Wojna zimowa, która wybuchła pod koniec 1939 roku między Finlandią a Związkiem Radzieckim, stanowiła ważny epizod drugiej wojny światowej. W ciągu kilku zimowych miesięcy Finowie stawiali zawzięty opór największej armii ówczesnego świata. Monografia „The Mannerheim Line 1920-39” Barina Irincheeva przybliża czytelnikowi główną linię obrony Finlandii składającą się z licznych bunkrów, umocnień i stanowisk ogniowych broniących Przesmyku Karelskiego.
Ten okrutny XX wiek: Wojna w śniegu
[Bair Irincheev „The Mannerheim Line 1920–39: Finnish Fortifications of the Winter War” - recenzja]
Wojna zimowa, która wybuchła pod koniec 1939 roku między Finlandią a Związkiem Radzieckim, stanowiła ważny epizod drugiej wojny światowej. W ciągu kilku zimowych miesięcy Finowie stawiali zawzięty opór największej armii ówczesnego świata. Monografia „The Mannerheim Line 1920-39” Barina Irincheeva przybliża czytelnikowi główną linię obrony Finlandii składającą się z licznych bunkrów, umocnień i stanowisk ogniowych broniących Przesmyku Karelskiego.
Bair Irincheev
‹The Mannerheim Line 1920–39: Finnish Fortifications of the Winter War›
Osprey Publishing jest wiodącym brytyjskim wydawcą wszelkiego rodzaju publikacji związanych z historią militarną. W rozmaitych cyklach można znaleźć informacje dotyczące konkretnych oddziałów wojskowych z różnych epok historycznych („Men-at-Arms”), analizy porównawcze sprzętu wojskowego takiego jak czołgi czy samoloty („Duel”), szersze omówienia całych kampanii wojennych („Campaign”), biografie znanych dowódców („Command”) czy monografie dotyczące linii obronnych i umocnień („Fortress”). „The Mannerheim Line 1920-39” zalicza się do ostatniego z tych cykli, liczącego dotychczas ponad sto publikacji.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i wyrwaniu się spod jarzma carskiej Rosji, Finladia po raz pierwszy w swojej historii stała się niepodległym państwem. Późniejsza wojna domowa oraz próby przejęcia władzy w kraju przez komunistów należą do najczęściej dyskutowanych epizodów z historii tego kraju. Jednocześnie konflikt ten udowodnił Finom, że niezależnie od sowieckiej retoryki, ZSRR traktuje ten skandynawski kraj jako swoją własność, o którą, prędzej lub później, się upomni. Stało się to głównym powodem, dla którego umocnienie Przesmyku Karelskiego odgrywało tak istotną rolę w międzywojennej polityce obronnej Finlandii.
Irincheev bardzo sprawnie nakreśla etapy powstawania słynnej linii Mannerheima
1), zwracając uwagę na różnorodne podejście do niej w latach dwudziestych (kiedy Finowie starali się nawiązać przyjazne stosunki z ZSRR) i trzydziestych (kiedy niebezpieczeństwo ataku radzieckiego oraz antybolszewickie nastroje stały się coraz bardziej widoczne). O ile nie sposób przyczepić się do technicznych detali, to zdecydowanie brakuje odpowiedniego powiązania dziejów umocnień z polityką wewnętrzną i zagraniczną Finlandii, które miały kluczowy wpływ na ich powstanie.
Analiza bunkrów, stanowisk ogniowych, okopów i innych struktur obronnych stanowiących części składowe linii Mannerheima zasługuje na uwagę z dwóch względów. Po pierwsze opatrzona jest licznymi zdjęciami, zarówno pochodzącymi z okresu wojny zimowej, jak i współczesnymi – będącymi rezultatem wypraw samego autora w rejon Przesmyku Krelskiego. Dodatkowo ważniejsze typy umocnień doczekały się osobnych ilustracji, przedstawiających ich konstrukcję oraz jakość wykonania (która w wielu przypadkach była zupełnie nieadekwatna do siły, jaką dysponowała Armia Czerwona – wiele ziemianek i umacnianych drewnem konstrukcji zostało zniszczonych podczas pierwszych dni wojny dzięki celnemu ostrzałowi artyleryjskiemu).
Gdy przychodzi do omówienia losów poszczególnych odcinków frontu podczas kilkumiesięcznych starć na przełomie 1939-40, Irincheev prezentuje sporą wybiórczość w opisie faktów oraz pozostawiającą wiele do życzenia perspektywę historyczną. Niektóre części umocnień doczekały się wnikliwej analizy i przedstawienia kolejnych potyczek dzień za dniem czy tydzień za tygodniem. Inne są opisane bardzo fragmentarycznie, z uwzględnieniem jedynie ostatnich tygodni wojny. Będąc Rosjaninem, Irincheev nie opisuje, jak linia Mannerheima była broniona przez Finów, ale jak dzielni gieroje Czerwonej Armii ją zdobywali pomimo wszelkich przeciwności losu, niedostatecznej ilości wsparcia czy przejmującego mrozu. Kilkakrotnie otrzymujemy obszerne cytaty ze wspomnień radzieckich żołnierzy, które mają służyć za doskonały komentarz do opisywanych wydarzeń. Szkoda tylko, że autor nie pokusił się o jakąkolwiek próbę weryfikacji tych wydarzeń czy choćby przedstawienia fińskiego punktu widzenia (nieliczne cytowane fragmenty rozkazów czy wspomnień pozostawiają wiele do życzenia).
„The Mannerheim Line 1920-39” jest porządnie przygotowaną i opracowaną publikacją, jak większość książek wydawnictwa Osprey. W tym wypadku szczegóły techniczne przegrywają z uprzedzeniami autora, którego punkt widzenia odciska swoje piętno na treści i jakości książki. W efekcie odradzam zabieranie się za tę pozycję bez wcześniejszego zapoznania się z historią samej wojny zimowej lub Finlandii podczas II wojny światowej (na ten temat Osprey wydało osobną monografię pt. „Finland at War 1939-45”). Wśród interesujących pozycji wydanych w języku polskim warto wymienić biografię „
Mannerheim. Prezydent, żołnierz, szpieg” Clementsa czy „Mroźne piekło” Trottera. Jako dodatek może posłużyć również „Biała śmierć” opowiadająca o losach najcelniejszego fińskiego snajpera, Simo Häyhä (co ciekawe, sam Irincheev odrzucił jakąkolwiek możliwość istnienia kogoś takiego, zrzucając winę za śmierć setek radzieckich żołnierzy na warunki klimatyczne, nie zaś istnienie nieuchwytnego strzelca). Wśród opracowań anglojęzycznych na uwagę zasługuje „Finland in the Second World War” Vehvilainena oferujące chyba najbardziej wyczerpujące omówienie dziejów tego państwa w tym burzliwym okresie.
1) Nazwa ta pochodzi od nazwiska fińskiego generała i marszałka, który wsławił się jeszcze w czasach pierwszej wojny światowej. W latach dwudziestych unikał zaangażowania politycznego i dopiero na początku kolejnej dekady stał się ponownie postacią publiczną. Jego antybolszewickie poglądy oraz gotowość wsparcia Białych podczas rosyjskiej wojny domowej uczyniły go kontrowersyjną postacią w początkowym okresie zacieśniania więzi fińsko-radzieckich. Po wybuchu wojny zimowej Mannerheim został mianowany głównodowodzącym fińskiej armii. Sama nazwa linii jego nazwiskiem była wymysłem prasy, krytykowanym przez samego marszałka.