Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 26 kwietnia 2024

Reacher: Sez. 2. odc. 1. Specjalna grupa śledcza na celowniku
Twórcy serialu nie zdecydowali się na ekranizowanie powieści Lee Childa po kolei, gdyż drugi sezon przedstawia wydarzenia z jedenastej w cyklu „Elity zabójców”. Niewątpliwą zaletą tego rozwiązania – oprócz atrakcyjnej sensacyjnej fabuły – jest zaś możliwość lepszego poznania przez widzów przeszłości Jacka Reachera.
W krainie Wojennego Młota: Luty 2024
Mimo dodatkowego dnia tegoroczny luty nie obfitował w nadmiar warhammerowych nowinek.
Oblicza strachu
Jak pisać o końcu świata, gdy wszystko wokół nas się rozpada? Można tak jak Eugenia Kuzniecowa, której znakomita powieść „Drabina” została książką roku 2023 w Ukrainie.
Niekoniecznie jasno pisane: Superheroizm psychodeliczny
Najsłynniejszą superbohaterską grupą mutantów Marvela od zawsze była i jest X-Men. Tego nikt nie podważa, w końcu Chris Claremont (ale nie tylko) wywindował pod koniec dwudziestego wieku popularność Cyclopsa i spółki na poziom niespotykany. Ale oprócz X-Men istniały i istnieją też inne grupy – dziś zajrzymy do najlepszego okresu jednej z nich, drugiej po X-Men według chronologii założenia. Poznajmy Nowych Mutantów z czasów, gdy rysował ich sam Bill Sienkiewicz.
Niedzielny krytyk komiksów: Można się nią ogolić!
Historia z przygodami pirackimi jest swoistą ciekawostką w dorobku Szarloty Pawel. Artystce kilkukrotnie zdarzyło się tworzyć od nowa swoje historie, ale w przypadku tej opowieści wygląda na to, że były to aż trzy podejścia. W tym tekście skupię się na ostatniej odsłonie, tej z przełomu lat 1982-83, wskazując jednocześnie co ciekawsze różnice w stosunku do wcześniejszych wersji oraz pozwolę sobie na kilka dygresji.
PRL w kryminale: Femme fatale za kierownicą
„Zaczęło się w Zakopanem” to pierwsza – z dotychczas znanych – gazetowa „powieść milicyjna” Pawła Borysa Henelta, która nie ukazała się na łamach „Słowa Powszechnego”. I pierwsza, w której jako główny bohater nie pojawia się Wiktor Zaruba, chociaż nie brakuje w niej jego najbliższych współpracowników. Pod nieobecność majora na najważniejszego funkcjonariusza MO wyrasta porucznik Zbigniew Madej.
Kulawe konie: Sez. 3. odc. 6. Prawda jak oliwa zawsze na wierzch wypływa
Po raz kolejny mamy okazję się przekonać, że chociaż agenci ze Slough House pod wieloma względami może nie dorównują kolegom z Regent’s Park, to nie sposób odmówić im pomysłowości, odwagi i waleczności (nawet jeśli cechy te nie rozkładają się równomiernie w ich grupie). Nie możemy mieć natomiast pewności, czy porażka Ingrid Tearney spowoduje, że w MI5 rzeczywiście nastąpią zmiany na lepsze.

Książki

Magazyn CCXXXV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe (wybrane)

Diabeł zabierze was do domu
Gabino Iglesias
Billy Summers
Stephen King
Świat Lodu
B.V. Larson
Agatha Christie
Lucy Worsley
Dylemat więźnia
Trenton Lee Stewart
Geniusz zbrodni
Chris Carter
Hannibal po drugiej stronie maski
Thomas Harris
Kuchnia książek
Kim Jee Hye

więcej »

Zapowiedzi

książkowe

Kwintesencja wszystkiego
Suzie Sheehy
Maigret u pana ministra
Georges Simenon
Złowieszczy dar
Emily Thiede

więcej »

