także wykazującą najmniejsze zróżnicowanie gatunków” – to zdanie zdaje się sugerować pararelę pomiędzy tymi dwoma zjawiskami, która wydaje mi się naciągana (istnieje związek pomiędzy aktywnością tektoniczną a istnieniem na dnie oceanów ekosystemów opartych na chemosyntezie, niemniej zasadniczym czynnikiem względnej „pustki” w głębinach oceanu jest nie docieranie tam światła słonecznego – większość znanych nam ekosystemów jest oparta na fotosyntezie). „Nie wiemy, dlaczego ssaki odniosły sukces [ewolucyjny], a ptaki przegrały”- jak mierzyć sukces w takim razie? Jeśli liczbą gatunków to wg danych z początku lat dziewięćdziesiątych szacowana liczba gatunków ptaków wynosi 9000, a ssaków 5000. Jeśli zajmowaniem środowisk – to ssaki opanowały wody w znacznie większym stopniu niż ptaki, żyją też pod ziemią, jednak w większości środowisk występują przedstawiciele obydwu grup.

Wreszcie mój prywatny numer jeden: „W obecnym momencie czasu kosmicznego podczas zaćmienia tarcza Księżyca niemal dokładnie przykrywa tarczę Słońca (…) Nikt nie był w stanie wyjaśnić, dlaczego inteligentne istoty, będące w stanie zauważyć ową osobliwość, pojawiły się na Ziemi w takim czasie, że mogły to zjawisko dostrzec. Jednak wydaje mi się, że większość ludzi (co mnie martwi) zupełnie się nad tym faktem nie zastanawia.” Ktoś może powiedzieć, że to pojedyncze przykłady. Ale ja odpowiem – to są te, które zauważyłam, na astrofizyce i geologii się nie znam, więc nie mogłam zweryfikować tego, co autor napisał i nie wiem, kiedy jego kolejne „nigdy”, „zawsze” i „unikatowy” faktycznie odzwierciedlają stan wiedzy, kiedy pobożne życzenia, kiedy wreszcie zostały użyte po to, by za ich pomocą przekonywać czytelników do własnych racji.

Zwłaszcza, że pojawiają się nieścisłości, jak np. gdy na str. 175 Gribbin pisze, że gdyby doszło do zlodowacenia obszarów bliskich równikowi „nigdy nie nastałaby odwilż” (z powodu wysokiego albedo śniegu), natomiast na 202 oznajmia, że w historii Ziemi dwukrotnie doszło do „epok lodowych o tak skrajnym nasileniu, że zamarzły nawet obszary tropikalne (…) w obu przypadkach zamarzła powierzchnia lądu na całej planecie”. Na stronie 110 pojawia się „nie ma nawet pewności, czy planety mogłyby powstać lub poruszać się po stabilnych orbitach w promieniu 5 milionów km od gwiazdy”, podczas gdy na stronie 21 możemy przeczytać „typowy przykład stanowi planeta COROT-7b, która obiega swoją macierzystą gwiazdę w odległości tylko 2,6 miliona km (…) Symulacje komputerowe sugerują, że COROT-7b rozpoczęła życie, jako gazowy gigant (…) krążący po orbicie o około 50% większej niż obecna” (co dalej daje mniej niż 5 mln km – istotnie, skoro to symulacje, nie ma pewności, że mogą powstawać, jednakże jakaś przesłanka jest, co osłabia argumentację na stronie 110). Zastanawia mnie – i nie podaję tego, jako przykład sprzeczności, tylko pytanie: jako argument na rzecz stosunkowo wąskiej „strefy sprzyjającej życiu” w naszej galaktyce (wedle informacji przedstawionych w książce mało sprzyjające warunki panują zarówno w pobliżu centrum, jak i na obrzeżach) Gribbin podaje, że planety skaliste powstają tam, gdzie jest sporo ciężkich pierwiastków, natomiast w centrum Galaktyki występują „gwiazdy stare i ubogie w metale” – skoro cięższe pierwiastki powstają w czasie istnienia gwiazdy, to czy w miejscu, gdzie jest sporo starych gwiazd nie powinno być ich więcej (stare gwiazdy zawierałyby cięższe pierwiastki i potem, wybuchając rozrzucałyby je dookoła)? Jeżeli nie, to dlaczego? Bardzo chętnie poznałabym wyjaśnienie tego zjawiska.

