Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 28 kwietnia 2024

Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.

Książki

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe (wybrane)

Diabeł zabierze was do domu
Gabino Iglesias
Billy Summers
Stephen King
Świat Lodu
B.V. Larson
Debit
C.J. Tudor
Hannibal po drugiej stronie maski
Thomas Harris
Horyzont
Jakub Małecki
Los pokonanych
Kel Kade
Winda Schindlera
Darko Cvijetić

więcej »

Zapowiedzi

książkowe

Kwintesencja wszystkiego
Suzie Sheehy
Maigret u pana ministra
Georges Simenon
Złowieszczy dar
Emily Thiede

więcej »

Stig Dagerman
‹Niemiecka jesień›

EKSTRAKT:	80%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Niemiecka jesień
Tytuł oryginalny	Tysk höst
Data wydania	26 stycznia 2012
Autor	Stig Dagerman
Przekład	Irena Kowadło-Przedmojska
Wydawca	Czarne
Seria	Reportaż (Czarne)
ISBN	978-83-7536-344-9
Format	120s. 125×195mm
Cena	29,50
Gatunek	historyczna, non‑fiction, podróżnicza / reportaż
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Ten okrutny XX wiek: Klęska zwycięzców
[Stig Dagerman „Niemiecka jesień” - recenzja]

Sebastian Chosiński

Choć okres jego twórczej aktywności obejmował zaledwie pięć lat życia, zdołał przejść do historii literatury jako jeden z najwybitniejszych prozaików szwedzkich XX wieku. Sławę przyniosły mu jednak nie tylko powieści i opowiadania, ale przede wszystkim reportaż „Niemiecka jesień”. Zawiera on reminiscencje z podróży, jaką Stig Dagerman odbył w 1946 roku po leczących wojenne rany Niemczech.

Sebastian Chosiński

Ten okrutny XX wiek: Klęska zwycięzców
[Stig Dagerman „Niemiecka jesień” - recenzja]

Stig Dagerman
‹Niemiecka jesień›

EKSTRAKT:	80%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Niemiecka jesień
Tytuł oryginalny	Tysk höst
Data wydania	26 stycznia 2012
Autor	Stig Dagerman
Przekład	Irena Kowadło-Przedmojska
Wydawca	Czarne
Seria	Reportaż (Czarne)
ISBN	978-83-7536-344-9
Format	120s. 125×195mm
Cena	29,50
Gatunek	historyczna, non‑fiction, podróżnicza / reportaż
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

W 1991 roku duński reżyser Lars von Trier – wtedy jeszcze nie tak bardzo skandalizujący jak teraz – nakręcił swój czwarty pełnometrażowy film zatytułowany „Europa” (w oryginale użyto gry słów – „Zentropa”). Był to czarno-biały obraz, którego akcja rozgrywała się w Niemczech w drugiej połowie 1945 i początkach 1946 roku, a więc tuż po klęsce nazistów i ich bezwarunkowej kapitulacji. Główny bohater, Leopold Kessler, to młody Niemiec, który wychował się w Stanach Zjednoczonych i tam też spędził wojnę. Po jej zakończeniu przyjeżdża do kraju przodków, aby – jak sam mówi – „swoją pracą zrobić coś dobrego dla tego poniżonego kraju”. Stryj, pracujący na kolei, załatwia mu stanowisko pomocnika konduktora w wagonach sypialnych pierwszej klasy. Od tej pory panowie Kesslerowie wspólnie przemierzają Niemcy wzdłuż i wszerz, a widz ich oczyma obserwuje doszczętnie zrujnowane państwo. Wszędzie zaś widać tylko ruiny, niekończące się tłumy przesiedleńców i uciekinierów oraz patrole złożone z żołnierzy żandarmerii armii okupacyjnych. Dawnych nazistowskich aparatczyków i ich ofiary, członków Werwolfu i ocaleńców z obozów koncentracyjnych zrównują w prawach głód i beznadzieja. Ten ponury portret byłej III Rzeszy „roku zerowego” autorstwa von Triera zapewne nie powstałby nigdy (a przynajmniej wyglądałby inaczej), gdyby nie wcześniejsza lektura „Niemieckiej jesieni” szwedzkiego prozaika Stiga Dagermana, który podobną co młody Kessler podróż odbył tytułową jesienią 1946 roku. Po powrocie do ojczyzny spisał on swoje wrażenia i spostrzeżenia, tworząc tym samym jeden z najgłośniejszych reportaży drugiej połowy lat 40. ubiegłego wieku. W Polsce Ludowej książka Dagermana ukazać się nie mogła, stała bowiem w jaskrawej sprzeczności z wytycznymi komunistycznej propagandy; dziwić może jednak fakt, że po zrzuceniu oków sowieckiej dominacji, czekać musieliśmy na jej tłumaczenie ponad dwadzieścia lat.