Władimir Sorokin
‹Dzień oprycznika›

EKSTRAKT:	80%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Dzień oprycznika
Tytuł oryginalny	День опричника
Data wydania	10 stycznia 2008
Autor	Władimir Sorokin
Przekład	Agnieszka Lubomira Piotrowska
Wydawca	W.A.B.
Cykl	Dzień oprycznika
Seria	Don Kichot i Sancho Pansa
ISBN	978-83-7414-378-3
Format	232s. 123×195mm
Cena	29,90
Gatunek	fantastyka, obyczajowa
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

„Co będzie z Rosją? – Nic nie będzie”
[Władimir Sorokin „Dzień oprycznika” - recenzja]

Sebastian Chosiński

Akcja najnowszej powieści Władimira Sorokina, mimo że rozgrywa się w 2027 roku, nawiązuje do szesnastowiecznej historii Rosji. Nie powinniśmy jednak dać się zwieść kostiumowi, w jaki pisarz ubrał swą książkę. „Dzień oprycznika” nie jest ani dziełem historycznym, ani fantastycznym – to niezwykle ostra i bezpardonowa satyra na współczesną putinowską Rosję. Jeśli z jej powodu autor zostanie w swojej ojczyźnie wyklęty – nie powinno nas to zdziwić.

Sebastian Chosiński

„Co będzie z Rosją? – Nic nie będzie”
[Władimir Sorokin „Dzień oprycznika” - recenzja]

Władimir Sorokin
‹Dzień oprycznika›

EKSTRAKT:	80%
WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Tytuł	Dzień oprycznika
Tytuł oryginalny	День опричника
Data wydania	10 stycznia 2008
Autor	Władimir Sorokin
Przekład	Agnieszka Lubomira Piotrowska
Wydawca	W.A.B.
Cykl	Dzień oprycznika
Seria	Don Kichot i Sancho Pansa
ISBN	978-83-7414-378-3
Format	232s. 123×195mm
Cena	29,90
Gatunek	fantastyka, obyczajowa
WWW	Polska strona
Zobacz w	Kulturowskazie
Wyszukaj w	MadBooks.pl
Wyszukaj w	Selkar.pl
Wyszukaj w	Skąpiec.pl

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

Władimir Sorokin stopniowo zdobywa w naszym kraju coraz większy rozgłos i popularność. Do tej pory mieliśmy jednak okazję poznać tylko „Kolejkę” (jedyną powieść pisarza wydaną jeszcze w czasach PRL-u) oraz trylogię „Światłość i lód” (na którą złożyły się: „Lód”, „Bro” i „23000”). Na szczęście wydawnictwo W.A.B. postanowiło zdyskontować sukces ostatniego z dzieł i poszło za ciosem, wydając kilkanaście miesięcy po premierze rosyjskiej najnowszą powieść Sorokina, „Dzień oprycznika”. Tytuł jest niezwykle znaczący, warto więc wspomnieć choć w paru zdaniach, kim byli oprycznicy. Powołał ich do życia w 1565 roku car Iwan IV Groźny. Właśnie wtedy bowiem samodzierżca, który powrócił z rocznego dobrowolnego wygnania do Słobody Aleksandrowskiej pod Moskwą, postanowił raz na zawsze rozprawić się z opozycją bojarską, by w ten sposób umocnić swoją władzę. Przy okazji chciał jednak upiec na jednym ruszcie dwie pieczenie. Podzielił więc ziemię w państwie na carską (zwaną właśnie opryczniną) oraz bojarską (nazywaną ziemszczyzną). Nie trzeba chyba dodawać, że sobie zostawił najlepsze grunty w centrum państwa, szlachcie natomiast – zwłaszcza tej, w której lojalność wątpił – nadał majątki na kresach rodzącego się powoli imperium. Zdawał sobie jednak doskonale sprawę, że taka „reforma rolna” będzie wzbudzać opór, dlatego – by przeprowadzić ją w miarę sprawnie – stworzył specjalne oddziały policji, posiadające nadzwyczajne uprawnienia (praktycznie nieograniczone). Tak powstali oprycznicy, siejący w kraju terror na niespotykaną wcześniej skalę. Masowe mordy na mieszkańcach miast i wsi podejrzewanych o rzeczywisty bądź tylko wyimaginowany opór stały się wówczas w Rosji codziennością. Kilka wieków później do metod stosowanych przez Iwana IV wrócili bolszewicy1). Z tego też powodu wielu historyków właśnie w opryczninie dostrzega „przodków” CzeKa, NKWD i KGB. Sorokin w swojej powieści idzie jednak jeszcze krok dalej i wydłuża tę listę również o FSB, czyli istniejącą dzisiaj rosyjską Federalną Służbę Bezpieczeństwa2).

