Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 27 kwietnia 2024

Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.

Książki

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe (wybrane)

Diabeł zabierze was do domu
Gabino Iglesias
Billy Summers
Stephen King
Świat Lodu
B.V. Larson
Ci, którzy zostali
Hanna Greń
Krótkie pożegnanie
Mariusz Czubaj
Psy z Essex
Dan Jones
Uderz w struny
Joan He
Zbrodnia przed północą
Małgorzata Rogala

więcej »

Zapowiedzi

książkowe

Kwintesencja wszystkiego
Suzie Sheehy
Maigret u pana ministra
Georges Simenon
Złowieszczy dar
Emily Thiede

więcej »

Izrael Joszua Singer
‹Towarzysz Nachman›

EKSTRAKT:	100%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Towarzysz Nachman
Tytuł oryginalny	חבר נחמן [Chawer Nachman]
Data wydania	26 kwietnia 2022
Autor	Izrael Joszua Singer
Przekład	Krzysztof Modelski
Wydawca	Fame Art
ISBN	978-83-961074-8-0
Format	464s.
Cena	52,90
Gatunek	obyczajowa
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Z twarzą zwróconą na wschód…
[Izrael Joszua Singer „Towarzysz Nachman” - recenzja]

Sebastian Chosiński

Nie licząc licznych opowiadań drukowanych w prasie, a potem zbieranych w książkach, w ciągu swego krótkiego, pięćdziesięcioletniego życia Izrael Joszua Singer opublikował zaledwie cztery powieści. Ale każda z nich okazała się WIELKA! Ostatnią, jaka trafiła do rąk polskiego czytelnika, jest „Towarzysz Nachman” – pełna dramatycznych zwrotów akcji opowieść o zauroczeniu żydowskiego robotnika sowieckim komunizmem.

Sebastian Chosiński

Z twarzą zwróconą na wschód…
[Izrael Joszua Singer „Towarzysz Nachman” - recenzja]

Izrael Joszua Singer
‹Towarzysz Nachman›

EKSTRAKT:	100%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Towarzysz Nachman
Tytuł oryginalny	חבר נחמן [Chawer Nachman]
Data wydania	26 kwietnia 2022
Autor	Izrael Joszua Singer
Przekład	Krzysztof Modelski
Wydawca	Fame Art
ISBN	978-83-961074-8-0
Format	464s.
Cena	52,90
Gatunek	obyczajowa
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Któż z interesujących się życiem politycznym przedwojennej Polski nie zna pojęcia „żydokomuna”, które zresztą z podwójną siłą powróciło do naszego dyskursu politycznego także po 1945 roku? Które zakorzeniło się w głowach kolejnych pokoleń, prowadząc do uproszczonej konstatacji, będącej oczywiście krzywdzącym stereotypem, że niemal każdy Żyd to mniej lub bardziej zakamuflowany zwolennik ustroju przyniesionego do Polski na sowieckich bagnetach. Uwiarygadniały to w dużej mierze życiorysy takich wpływowych w czasach stalinowsko-bierutowskich działaczy partyjnych jak Jakub Berman, Hilary Minc, Józef Różański czy Julia Brystiger – byłych działaczy Komunistycznej Partii Polski, którzy po drugiej wojnie światowej wznosili fundamenty nowej „ludowej” ojczyzny. Podkreślając ich rolę i nierzadko zbrodniczą działalność, zapomina się o tych Żydach, którzy – jak przedstawiciele wielu innych nacji – padali ofiarami obu dwudziestowiecznych totalitaryzmów. Pytanie: dlaczego jednak tak wielu Żydów poparło komunizm, oddało mu się bez reszty? – ciągle powraca. W dużej części odpowiedzią na nie jest lektura „Towarzysza Nachmana” – epopei Izraela Joszuy Singera.

Izrael Joszua Singer (1893-1944) jest starszym bratem Isaaka Bashevisa (1902-1991), laureata literackiej Nagrody Nobla, i młodszym Ester Kreitman (1891-1954), która także zrobiła karierę pisarską. Cała trójka urodziła się na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim; wszyscy z czasem – Ester jeszcze przed odzyskaniem niepodległości, jej bracia dopiero w latach 30. XX wieku – wyemigrowali. O ile twórczość Isaaka jest w Polsce doskonale znana, o tyle Izrael, choć starszy, zawsze pozostawał w jego cieniu; o ich siostrze usłyszeliśmy natomiast dopiero niedawno, kiedy przetłumaczono na polski jej dwie powieści („Taniec demonów”, 1936; „Brylanty”, 1944) oraz tom opowiadań i szkiców („Rodowód”, 1950). Izrael miał z kolei swoje „pięć minut” na początku lat 90., kiedy to w ciągu zaledwie kilku miesięcy wydano trzy jego książki: debiutancką powieść „Josie Kałb” (1932) oraz – napisane już po wyjeździe do Stanów Zjednoczonych – monumentalne rodzinne sagi „Bracia Aszkenazy” (1936) i „Rodzina Karnowskich” (1944). Wszystkie można uznać za arcydzieła literatury jidysz.