Zabawne jest to, jak Gribbin najpierw wylicza: „w dostrzegalnym Wszechświecie istnieją setki miliardów, a być może nawet biliony galaktyk (…) Rozsądnym rozwiązaniem wydaje się zaokrąglenie liczby gwiazd w naszej Galaktyce (w wielkim przybliżeniu) do biliona. (…) Wydaje się, iż spośród biliona gwiazd Drogi mlecznej wokół miliarda (…) krążą obiekty astronomiczne, które moglibyśmy nazwać «wilgotnymi planetami ziemiopodobnymi»”, a później próbuje te liczby zawężać, podając kolejne oszacowania, ograniczające ilość planet, na których warunki sprzyjają powstaniu życia i dopisując kolejne „warunki konieczne”. Tylko że nawet dzielenie wyżej wzmiankowanych liczb przez miliony wciąż zdaje się pozostawiać szeroki margines. Zastanawia mnie też fragment o galaktykach: „w stosunkowo bliskich regionach Wszechświata, które możemy szczegółowo badać za pomocą naszych teleskopów, cztery piąte wchodzi w skład galaktyk z natury rzeczy mniej wyraźnych niż Droga Mleczna. Ów brak wyrazistości wskazuje, że procesy rodzenia się i obumierania gwiazd (…) zachodzą mniej intensywnie, a ich ogólna metaliczność w porównaniu z Drogą Mleczną jest niższa”. Czy jednak w wielu przypadkach obrazy, które otrzymujemy, nie są obrazami sprzed kilku miliardów lat? Czy od tego czasu ów „stopień metaliczności” nie mógł wzrosnąć? A zresztą, nawet 20% z owych setek miliardów galaktyk i tak wydaje mi się dużą liczbą.

Nie wchodząc już w dalsze szczegóły – książka Gribbina jest ciekawa, jednak z powodów wyżej wymienionych nie wiem, na ile można polegać na prezentowanych tam wiadomościach. Z tego względu nadaje się bardziej jako luźne wprowadzenie w tematykę, przy założeniu, że do treści należy podchodzić z dużą dozą nieufności.

PS. Przy okazji - pozwolę sobie podać link do ciekawego artykułu na temat powstania życia: http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2009/501.pdf

7 marca 2013

Komentarze

07 III 2013 15:37:32

Po lekturze pzostaje mi przyklasnąć recenzentce skrupulatności i rzetelności opracowania materiału. Co do Gribbina mam w ogóle mieszane uczucia - bo jak takowych nie mieć w odniesieniu do człowieka, który popełnił grubo ponad 50 książek popularnonaukowych na tak odmienne tematy, jak astofizyka, kosmologia, mechanika kwantowa, biogeneza, psychologia ewolucyjna, genetyka, i co tam jeszcze (że nie wspomnę o powieściach s-f, książkach dla dzieci i futurologii...). Można się o tym zresztą łatwo przekonać sprawdzając artykuł o nim w angielskiej Wikipedii - ilość tytułó popełnionych przez Gribbina po prostu przytłacza...

07 III 2013 23:47:58

„Wreszcie mój prywatny numer jeden: „W obecnym momencie czasu kosmicznego podczas zaćmienia tarcza Księżyca niemal dokładnie przykrywa tarczę Słońca (…) Nikt nie był w stanie wyjaśnić, dlaczego inteligentne istoty, będące w stanie zauważyć ową osobliwość, pojawiły się na Ziemi w takim czasie, że mogły to zjawisko dostrzec. Jednak wydaje mi się, że większość ludzi (co mnie martwi) zupełnie się nad tym faktem nie zastanawia.””

To mi przypomina artykuł (http://www.csicop.org/sb/show/heres_looking_at_you/) o skądinąd inteligentnych ludziach i naukowcach, którzy fakt, że obraz w lustrze ulega „odwróceniu” w poziomie (ale nie w pionie) uważają za coś co jest zastanawiające i co wymaga jakiegoś „naukowego” wyjaśnienia.

15 III 2013 20:55:47

Rzeczywiście, recenzja bardzo solidna. W dodatku urozmaicona ciekawymi faktami naukowymi pochodzącymi od recenzentki.

>>w centrum Galaktyki występują „gwiazdy stare i ubogie w metale” – skoro cięższe pierwiastki powstają w czasie istnienia gwiazdy, to czy w miejscu, gdzie jest sporo starych gwiazd nie powinno być ich więcej (stare gwiazdy zawierałyby cięższe pierwiastki i potem, wybuchając rozrzucałyby je dookoła)? Jeżeli nie, to dlaczego? Bardzo chętnie poznałabym wyjaśnienie tego zjawiska.