Bohaterem powieści jest tytułowy oprycznik, Andriej Daniłowicz Komiaga. W hierarchii organizacji stoi on bardzo wysoko, mając łatwy dostęp nie tylko do swego bezpośredniego przełożonego, pieszczotliwie nazywanego Ojczulkiem, ale nawet do samej pierwszej damy, a raczej – Monarchini. Warto bowiem wiedzieć, że w książce Sorokina Rosja A.D. 2027 jest właśnie monarchią. Dzisiaj może nam się to wydawać bajaniem pisarza-fantasty, kto jednak wie, czy za lat dwadzieścia proroctwa autora „Lodu” nie okażą się rzeczywistością? Ale zostawmy w spokoju przyszłość, tym bardziej że i teraźniejszość (czytaj: powieść) jest niezwykle ciekawa. Akcja „Dnia oprycznika” – jak podpowiada już sam tytuł – zamyka się w dwudziestu czterech godzinach. Pisarz sugeruje, że nie jest to wcale jakaś wyjątkowa doba w życiu bohatera, wręcz przeciwnie – to dzień, jakich w jego życiu było już zapewne wiele. Komiaga, mimo pełnej lojalności wobec przełożonych i ojczyzny, jest człowiekiem wewnętrznie wypalonym, zblazowanym, do cna zepsutym posiadaną nad innymi władzą, jaką daje mu pełnione stanowisko. Z racji bycia oprycznikiem ma bowiem wszystko: wspaniały dom (odebrany zresztą pracownikowi skarbówki, który popadł w niełaskę), nałożnice, pieniądze. Jego zachcianki są dla innych rozkazami. Trudno jednak powiedzieć, że wszystko to zdobył ciężką i uczciwą pracą. Chyba że za takową uznać prześladowania wrogów Monarchy i samej opryczniny, które najczęściej sprowadzają się do torturowania, gwałcenia i palenia. Od tego też zaczyna się kolejny dzień Andrieja Daniłowicza. A dalej jest tak samo nudno i banalnie…

W powieści Sorokina akcja nie pędzi na złamanie karku. Można nawet zaryzykować twierdzenie, że dzieje się w niej niewiele, a przynajmniej nie ma typowego przyczynowo-skutkowego ciągu wydarzeń. Komiaga otrzymuje bowiem kolejne – często niepowiązane ze sobą – zadania, które wypełnia bez chwili wahania, najlepiej jak potrafi. Robi to jednak nie tylko dla swego ukochanego Monarchy. System jest bowiem tak pomyślany, aby i oprycznikom – „najwierniejszym synom ojczyzny” – przy okazji skapnęło coś do kiesy. Szantaż czy korupcja są wpisane w przynależne im prawa, ba! – wręcz sformalizowane. Każdy psycholog, analizujący codzienne życie agentów służb specjalnych w państwach totalitarnych, zwróciłby zapewne uwagę na niebezpieczeństwa kryjące się w posiadaniu tak olbrzymiej i przez nikogo niekontrolowanej władzy, na równię pochyłą nieuchronnie prowadzącą do moralnej degrengolady. Nie inaczej przedstawia to również Sorokin. By wykrzesać jeszcze z siebie siłę i entuzjazm, oprycznicy spotykają się w nielicznych grupach i podczas tych spotkań sięgają po różnego rodzaju stymulatory. W ten sposób dochodzi do wytworzenia między nimi bardzo specyficznego rodzaju więzi międzyludzkich. Gdy jednak spojrzeć na to obiektywnie, zasady funkcjonowania takiej grupy przywodzą raczej na myśl sektę, aniżeli – choćby i mocno wypaczoną – instytucję państwową. Ale i to nie jest jedynie wymysłem autora; Sorokin, kreśląc taki, a nie inny wizerunek opryczniny, oparł się na faktach, choć niekoniecznie dotyczyły one radzieckich służb specjalnych3). Mimo że autor starał się bardzo nadać swej opowieści satyryczny charakter, podczas lektury „Dnia oprycznika” rzadko kiedy towarzyszy nam uśmiech. A jeśli już, jest to uśmiech sardoniczny. Zdajemy sobie bowiem doskonale sprawę, że to, co napisał autor „Kolejki”, może się ziścić. Skoro kiedyś – za czasów Iwana IV Groźnego i Józefa Stalina – tak się działo, jaką mamy gwarancję, że się nie powtórzy? Historia przecież kołem się toczy.