Stig Dagerman urodził się w 1923 roku w niewielkiej miejscowości Älvkarleby w regionie Uppsala na wschodzie kraju. Do jedenastego roku życia mieszkał tam razem ze swoimi dziadkami; dopiero w połowie lat 30. przeprowadził się do ojca do Sztokholmu. Ideologicznie bliski anarchistom, mając dwadzieścia lat ożenił się z córką niemieckich uchodźców-anarchosyndykalistów, Annemarie Götze. Jako pisarz zadebiutował dwa lata później, niewydaną jeszcze w naszym kraju, antywojenną powieścią „Ormen” („Wąż”). Przyniosła mu ona duży sukces, ale i tak został on przyćmiony kilkanaście miesięcy później, kiedy ukazała się „Wyspa skazańców” (1946). Po niej wydał jeszcze „Poparzone dziecko” (1948) i „Weselne kłopoty” (1949); opublikował także tom opowiadań (1947) i dwa zbiory sztuk teatralnych (1948-1949). Krytycy prześcigali się w pochwałach, nie szczędzili ich zresztą – i tak jest po dziś dzień – koledzy po piórze, między innymi Graham Greene, a obecnie Elfriede Jelinek, Henning Mankell i Jean-Marie Gustave Le Clézio. Niestety, mniej więcej od 1950 roku Dagerman popadł w głęboką depresję, której skutkiem stała się blokada twórcza. Wpływ na to miał zapewne rozwód z Annemarie i nie do końca trafione drugie małżeństwo z aktorką Anitą Björk, choć biografowie pisarza wskazują głównie na problemy psychiczne, z jakimi Stig nie potrafił poradzić sobie od wieku nastoletniego. Pierwszą próbę samobójczą podjął, gdy miał siedemnaście lat, potem były kolejne, aż do tej ostatniej, udanej – 5 listopada 1954 roku. Pomiędzy 1950 a 1954 rokiem nie napisał już niczego wartościowego; dzieła, które ukazywały się pośmiertnie, były w większości drukowanymi wersjami rękopisów powstałych jeszcze w latach 40. Mimo że pozostawił po sobie zaledwie cztery powieści, uznany został za jednego z najwybitniejszych prozaików szwedzkich XX wieku. I raczej nie wypada się z tym poglądem spierać.

Gdy Dagerman – jako korespondent jednej ze skandynawskich gazet – wybrał się jesienią 1946 roku w podróż po Niemczech, był również w drodze na literacki szczyt. Miał już na koncie dwie powieści i wiele pochlebnych recenzji. Ale miał też jedynie dwadzieścia trzy lata. Jeśli weźmiemy to pod uwagę, tym większym zaskoczeniem będzie lektura „Niemieckiej jesieni”. Z dzisiejszej perspektywy reportaż ten mógłby zostać zaklasyfikowany gatunkowo jako publicystyka historyczna, choć tak naprawdę przecież prezentował wydarzenia spisywane na „gorąco” (co jednak nie bardzo pasuje do pory roku i panującej w czasie wojażu Szweda aury, o której wielokrotnie wspomina). Zadziwia przede wszystkim dojrzałość autora; diagnozy, które stawia, komentarze do aktualnej sytuacji państwa niemieckiego i jego obywateli zaskakują przenikliwością i wiedzą na temat tego, co się w kraju działo i dzieje. Bezsprzecznie istotny wpływ na tę wnikliwość osądów ma fakt, że Dagerman pochodził z państwa, które w drugiej wojnie światowej zachowało neutralność (choć wielu historyków mimo wszystko wyrzuca Królestwu Szwecji jego pronazistowskie sympatie i szeroko rozwiniętą współpracę gospodarczą i ekonomiczną z III Rzeszą), nie jest więc obciążony traumatycznymi doświadczeniami, które stały się udziałem Polaków, Rosjan czy Jugosłowian. Spogląda dzięki temu na powojenne Niemcy z dużym obiektywizmem, zrozumieniem, ale na pewno nie sympatią. Pamiętajmy o poglądach politycznych pisarza, które lokowały się zdecydowanie po lewej stronie, z dala jednak zarówno od komunizmu, jak i narodowego-socjalizmu.

