Dołącz do nas na Facebooku

x

Nasza strona używa plików cookies. Korzystając ze strony, wyrażasz zgodę na używanie cookies zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki. Więcej.

Zapomniałem hasła
 Nie mam jeszcze konta
Połącz z Facebookiem Połącz z Google+ Połącz z Twitter
Esensja
dzisiaj: 27 kwietnia 2024
w Esensji w Esensjopedii

Twórczość literacka Stanisława Przybyszewskiego…

Esensja.pl
Esensja.pl
Sebastian Chosiński
…była niezwykle bogata i nader różnorodna. Pisał przecież powieści, dramaty, poezje, eseje, artykuły, opracowania krytyczno-literackie, także komponował; wiele z jego młodzieńczych prac ukazywało się w druku pierwotnie w języku niemieckim, dopiero później – przez innych – tłumaczone były na język ojczysty pisarza.

Sebastian Chosiński

Twórczość literacka Stanisława Przybyszewskiego…

…była niezwykle bogata i nader różnorodna. Pisał przecież powieści, dramaty, poezje, eseje, artykuły, opracowania krytyczno-literackie, także komponował; wiele z jego młodzieńczych prac ukazywało się w druku pierwotnie w języku niemieckim, dopiero później – przez innych – tłumaczone były na język ojczysty pisarza.
'Śnieg'
'Śnieg'
Jego dzieła zapisały się na trwałe zarówno w literaturze polskiej, jak i niemieckiej. Przez wybitnego poetę Johannesa Schlafa rodak nasz uznany został za „jedną z najbardziej znaczących osobowości” w niemieckim modernizmie. Cenili go także inni Europejczycy – Guillaume Appoloinaire twierdził, że jest Przybyszewski jednym z trzech – obok niego samego i Josepha Conrada – najbardziej znanych Polaków, którzy nie piszą po polsku. August Strindberg uważał go wprost za geniusza; po jego twórczość sięgał Tomasz Mann i Wsiewołod Meyerhold, a do inspiracji dokonaniami Przybyszewskiego przyznają się tacy polscy pisarze, jak: Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Witold Gombrowicz. A na kim wzorował się sam Przybyszewski? Za „autorów, w których utwory bezustannie i zawsze z nową rozkoszą wczytywać się” mógł, uznał: Jana Kasprowicza, Edgara Allana Poe, Ryszarda Dehmela, Paula Verlaine’a i przede wszystkim – Fiodora Dostojewskiego.
Najważniejsze dzieła poetyckie:
„Wniebowstąpienie” (1893), „Totenmesse” (1893), „Vigilien” („Wigilie”, 1894), „Am Meer” („Nad morzem”, 1897), „Epipsichidion” (1897).
Najwybitniejsze dramaty:
„Sumienie” (1894), „Dla szczęścia” (1894), „Goście” (1899), „Za późno” (1899), „Złote runo” (1901), „Matka” (1902), „Śnieg” (1903), „Odwieczna baśń” (1905), „Gody życia” (1909), „Topiel” (1911), „Miasto” (1912), „U wrót Twoich” (1925), „Mściciel” (1926), „Ostatnia miłość Don Juana” (1927).
Najgłośniejsze powieści (i cykle powieściowe):
„Dzieci szatana” (1897), trylogia: „Homo sapiens” („Na rozstaju”, „Po drodze”, „W Malsztromie”, 1898-1902), trylogia „Synowie ziemi” („Synowie ziemi”, 1901-1903; „Dzień sądu”, 1908; „Zmierzch”, 1910), trylogia „Mocny człowiek” („Mocny człowiek”, 1911; „Wyzwolenie”, 1912; „Święty gaj”, 1912), „Dzieci nędzy” (1913), „Adam Drzazga” (1913), „Krzyk” (1917), trylogia „Il regno doloroso” („Il regno doloroso”, 1922; „Energumene”, 1924; „Biała magia”, 1925).
Dzieła krytyczno-literackie, będące manifestami modernizmu i ekspresjonizmu:
„Confiteor” (1899), „O dramacie i scenie” (1902-05), „Powrotna fala. Naokoło ekspresjonizmu” (1918), „Ekspresjonizm, Słowacki i Genezis z Ducha” (1918).
Nie sposób nie wspomnieć również o pracach poświęconych satanizmowi, czarownicom i czarnej magii, wśród których wyróżniają się: „Der Synagoge des Satan” („Synagoga szatana”, 1897), „Magia czarna i satanizm” (1899) oraz „Czarownica, czary i czarna magia” (1919). Jedną z nielicznych, wznowionych po wojnie, książek Przybyszewskiego są jego dwutomowe wspomnienia zatytułowane „Moi współcześni” (t.1 1924, t.2 1927).
Mało kto o tym wie, ale Przybyszewski flirtował też z kinem. W roku 1913 na ekranach – nielicznych jeszcze wówczas – kin w Królestwie Polskim i Galicji wyświetlany był film pt. „Ofiara namiętności”, sygnowany nazwiskiem pisarza. Ten jednak, z uwagi na „nędzotę odwieczną” obrazu, głośno protestował przeciw jego wyświetlaniu. Dwa lata później, przebywając akurat w Wiedniu, pisarz zabrał się – na zamówienie wytwórni „Terra”, prowadzonej przez dwóch Polaków, Tadeusza Pędrackiego i Aleksandra Reicha – do pisania scenariuszy. Powstały ponoć dwa: według „Wiesława” Kazimierza Brodzińskiego i „Mindowe” Juliusza Słowackiego. W tym samym roku w odległej Moskwie Władysław Lenczewski przeniósł na ekran – w polskiej wytwórni filmowej „Polonia” – dramat „Topiel”. W tym samym czasie za adaptację powieści „Mocny człowiek” zabrał się sam Wsiewołod Meyerhold. Wreszcie – w wolnej już Polsce – powieść „Krzyk” zekranizował Zygfryd Majflauer. Premiera odbyła się 20 września 1921 roku w warszawskim kinie „Stylowy”.
Po wojnie nie kręcono już filmów według twórczości Przybyszewskiego, nakręcono za to filmy, w których pojawiała się postać pisarza. Najpierw w 1976 roku powstał szwedzko-polski obraz „Dagny”, sześć lat później – realizując serial „Z biegiem lat, z biegiem dni” – Andrzej Wajda jeden z odcinków w całości poświęcił krakowskiemu epizodowi z życia twórcy „Confiteora”.
'Dzieci Szatana'
'Dzieci Szatana'
„Dzieci szatana” (1897)
Ta pierwsza powieść „satanistyczna” w historii literatury niemieckiej i polskiej być może nigdy by nie powstała, gdyby nie fascynacja Przybyszewskiego „Biesami”, jak również reakcja na słynną konstatację Friedricha Nietzschego, że „Bóg umarł”. Podobnie jak Fiodor Dostojewski, nasz rodak bohaterami książki uczynił niewielką grupę anarchistów, którzy „podejmują dzieło zmierzające do zniszczenia społeczeństwa i jego wytworów”. Podpaleniami i zniszczeniem fabryki anarchiści doprowadzają do zamieszek w małym prowincjonalnym miasteczku. To wyraz buntu, ale buntu bezsensownego, oderwanego bowiem całkowicie od społecznych realiów.
„Confiteor” (1899)
10 września 1898 roku 30-letni wówczas Przybyszewski sprowadził się do Krakowa. Od stycznia następnego roku był redaktorem pisma „Życie” – i to właśnie w jego pierwszym numerze (dokładnie 6 stycznia 1890) ogłoszony został ów manifest modernizmu, w którym czytamy m.in.: „Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy”. Dalej autor dodaje: „Nie znamy żadnych praw ani moralnych, ani społecznych, każdy przejaw duszy jest dla nas czystym, świętym, głębią i tajemnicą, skoro jest potężny”, co wiele lat później uznano jako zapowiedź ekspresjonizmu.
„Śnieg” (1903)
Prapremiera „Śniegu” miała miejsce w Łodzi 15 października 1903 roku. Jest to chyba jedyny dramat Przybyszewskiego z powodzeniem wystawiany zarówno przed I wojną światową, w okresie międzywojennym, jak i po II wojnie światowej. Nosi on wszelkie pozory tradycyjnego dramatu realistycznego, gdy jednak głębiej się weń wgryźć, dostrzec można moc ukrytych za realistycznymi pozorami przenośni i symbolicznych treści. Wtedy jeszcze nikt tak w Polsce nie pisał. W Europie – owszem, byli Strindberg i Ibsen, ale w Królestwie Polskim i w Galicji znacznie większe triumfy odnosili Zapolska i Bałucki. Czas Witkacego miał nadejść za jakieś dwadzieścia lat…
koniec
10 sierpnia 2003