Rosyjski pisarz tradycyjnie nie unika dosłowności. Świat opryczniny przedstawiony został bez żadnych oporów czy zahamowań. Jednak do tego zdążył już Sorokin swoich czytelników przyzwyczaić. Można się jednak zastanawiać, jaki jest cel tych artystycznych prowokacji. Kilka lat temu proputinowska młodzieżówka „Idący razem” złożyła na pisarza donos do prokuratury, uznając jedną z jego powieści – nieznaną jeszcze w Polsce „Gołuboje sało” – za… pornograficzną. Konkretnie chodziło o scenę, w której doszło do aktu seksualnego pomiędzy Stalinem a Chruszczowem. Ciekawe, jakie oskarżenia posypią się – a może już się posypały – na głowę Sorokina po publikacji „Dnia oprycznika”? Dość powiedzieć, że sprośności w niej nie brakuje, a opis „gąsienicy” – jednego z rytuałów opryczników – niebezpiecznie balansuje na granicy dobrego smaku (niektórzy zapewne uznają nawet, że zdecydowanie ją przekracza). Powieść tę można też jednak czytać „między wierszami”. Autor wiele spraw bowiem jedynie sygnalizuje, puszczając w ten sposób oko do czytelnika. Obawiam się jednak, że wiele aluzji, od których książka aż się skrzy, może dla nas, Polaków, nie być czytelnych, choć tłumaczka (Agnieszka Lubomira Piotrowska) zrobiła niemało, aby nam je w przypisach przybliżyć. A zadanie miała piekielnie trudne. Także z tego powodu, że Sorokin posłużył się językiem stylizowanym na XVI wiek (a więc na czasy Iwana IV Groźnego). Rzetelne tłumaczenie wymagało zatem sięgnięcia do staropolszczyzny. Z zastawionej przez pisarza pułapki Piotrowska wyszła jednak bez szwanku, więcej nawet – odniosła spektakularny sukces.

Dotarłszy do końca „Dnia oprycznika”, zacząłem zastanawiać się nad gatunkową przynależnością powieści. Jak to jednak często bywa w przypadku dzieł postmodernistycznych, postawienie takiej diagnozy nie należy do łatwych zadań. Książce Sorokina najbliżej jest chyba jednak do fantastycznych antyutopii. Można w niej znaleźć dalekie echa „Roku 1984” George’a Orwella, ale przede wszystkim konkretne nawiązania do „451 stopni Fahrenheita” Raya Bradbury’ego. Z tą zasadniczą różnicą, że strażak Guy Montag odkrywa w końcu marność świata, w którym żyje, i stara mu się przeciwstawić – Andriej Daniłowicz natomiast, doskonale zdając sobie sprawę ze wszystkich ułomności rzeczywistości, bierze aktywny udział w jej umacnianiu. Co chce w ten sposób osiągnąć, nie dowiadujemy się. Znamienne jednak jest pytanie, które – podczas wypełniania kolejnego zadania – zadaje jasnowidzącej Praskowii: „Co będzie z Rosją?” Odpowiedź, którą otrzymuje, tylko na pozór jednak o niczym nie informuje. „Nic nie będzie”.