Tym bardziej zaskakuje fakt, że na translację kolejnej książki starszego z braci Singerów trzeba było czekać prawie trzy dekady. Nad wielbicielami jego talentu zlitowali się tłumacz Krzysztof Modelski oraz lubelskie wydawnictwo Fame Art, dzięki którym od 2020 roku ukazały się już dwa wczesne tomy opowiadań: „Perły” (1922) i „Na obcej ziemi” (1925) oraz brakująca do kompletu powieść „Towarzysz Nachman” (1938) – kolejne niepodważalne arcydzieło! Izrael pracował nad nim w 1937 roku w Nowym Jorku, daleko od Polski i Związku Radzieckiego, w których rozgrywa się akcja książki. Kiedy ukazała się ona drukiem rok później, w Kraju Rad w najlepsze trwała już – rozpętana przez Nikołaja Jeżowa na zlecenie Józefa Stalina – Wielka Czystka. O tych wydarzeniach Singer czytał zapewne w prasie amerykańskiej, ale lektura gazet wydawanych po drugiej stronie Atlantyku nie dostarczyłaby mu tak gruntownej wiedzy, jaką wykorzystał w „Towarzyszu Nachman”. Skąd więc ją czerpał? W dużej mierze – z autopsji.

Izrael urodził się w rodzinie chasydzkiej, ale nigdy nie był pobożnym Żydem. W młodości bliskie były mu ideały komunistyczne, dlatego po rewolucji październikowej wyjechał do Kijowa, gdzie pracował jako korektor w gazecie. Los rzucił go również na jakiś czas do Moskwy. Widząc jednak, jak jego ideały odbiegają od rzeczywistości Rosji radzieckiej, zdecydował się na powrót do odrodzonej Polski. W 1921 roku zamieszkał w Warszawie, skąd dwanaście lat później udał się w podróż do Nowego Jorku. Czy już na początku lat 20. był człowiekiem wyleczonym z komunizmu? Tego nie wiem. Wiadomo natomiast, że w 1926 roku odbył służbową podróż do „ojczyzny światowego proletariatu”, a to, co tam zobaczył na własne oczy, opisał w wydanym dwa lata później reportażu „Nowa Rosja”. Całkiem możliwe, że właśnie wtedy zaczął dojrzewać w nim pomysł na literackie rozprawienie się z tak powszechną wśród młodych polskich Żydów w II Rzeczpospolitej fascynacją komunizmem. A może refleksja przyszła później, wraz z wieściami o „zakrętach” życiowych Karola Radka (Sobelsohna) – starszego o kilka lat od Singera żydowskiego intelektualisty (absolwenta historii na Uniwersytecie Jagiellońskim), który stał się jednym z apologetów Stalina, by ostatecznie paść ofiarą Wielkiej Czystki…

Czytany z perspektywy ponad osiemdziesięciu lat od powstania, „Towarzysz Nachman” wydaje się dziełem wizjonerskim. O kilka lat wyprzedza chociażby głośną „Ciemność w południe” (1940) Arthura Koestlera, nie mówiąc już o dystopiach pokroju „Roku 1984” George’a Orwella czy masie książek rozliczeniowych wydanych dopiero po śmierci Stalina. Tytułowym bohaterem jest wywodzący z biednej i pobożnej żydowskiej rodziny, mieszkającej w Piaskach na Lubelszczyźnie, Nachman Riter. Zanim jednak autor powieści pozwala mu się urodzić, kreśli portret jego rodziny – ojca Matesa, wędrownego handlarza, który w domu pojawia się tylko na szabas, oraz matki Sary, na której głowie spoczywa opieka nad przychodzącymi na świat kolejnymi dziećmi. Nachman, którego imię oznacza „pocieszenie”, jest pierworodnym, długo wyczekiwanym synem, nadzieją ojca na odmianę losu Riterów. Bóg jednak im nie sprzyja. Gdy syn ma pięć lat, Sara umiera podczas porodu, a sprowadzona do domu macocha nie ma najmniejszej ochoty opiekować się „bękartami”.

Nachman od najmłodszych lat dorasta więc w poczuciu odrzucenia i w wielkiej biedzie. Choć jest inteligentny, to jednak szybko zdaje sobie sprawę, że dla takich jak on wiele furtek na zawsze pozostanie zamkniętych. Zwłaszcza że ojciec, człowiek pogodzony ze swoim nielekkim losem, rzadko kiedy bywa oparciem, znacznie częściej powodem do wstydu. Więcej energii i zdolności przejawia starsza siostra Nachmana, Szejndl, która pewnego dnia opuszcza rodzinny dom i wyjeżdża w poszukiwaniu lepszego życia i zajęcia do Warszawy. Jest pracowita i obowiązkowa, więc radzi sobie nieźle, choć i ją dopada nieszczęście, które zmusza dziewczynę do powrotu do Piask. Ale to ona w końcu namawia ojca, by całą rodziną przenieść się do stolicy Kongresówki – tam powinno być im łatwiej. Całą pierwszą część powieści Singer poświęca nakreśleniu portretu żydowskiej społeczności przed pierwszą wojną światową – zarówno tej prowincjonalnej, jak i wielkomiejskiej.