Komentarze

Dodaj komentarz

Imię:
Treść:
Działanie:
Wynik:

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

Okładka <i>Amazing Stories Quarterly</i> z wiosny 1929 r. to portret jednego z Małogłowych.<br/>© wikipedia

Stare wspaniałe światy: Poetycki dinozaur w fantastycznym getcie
Andreas „Zoltar” Boegner

11 IV 2024

Czy „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya, powieść, której tytuł wykorzystałem dla stworzenia nazwy niniejszego cyklu, oraz ikoniczna „1984” George’a Orwella bazują po części na pomysłach z „After 12.000 Years”, jednej z pierwszych amerykańskich antyutopii?

więcej »

Fantastyczne Zaodrze, czyli co nowego w niemieckiej science fiction? (24)
Andreas „Zoltar” Boegner

7 IV 2024

Kontynuując omawianie książek SF roku 2021, przedstawiam tym razem thriller wyróżniony najważniejszą nagrodą niemieckojęzycznego fandomu. Dla kontrastu przeciwstawiam mu wydawnictwo jednego z mniej doświadczonych autorów, którego pierwsza powieść pojawiła się na rynku przed zaledwie dwu laty.

więcej »

Fantastyczne Zaodrze, czyli co nowego w niemieckiej science fiction? (23)
Andreas „Zoltar” Boegner

14 III 2024

Science fiction bliskiego zasięgu to popularna odmiana gatunku, łącząca zazwyczaj fantastykę z elementami powieści sensacyjnej lub kryminalnej. W poniższych przykładach chodzi o walkę ze skutkami zmian klimatycznych oraz o demontaż demokracji poprzez manipulacje opinią publiczną – w Niemczech to ostatnio gorąco dyskutowane tematy.

więcej »

Polecamy

Poetycki dinozaur w fantastycznym getcie

Stare wspaniałe światy:

Poetycki dinozaur w fantastycznym getcie
— Andreas „Zoltar” Boegner

Pierwsza wojna... czasowa
— Andreas „Zoltar” Boegner

Wszyscy jesteśmy „numerem jeden”
— Andreas „Zoltar” Boegner

Krótka druga wiosna „romansu naukowego”
— Andreas „Zoltar” Boegner

Jak przewidziałem drugą wojnę światową
— Andreas „Zoltar” Boegner

Cyborg, czyli mózg w maszynie
— Andreas „Zoltar” Boegner

Narodziny superbohatera
— Andreas „Zoltar” Boegner

Pierwsza historia przyszłości
— Andreas „Zoltar” Boegner

Zobacz też

Copyright © 2000- – Esensja. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Jakiekolwiek wykorzystanie materiałów tylko za wyraźną zgodą redakcji magazynu „Esensja”.