7 marca 2008

1) O tym, że porównania te są w pełni uzasadnione, pośrednio przekonuje kazus słynnego radzieckiego reżysera filmowego Siergieja Eisensteina. Twórca kultowego „Pancernika Potiomkina” w czasie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej otrzymał od Stalina propozycję nie do odrzucenia – miał nakręcić film o carze Iwanie IV Groźnym. Pierwsza część, przedstawiająca cara jako wielkiego męża stanu, który położył podwaliny pod stworzenie imperium rosyjskiego, weszła na ekrany kin w 1944 roku, ciesząc się pełną aprobatą generalissimusa Stalina. Dyktator, słusznie zresztą, dostrzegał w postaci samodzierżcy siebie samego. Film zaś, chwalący wielkiego władcę, miał de facto sankcjonować nieograniczone w żaden sposób rządy samego Dżugaszwilego. Wszystko zmieniło się dwa lata później, kiedy Stalinowi przedstawiono przygotowaną już do rozpowszechniania drugą część filmu, zatytułowaną „Spisek bojarów”. To w niej Eisenstein przedstawił prawdziwe oblicze Iwana IV, niemałą część dzieła poświęcając okrucieństwom dokonywanym przez opryczników. Generalissimus ponownie bezbłędnie odczytał przesłanie filmu i gotowe już dzieło zaaresztował. Na reżysera posypały się oskarżenia i szykany, co ten przypłacił przedwczesną śmiercią w 1948 roku (miał wówczas zaledwie pięćdziesiąt lat). „Spisek bojarów” został dopuszczony do rozpowszechniania w Związku Radzieckim dopiero dziesięć lat później.

2) KGB zostało rozwiązane jesienią 1991 roku, co było bezpośrednim skutkiem nieudanego puczu twardogłowych komunistów rosyjskich, na czele których stał Giennadij Janajew. Na miejsce tej cieszącej się wyjątkowo złą sławą organizacji powołano Federalną Służbę Kontrwywiadowczą, którą z kolei wiosną 1995 roku przekształcono w istniejącą do dzisiaj Federalną Służbę Bezpieczeństwa. Przez rok (od lipca 1998 do sierpnia 1999) szefował jej… Władimir Putin, były już prezydent Rosji. Oficerem FSB był również słynny Aleksandr Litwinienko. To właśnie on oskarżał szefostwo Służby – a więc tym samym także Putina – o sprowokowanie wybuchu wojen czeczeńskich.

3) Bardziej przywodzą one na myśl zasady funkcjonowania SS. Nie jest bowiem dla nikogo tajemnicą, że Heinrich Himmler dążył do przekształcenia tej organizacji w neopogański zakon. Dobitnie przekonują o tym plany Himmlera dotyczące dwunastowiecznego zamku Wewelsburg, który miał zostać przekształcony właśnie w kwaterę główną zakonu SS. Na wzór arturiańskiego Kamelotu w jednej z sal ustawiono dębowy okrągły stół, przy którym miało zasiadać dwunastu najwyższych hierarchów tej zbrodniczej organizacji. Patrz: Heinz Höhne, „Zakon trupiej czaszki” (wydawnictwo Wołoszański, 2006).

Komentarze

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

Studium utraty
Joanna Kapica-Curzytek

25 IV 2024

Powieść czeskiej pisarki „Lata ciszy” to psychologiczny osobisty dramat i zarazem przejmujący portret okresu komunizmu w Czechosłowacji.

więcej »

Szereg niebezpieczeństw i nieprzewidywalnych zdarzeń
Joanna Kapica-Curzytek

21 IV 2024

„Pingwiny cesarskie” jest ciekawym zapisem realizowania naukowej pasji oraz refleksją na temat piękna i różnorodności życia na naszej planecie.

więcej »

PRL w kryminale: Biały Kapitan ze Śródmieścia
Sebastian Chosiński

19 IV 2024

Oficer MO Szczęsny, co sugeruje już zresztą samo nazwisko, to prawdziwe dziecko szczęścia. Po śledztwie opisanym w swej debiutanckiej „powieści milicyjnej” Anna Kłodzińska postanowiła uhonorować go awansem na kapitana i przenosinami do Komendy Miejskiej. Tym samym powinien się też zmienić format prowadzonych przez niego spraw. I rzeczywiście! W „Złotej bransolecie” na jego drodze staje wyjątkowo podstępny bandyta.

więcej »