15 III 2013 21:00:10

Dobrze, że użyłem Ctrl+A Ctrl+C.

No to trochę się powymądrzam.

Stare gwiazdy, jeśli już w wyjątkowych okolicznościach rzeczywiście wybuchną, nie obdarzają materii międzygwiazdowej metalami aż tak hojnie, jak te żyjące kilkadziesiąt milionów lat. Czyli jak te najmasywniejsze, żyjące krótko i intensywnie. Przecież właśnie podczas wybuchów "gwiezdnych jętek jednodniówek" powstaje największa ilość i rozmaitość ciężkich pierwiastków (hasło do wpisania w okno wyszukiwarki: r-process). Masywnych "jętek" próżno szukać w zgrubieniu centralnym. Wyginęły bardzo dawno temu. No, trochę przesadzam, występują w samym centrum, w niewielkiej ilości. Za to nie znaleziono populacji pośredniej -- pośredniej pod względem masy i skorelowanych z nią parametrów. To znaczy, że w zgrubieniu centralnym Drogi Mlecznej od dawna nie powstają nowe gwiazdy.

A wszak żeby istniały bogate, coraz bogatsze w metale gwiazdy, cóż, przede wszystkim muszą się urodzić, najlepiej, gdy wciąż rodzą się kolejne generacje. Muszą więc często zachodzić procesy odpowiednio zaburzające gęsty, obfitujący w ciężkie pierwiastki ośrodek międzygwiazdowy. Procesy może by się znalazły, zwłaszcza w centrach galaktyk takich jak nasza, z poprzeczką, ale mało jest w "bulwie" gazu i pyłu, mało gazowo-pyłowych zagęszczeń. W każdym razie skoro populacja zgrubienia centralnego jest stara, ma ponad 10 mld lat, to znaczy, że ośrodek, który ją otacza, nawet jeśli w międzyczasie wzbogacony w metale, od dawna nie produkuje nowych, pięknych słońc.

Zgrubienie centralne Drogi Mlecznej jest tak stare i od tak dawna bezpłodne, że nie obserwuje się tam gwiazd masywniejszych od Słońca. Już ich nie ma lub występują bardzo nielicznie -- kiedyś być musiały, ale nim zgrubienie skończyło 10-12 mld lat, pogasły, zamieniły się w stygnące białe karły. Zaś ich rozpraszające się mgławice planetarne zawierają trochę ciekawych izotopów, ale raczej nie takich, o jakie nam chodzi, poza tym co z tego, skoro izotopy owe dryfują sobie bezcelowo w przestrzeni.

Kiedyś wszelako centrum Galaktyki dało życie ogromnej ilości całkiem bogatych chemicznie gwiazd. Wiadomo, że nie tak znowu trudno znaleźć metal w gwieździe zgrubienia centralnego. Nie wiem czy to najlepszy moment, ale przypomnę, że w astrofizyce metalem nazywa się każdy pierwiastek cięższy od H i He.

Wszystko wskazuje na to, że zgrubienie centralne Drogi Mlecznej powstało w okresie krótszym niż miliard lat. Najwyraźniej nie było to nudne miliardlecie, ale gwałtowna erupcja aktywności gwiazdotwórczej, w której rodziły się między innymi liczne obiekty masywne, potem, krótkowieczne, eksplodowały, wzbogacały glebę, na której wyrastały nowe nadolbrzymy, i tak trwała ta istna feeria supernowych, a z ich wielokrotnie przetrawionych popiołów powstał trzon żyjącej do dziś w centrum Galaktyki populacji gwiazd.

Już od końca lat pięćdziesiątych mówi się, że populacja zgrubienia centralnego (ang. bulge population) zawiera obiekty stare, lecz bogate, właśnie -- bogate! -- w metale. Bo już wtedy astronomowie mieli przesłanki, by wierzyć w ów stan rzeczy. O co chodzi Gribbinowi? Dziś na podstawie coraz liczniejszych danych, a także rosnącej wiedzy teoretycznej, ocenia się, że metaliczność gwiazd populacji ZC jest duża w porównaniu z innymi starymi gwiazdami, ale nadal ok. 2-3 razy mniejsza od słonecznej -- w tym sensie można powiedzieć: mała. Jednak to wartość średnia, a rozkład (gaussowski) metaliczności dla populacji ZC ma dużą dyspersję. Co oznacza, że w "bulwie" jest sporo słońc bardzo bogatych w metale. W dodatku ostatnie wyniki sugerują, że gwiazdy zgrubienia związane z poprzeczką Drogi Mlecznej mają średnią metaliczność ok. 2 razy _większą_ od Słońca. Tutaj mogę dać bezpośredni link do tekstu źródłowego:
http://arxiv.org/pdf/1107.5199v1.pdf.