Szwed nie dotarł może we wszystkie zakamarki Niemiec, ale „odwiedził” najważniejsze dla nich miejsca. Był w Monachium, gdzie przecież na początku lat 20. XX wieku rodził się ruch nazistowski, ale gdzie również w czasie wojny poparcie dla Hitlera było najmniejsze (z racji katolickich inklinacji Bawarczyków); był w zbombardowanym przez aliantów Hamburgu i ciężko doświadczonym Berlinie, ale także w miastach, które ucierpiały znacznie mniej – Frankfurcie nad Menem, Stuttgarcie, heskim Darmstadt i nadreńskim Essen, które już wtedy było głównym ośrodkiem przemysłowym Zagłębia Ruhry. Dla pełnego obrazu brakowało chyba jedynie wizyty w doszczętnie zniszczonym w wyniku dywanowych nalotów alianckich w połowie lutego 1945 roku Dreźnie. Co zapewne wynikało z tego, że stolica Saksonii znalazła się w radzieckiej strefie okupacyjnej. Wtedy prawdopodobnie Dagerman nie napisałby tych, poświęconych Hamburgowi, słów: „(…) najbardziej może przerażający obszar ruin w Europie (…)”. Inna sprawa, że z tą konstatacją mogliby się nie zgodzić także ówcześni mieszkańcy Stalingradu, Warszawy czy Kołobrzegu. Ale to w zasadzie szczegół, który nie może w żaden sposób wpłynąć na ocenę całości. Można podejrzewać, że zabierając się za spisywanie wrażeń z podróży po Niemczech, Szwed postanowił odsunąć na bok wszelkie uprzedzenia i nie patrzeć na obywateli powalonej na kolana III Rzeszy jedynie jako ludzi, którzy ponoszą – większą lub mniejszą, ale zawsze jakąś – odpowiedzialność za wybuch wojny. Za zniszczenia miast polskich, rosyjskich, ukraińskich. Za masowe mordy na Żydach… Postanowił także w nich dostrzec ofiary obłędnej polityki przywódców nazistowskich Niemiec. W tamtym czasie – rok, dwa po zakończeniu wojny – taki punkt widzenia dla wielu czytelników w Europie musiał być, jeśli nie szokujący, to na pewno zaskakujący. Trudno się więc dziwić, że w PRL-u reportażu Dagermana nie wydano. Było to niemożliwe w okresie, kiedy można było – i nie uznawano tego wcale za błąd ortograficzny – pisać o „niemcach” z małej litery.