Mimo że na kartach „Towarzysza Nachmana” nie brakuje bogaczy (vide właściciel piekarni Jancze), to jednak głównymi postaciami są biedacy: mieszkający w zatęchłych suterenach i z trudem wiążący koniec z końcem. Starający się żyć po bożemu, ale i – niekiedy pod wpływem dramatycznych wydarzeń – odchodzący od wiary przodków. Coś takiego przytrafia się właśnie młodemu Nachmanowi, choć akurat w jego przypadku nie wiąże się to z żadną tragedią. Co najwyżej skutki jego decyzji okazują się lata później opłakane. Druga część powieści zaczyna się w momencie wybuchu Wielkiej Wojny i ciągnie aż do pierwszej połowy lat 20. Co ciekawe, choć Singer mocno zatapia fabułę w epoce, to jednak nie daje zbyt wielu konkretnych wskazówek. Być może, wychodząc z założenia, że wciąż jeszcze żyją protoplaści jego bohaterów, woli uczynić „Towarzysza…” typową „powieścią z kluczem” i zmusić czytelnika, by ten sam domyślił się, kto kryje się pod postacią socjalisty Zalkinda, komunisty Daniela czy Konrada Łempickiego, szefa warszawskiej „Defensywy”, czyli policji politycznej działającej w ramach Urzędu Śledczego (nie mylić z Oddziałem II Sztabu Generalnego!).

To w tej części Singer opowiada o zauroczeniu żydowskiego biedaka komunizmem. O ile jednak Nachman jest w swej fascynacji szczery i idealistyczny, o tyle jego mentor – towarzysz Daniel – zostaje przedstawiony jako sprytny manipulant, dla którego idee mają sens tylko wówczas, gdy może czerpać z nich wymierną korzyść (niekoniecznie finansową, choć i tą nie pogardzi). W tych fragmentach powieści autor nawiązuje stylem do popularnych w międzywojniu książek sensacyjno-politycznych; coraz częściej też, pisząc o wspaniałości ustroju radzieckiego widzianego oczyma żydowsko-polskich proletariuszy, przejawia specyficzny humor, nierzadko przechodzący w ironię i sarkazm. Jeszcze wyrazistsze jest to w części trzeciej, niemal w całości rozgrywającej się w Związku Radzieckim, dokąd ostatecznie trafiają towarzysze Daniel i Nachman. Ten pierwszy jako bohater, komunistyczny kacyk, ten drugi – nielegalnie, bez zgody władz partyjnych, co wzbudza w Moskwie wielką nieufność.

Można założyć, że ostatnia część „Towarzysza Nachmana” rozgrywa się na początku lat 30. XX wieku. Rośnie już w siłę kult jednostki Stalina (choć jego nazwisko w powieści nie pada ani razu, zawsze pojawia się on jako „wąsaty przywódca”), trwa proces industrializacji i kolektywizacji, pojawiają się opisy (choć bardzo skromne) panującego na prowincji głodu. Przede wszystkim jest też, wybrzmiewająca jak mantra, mowa o „pięciolatce” (pierwszej, tej z lat 1928-1932), której założenia mają zostać – zgodnie z życzeniem partyjnych bonzów – zrealizowane na rok przed wyznaczonym terminem (stąd hasło „2+2=5”, jakie tak często z ironią przytacza w powieści Singer). To również najbardziej przygnębiająca część historii żydowskiego komunisty rodem z podlubelskich Piask. Opisy sowieckiej rzeczywistości są zaskakująco przenikliwe i… prawdziwe. Po latach spostrzeżenia autora książki potwierdziły publikowane wspomnienia osób represjonowanych i opracowania historyków. Tyle że Izrael Joszua Singer wszystko to WIEDZIAŁ już w 1937 roku!

Nie wszystko mógł zobaczyć na własne oczy – czy to w latach 1918-1921, czy też podczas podróży do Związku Radzieckiego w 1926 roku. Musiał na bieżąco śledzić wydarzenia zachodzące w Kraju Rad. Czy miał do dyspozycji ówczesną polską prasę, chętnie piszącą o tym, co działo się za naszą wschodnią granicą (jak na przykład wileńskie „Słowo”)? Czy docierały do niego opracowania działającego przy Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej? A może po prostu był aż tak przenikliwym obserwatorem, który potrafił wyciągać właściwe wnioski. To, że „Towarzysz Nachman” nie ukazał się w Polsce przed 1989 rokiem – jest oczywiste. Nie mógł z powodów cenzuralnych. Ale dlaczego na jego tłumaczenie musieliśmy czekać przez kolejne trzydzieści trzy lata?

28 czerwca 2022

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

PRL w kryminale: Człowiek z blizną i milicjant bez munduru
Sebastian Chosiński

26 IV 2024

Szczęsny szybko zaskarbił sobie sympatię czytelników, w efekcie rok po roku Anna Kłodzińska publikowała kolejne powieści, w których rozwiązywał on mniej lub bardziej skomplikowane dochodzenia. W „Srebrzystej śmierci” Białemu Kapitanowi dane jest prowadzić śledztwo w sprawie handlu… białym proszkiem.

więcej »