Co ciekawe przytoczone przeze mnie metaliczności dotyczą standardowego wskaźnika [Fe/H]. To znaczy ilości żelaza. Okazuje się, że np. tlenu i magnezu występuje w gwiazdach ZC nieproporcjonalnie dużo -- wskaźniki [O/Fe] i [Mg/Fe] są dla nich znacznie większe niż dla Słońca. To potwierdza, że ciężkie pierwiastki znajdowane w widmach gwiazd ZC pochodzą z masywnych supernowych (chodzi głównie o SN typu II). Czyli z czasów, kiedy stare gwiazdy jeszcze nie wzbogaciły materii międzygwiazdowej w duże ilości żelaza (chodzi o gwiazdy kończące żywot jako SN typu Ia).

Wyszedł mi długi wykład. Podsumuję go jednym, odpowiednio długim zdaniem: Pierwotny gaz i pył zgrubienia centralnego został prawie całkowicie zużyty dawno temu, a resztki starych gwiazd to za mało, żeby go odtworzyć i żeby ewolucja materii międzygwiazdowej wbudowała przetrawioną -- lecz wcale nie oszołamiającą wysoką metalicznością -- substancję w nowe ciała niebieskie. Dobra jeszcze drugie zdanie, krótkie: W istniejących ciałach zgrubienia -- metali jest jednak sporo.

Wiele o gwiazdach, podsystemach gwiazd, Galaktyce i jej ewolucji chemicznej można dowiedzieć się z książki "Alchemia nieba", wydanej przez Prószyńskiego dość dawno, bo w 1997 roku. Natomiast jeśli chodzi o najnowsze rewelacje na temat zgrubienia centralnego -- tu już radzę poszukać w internecie naukowych artykułów. Znaczy polecam tym, którzy głęboko się tematem interesują, bo to jednak bardziej hardkorowa lektura. Hasła: "galactic bulge", "metallicity", "galactic bar".

Beatrycze, mam nadzieję, że nie uznasz mojej odpowiedzi za bezwartościową. Może niektóre zawarte w niej zdania są zbędne albo niejasne. Ale namęczyłem się, żeby to napisać :-)

15 III 2013 21:06:49

Tak serio to pisałem ten tekst w notatniku, ale ostatnie poprawki robiłem już w okienku komentarza, więc Ctrl+C naprawdę oszczędził mi trochę frustracji ;-)

17 III 2013 20:47:37

Bardzo dziękuję za obszerne wyjaśnienia! Przeczytałam z przyjemnością.

Czyli jeśli dobrze zrozumiałam - w centrum galaktyki powstało nieco cięższych pierwiastków, ale obecnie jest to obszar gdzie niewiele się dzieje, nie powstaje dużo nowych gwiazd. Ale czy nie może tam być trochę starszych skalistych planet?

18 III 2013 13:42:00

"Czyli jeśli dobrze zrozumiałam - w centrum galaktyki powstało nieco cięższych pierwiastków, ale obecnie jest to obszar gdzie niewiele się dzieje, nie powstaje dużo nowych gwiazd."
Tak. Co do pierwiastków, powiedziałbym: powstało dużo "skalistych", mniej "żelaznych". Cieszę się, że mój napędzany entuzjazmem, nieco chaotyczny komentarz okazał się jednak zrozumiały :-)

"Ale czy nie może tam być trochę starszych skalistych planet?"
Moim zdaniem -- jak najbardziej może. Co więcej odkryto już w zgrubieniu centralnym kilkanaście planet masywnych. A specjaliści od planetogenezy twierdzą, że masywne gazowe olbrzymy potrzebują skalistych lub metalowo-skalistych zaczątków; w środku schematu wnętrza Jowisza od dawna umieszcza się dużą ziemię.

19 III 2013 13:25:54

Dziękuję raz jeszcze!

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

PRL w kryminale: Człowiek z blizną i milicjant bez munduru
Sebastian Chosiński

26 IV 2024

Szczęsny szybko zaskarbił sobie sympatię czytelników, w efekcie rok po roku Anna Kłodzińska publikowała kolejne powieści, w których rozwiązywał on mniej lub bardziej skomplikowane dochodzenia. W „Srebrzystej śmierci” Białemu Kapitanowi dane jest prowadzić śledztwo w sprawie handlu… białym proszkiem.

więcej »