Zamiast wspaniałym i dumnym narodem, Niemcy w książce Szweda są cierpiącymi głód, ciężko doświadczonymi przez los ofiarami wojny, które, jak szczury (polski czytelnik dodałby: jak Żydzi w gettach i mieszkańcy Warszawy podczas powstania i krótko po wojnie), mieszkają w ruinach zniszczonych miast, w zalewanych deszczem walących się piwnicach. Jedzą „mięso niewiadomego pochodzenia” i „brudne jarzyny”; dzieci wypędzane są przez rodziców na ulice, by kradły żywność. Mieszkańcy Hamburga, przesiedleni po bombardowaniach do Bawarii, teraz przez nowe władze tego landu odsyłani są w bydlęcych wagonach do domów, a raczej do ruin, w jakie ich domy zostały obrócone. Słowem: Niemcom dane jest doświadczyć losu, jaki sami zgotowali wcześniej innym narodom. Dagerman nie jest jednak tylko biernym obserwatorem wydarzeń, nie ogranicza się jedynie do prostego odzwierciedlenia rzeczywistości, stara się zgłębić psychikę narodu, który rozpętał największy kataklizm w dziejach ludzkości. Zadaje przy tym wiele niewygodnych dla Niemców pytań, które dotyczą ich niedawnej przeszłości. Co jest skutkiem zaskakującej i zatrważającej konstatacji, że po maju 1945 roku praktycznie z dnia na dzień zniknęli gdzieś naziści. Jakby wyparowali albo przenieśli się do innego wymiaru (autorzy filmu „Iron Sky” dopowiedzieliby, że… wyemigrowali na Księżyc). Nagle bowiem okazało się, że dotychczasowi funkcjonariusze reżimu, członkowie NSDAP, SS czy SA, nigdy nikomu nie uczynili nic złego, w tajemnicy słuchali zakazanych przez władze zagranicznych rozgłośni radiowych, obowiązkowo też pomagali Żydom; do uznanych za zbrodnicze organizacji wstępowali zaś z biedy, po to, aby nie być pomijanymi przy awansach służbowych. Taki przynajmniej wniosek można wyciągnąć z odbywających się przed trybunałem denazyfikacyjnym rozpraw sądowych.

Dagerman stara się nie oceniać, nie ferować wyroków; woli, aby czytelnicy robili to sami na podstawie przedstawionego przez niego materiału dowodowego. Dlatego też niektóre partie „Niemieckiej jesieni” mogą wydać się Polakom niedostatecznie krytyczne pod adresem III Rzeszy; nie należy z tego jednak wyciągać nazbyt pochopnych wniosków, chociażby na temat stosunku Skandynawów – czy też samego autora – do nazizmu. Najciekawsze i jednocześnie najbardziej pouczające są fragmenty, w których pisarz stara się zgłębić stan psychiczny niemieckich antyfaszystów z czasów wojny (w rozdziale „Ruiny”), opisuje zróżnicowanie majątkowe – tak, to eufemizm – obywateli („Tort biedaka”), zastanawia się nad perspektywami odbudowy sceny politycznej w zdenazyfikowanym kraju, przy okazji głowiąc się nad tym, co kryje się pod płaszczykiem niemieckiej socjaldemokracji („Zimny dzień w Monachium”). Obraz wyłaniający się z reportażu Szweda jest nie mniej ponury i pozbawiony perspektyw, niż ten, który Lars von Trier przedstawił widzom w filmowej „Europie”. Mimo to gdzieś na końcu tunelu pojawia się światełko nadziei, bo przecież w tym doszczętnie zrujnowanym kraju ludzie próbują odbudować swoją egzystencję, w miarę normalnie żyć. Z pomocą przychodzą im zresztą alianci zachodni, zwłaszcza Amerykanie, którzy w zaciszach gabinetów przygotowywali już Plan Marshalla. Ale o tym Dagerman, w trakcie pracy nad „Niemiecką jesienią”, nie mógł jeszcze wiedzieć.

17 czerwca 2012

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

Jak to dobrze, że nie jesteśmy wszechwiedzący
Joanna Kapica-Curzytek

28 IV 2024

Czym tak naprawdę jest tytułowa siła? Wścibstwem czy pełnym pasji poznawaniem świata? Trzech znakomitych autorów odpowiada na te i inne pytania w tomie esejów pt. „Ciekawość”.

więcej »

PRL w kryminale: Człowiek z blizną i milicjant bez munduru
Sebastian Chosiński

26 IV 2024

Szczęsny szybko zaskarbił sobie sympatię czytelników, w efekcie rok po roku Anna Kłodzińska publikowała kolejne powieści, w których rozwiązywał on mniej lub bardziej skomplikowane dochodzenia. W „Srebrzystej śmierci” Białemu Kapitanowi dane jest prowadzić śledztwo w sprawie handlu… białym proszkiem.

więcej »