Wyobraźnia, wedle definicji encyklopedycznych, to obrazy przedmiotów i sytuacji wywołane w świadomości bez wpływu bodźców zewnętrznych. Wyobraźnia odtwórcza opiera się głównie na procesach pamięci. Wyobraźnia twórcza właściwie nie jest w przypadku jednostki zdefiniowana. Przypuszcza się, że powstaje na podstawie wiedzy, wcześniejszych fantazji i doświadczeń. Dokładnie nie wiemy, co to takiego jest wyobraźnia. Psychologowie tak nazywają zdolność do przetwarzania i wzbogacania śladów doświadczeń, zdolność tworzenia wyobrażeń przedmiotów, sytuacji i zdarzeń dotąd nieznanych. Spotykamy się też z definicją, że fantazja to twórcza wyobraźnia. Twórczość artystyczna nie powstaje z niczego. Podstawowym motorem działalności w sztukach plastycznych jest wyobraźnia. Ktoś, kto ma wyobraźnię, umie marzyć. Wielki rzeźbiarz Michał Anioł Buonarotti wierzył w istnienie kształtu dzieła ukrytego w bloku marmuru. Miał wyobraźnię, umiał zobaczyć postać Dawida. Nie wystarczy widzieć, aby zobaczyć. Czymże jest zatem wyobraźnia? Francuski filozof Gaston Bachelard tak pisał na ten temat: „Pragnie się zawsze, aby wyobraźnia uważana była za zdolność formowania obrazów, otóż jest ona raczej zdolnością deformowania, których dostarcza percepcja, a zwłaszcza zdolnością uwalniania nas od obrazów pierwotnych, dokonywania w nich przeobrażeń. Jeśli nie ma tych przeobrażeń-nieoczekiwanego wiązania się obrazów-wówczas nie ma wyobraźni, nie ma procesu wyobrażania. Jeżeli jakiś obraz oglądany w danej chwili nie przywodzi na myśl obrazu nieobecnego, jeżeli jakiś obraz przygodny nie wywołuje nadmiaru obrazów ubocznych-eksplozji obrazów, wówczas nie ma wyobraźni, jest tylko percepcja lub jej przypomnienie – pamięć rzeczy już znanych, nawyki kształtów i barw. Dlatego słowem fundamentalnym, które odpowiada pojęciu wyobraźnie nie jest obraz, lecz czynność wyobrażania.” W tej wypowiedzi Bachelard wyraźnie przeciwstawia sobie i rozróżnia wyobraźnię i percepcję na niekorzyść tej drugiej. Ze swoich doświadczeń wynoszę przekonanie, że percepcja jest bardzo ważna w procesach twórczych, ale zgadzam się, że w akcie twórczym wyobraźnia zajmuje miejsce pierwsze. Bliska jest mi wypowiedź Andre Bretona, który pisał: „wyobraźnia nie jest darem przyrodzonym człowieka, lecz obiektem jego podboju. Jest instrumentem poznania i terenem wciąż poznawanym. Jest podstawą sztuki, a ta z kolei jednym z instrumentów jej poznania. Jednak nie jest częścią składową sztuki, jest mechanizmem generującym jej energię.” Te cytowane wyżej wypowiedzi są zgodne z moimi doświadczeniami, ale nie wyczerpują i nie do końca udzielają odpowiedzi na pytanie. Przez kilka tysięcy lat ludzkość stworzyła systemy komunikacyjne między ludźmi, które służyły do porozumiewania się, były bazą dialogu. Umiejętność budowania świątyń, grobowców, rzeźbienia czy malowania możemy podziwiać na własne oczy. Egipskie piramidy, rzeźby starożytnej Grecji czy freski w Pompejach podziwiamy i nie starcza nam wyobraźni, aby sobie odpowiedzieć jak zostały stworzone czy wybudowane. Konny posąg Marka Aureliusza w Rzymie do dzisiaj stanowi niedościgniony wzór. Ale nie wiem czy fotografia tego pomnika lub nakręcony na wideo film zastąpi nam spotkanie sam na sam z tym dziełem sztuki. Na pewno nie. Miałem szczęście oglądać w Palmirze fragment wspaniałej rzeźby przypisywane Fidiaszowi, stałem jak oniemiały. Nigdy przedtem nie widziałem tak wspaniale wyrzeźbionej tuniki w marmurze. Zapragnąłem dotknąć, poprosiłem o to gospodarzy i byłem szczęśliwy, bo dopiero dotyk tego kawałka marmuru dopełnił całkowitego zespolenia mnie jako odbiorcy z dziełem wielkiego rzeźbiarza. Takie przypadki we współczesnych muzeach się nie zdarzają. Dzieła sztuki chronione przed dewastacją są za grubymi pancernymi szybami. Widza od obiektu dzieli wygrodzona przestrzeń, tłumy zwiedzających uniemożliwiają kontemplację. Zawsze czuję zmęczenie i frustrację. Zakupione albumy, taśmy wideo, slajdy czy multimedialne zestawy promujące muzea to tylko towar. Na pewno najnowsze zdobycze techniki, obraz czy dźwięk cyfrowy nie są tymi mediami, które są w stanie zastąpić osobiste spotkanie z rzeźbą czy malarstwem. Nawet najdoskonalsza reprodukcja obrazu „Mona Liza” Leonarda da Vinci nie zastąpi ducha tego płótna. Niestety bezpośredni kontakt z dziełem dany jest tylko nielicznym. Całkiem inaczej ma się z tą sztuką, która tworzona jest współczesnymi mediami. Pierwszą z tych sztuk jest fotografia, później film a obecnie mamy prawdziwą inwazję nowych kierunków sztuki opartej na mediach cyfrowych. Czym są media cyfrowe i jaką rolę w nich odgrywa wyobraźnia?