— Więc dlaczego? — zapytał żywo.

Sztygar splunął przeżutym tytoniem z namysłem.

— Polaki zawdy się pytają o wszystko — stwierdził — nie słyszeliście nikandy o naszym Śląsku?

— Ależ słyszałem wiele, wiele! — wykrzyknął Jerzy z zapałem i zamilkł, uprzytomniwszy sobie, że właściwie mało co słyszał i wiedział. Tyle co każdy przeciętny Polak z któregokolwiek z trzech zaborów. Że Śląsk… no, że jest… Że w XIII wieku został oderwany od Polski… Że był „gruntownie zniemczony”, jak twierdzili profesorowie w gimnazjum i podręczniki… że byli tam w ostatnim stuleciu jacyś mało znani działacze… Lompa … Miarka… obecnie Korfanty… Wszystko dosyć niejasne i mgliste.

[…]

— Niemców znamy dobrze, to jest ale prawda — przyznał — rządne są, robotne, mądre… wiadomo. Ale my onych strasznie nie mamy radzi… Barzej diabła… a najbarzej tego szwabskiego gadania… Wiedzom, żonaty już byłech, kiedych się po śląsku uczył… Bom z dziecka do imentu we szkołach zapomniał… To bywało nieraz nocką spać nie moga… Ćma w izbie, dziecka śpią, żona śpi… Ja se leża cicho i wszystko dokolusieńka po śląsku nazywam. Brot… chleb, Schrank… szafa, Fenster… okno, drzwi…? drzwi…? Zapomniałech. Myślą, myślą, aż się zmęczą z tego myślenia, trzęsą stara: Wie nennt man po naszemu die Tür? A ona: — Śpij, dziadu pieroński, chacharze, bo ci gęba spiorą! Tür po naszemu jest dźwirze. Dźwirze! dopieroch zasypiał… I nie miałech spokoju, ażem się fest po śląsku nauczył…”

„Sunąc znużonymi stopami po świeżości chłodnej trawy, zadumali się obaj nad tajemnicą instynktu przynależności narodowej, tajemnicą większą zaiste, głębszą niż instynkt macierzyństwa lub samoobrony. Człapiąc na szarym końcu powstańczego patrolu, kroczącego przez wyzwoloną po sześciuset latach śląską ziemię, patrzyli z szacunkiem na utrudzone grzbiety idących przed nimi towarzyszy. Z podziwem myśleli o nich, ludziach, których po ciężkiej pracy fizycznej budziło nocą poczucie rasowej odrębności. Nie egzaltował ich romantyzm, nie unosiła poezja przeszłości ani historia, której nie znali, ani rycerska, barwista tradycja, której nie mieli. Ludziach, co żyli na miarę Plutarcha, nie wiedząc nic o Plutarchu. Co ginęli górnie i wspaniale za ojczyznę, nie zasłyszawszy wprzód nigdy od nikogo, że dulce et decorum est pro patria mori. Wszystko, cokolwiek czynili, było ważkie i streszczone, pozbawione krzepiącej ozdoby słowa, pełne prostoty szorstkiej, rzeczowej — zawierającej istotną treść wielkości.”

„— Widzicie! Może to ostatnia… Trzeba, żeby została na pamiątkę, jak kiedyś było… Wszystko, co stare, trzeba chować i cenić…

— Bardzo to trudno ludziom wytłumaczyć — zauważył Konarzewski. — Ja chcę założyć przy mojej szkole Muzeum Istebniańskie, już trochę gratów zebrałem, ale niewiele, bo nie rozumieją… Przynoszą nową tandetę, a stare zabytki niszczą lub wyrzucają.

— Tak — westchnął poseł — co im się dziwić, gdy to samo spotykamy wśród inteligencji… Pamiętam, miałem kiedyś kolegę, którego uważałem za rozumnego, bystrego człowieka… Wykształcony był… Pokazałem mu kiedyś najcenniejsze moje druki, a on powiada; „na co ci te szpargały?” Szpargały!”

Arka Bożek
Fot. za audiovis.nac.gov.pl

„W czasach plebiscytu i powstania były podoficer pruski, były spartakowiec, okazał się najlepszym, niestrudzonym bojownikiem polskości, niezawodnym agitatorem. W owych czasach życie Arki Bożka, nigdy zbyt pewne, wisiało na ćwierci włosa. Nieustanne zasadzki orgeszowców dały mu się dobrze we znaki. Kilkakrotnie zbity na miazgę, porzucony został jako trup. Raz, rzekomo martwego rzucono go w grudniu do stawu. Lecz krzepka żywotność Ślązaka nie dopuszczała do rozłączenia rogatej duszy z ciałem. Tydzień nie mijał, a zmartwychwstały Bożek ukazywał się znowu na wiecu ku wściekłości Niemców.”

„Gdy dokuczliwość niemieckich żywiołów przekroczy codzienną miarę, zmieni się w terror i ciężkie pobicie — doprowadzeni do rozpaczy rodzice podają sprawę do sądu. Następuje komedia wymiaru sprawiedliwości. Streściwszy krótko przebieg wypadków prokurator zapytuje, czy może kogokolwiek dziwić odruch protestu szlachetnych, niemieckich patriotów sprowokowanych przez znaną „polnische Frechheit"? Oczywiście sędziowie jednogłośnie przyznają, że dziwić nie może, i głosują za uniewinnieniem. Osławiona „polnische Frechheit”! Słyszy się o niej ustawicznie. Jeśli opierać się na niemieckiej prasie, każde polskie dziecko jest nią przesiąknięte. Gotowiśmy uwierzyć w końcu, że jesteśmy istotnie najbardziej zaczepnym, wojującym i aroganckim narodem na świecie.”

„Lud górnośląski jest jednym z najreligijniejszych narodów na świecie. Wiara jego, daleka od fanatyzmu lub dewocyjnej histerii, jest głęboka, szczera, żarliwa. W ostatnim stuleciu wiara była zarazem ostoją i obroną. Kościół przechował ziarno narodowe, bronił przed germanizacją.

Ks. Józef Szafranek
Fot. za wikipedia.org

Dość wspomnieć świetlaną postać księdza Szafranka, zwanego Słupnikiem (bo w parlamencie pruskim stał przy ławach opozycji, na których biskup zabronił mu zasiadać), księży: Radziejowskiego, Hyrtka, Korpaka, Damrotha, Bonczyka i szereg innych.

Dzisiaj stosunek ten zmienił się odwrotnie. Księża, w osiemdziesięciu procentach Niemcy lub zniemczeni, są najdzielniejszym narzędziem germanizacji, wprowadzając zamęt i rozterkę w duszę swych parafian. Trzeba samemu czuć mocno swą przynależność narodową i religijną, by zrozumieć, czym jest rozdarcie tych dwóch zasadniczych czynników życia duchowego w dwa sprzeczne kierunki.”