„Węgiel kamienny zaczynał wchodzić w użycie i Niemcy, poznawszy się nareszcie na ekonomicznej wartości Górnego Śląska, przybywali tu masowo, wykupując za psi grosz ziemię od miejscowych ubogich mieszkańców. Uprawiali z powodzeniem lichwę i spekulację, wyzyskując fakt, że ludność miejscowa nie zna języka urzędowego i ustaw. W myśl tych ustaw przysługiwało Ślązakom prawo uczestniczenia w wyborach do Sejmu Rzeszy i parlamentu, od dwudziestu lat jednak blisko, od czasów nieustraszonego księdza Szafranka, zwanego Słupnikiem, nikt z prawa tego nie korzystał ani kandydatów swoich nie wysuwał. Po co? Czyż istnieje możliwość przeprowadzenia swej woli. Czyż Niemcy nie zawładnęli już wszystkim?

Katolik nr 11/1872, strona tytułowa
Fot. za sbc.org.pl

Oj, nie wszystkim jeszcze! Skupiony, sprężony w sobie „Katolik” występuje do walki. Wybory przede drzwiami! — woła grzmiącym głosem. Wybory! Chciałbym mieć tysiąc języków, a każdy język by przemawiał tysiącem piorunów!… Tysiącem języków rzeczywiście woła, budzi, tłumaczy, pośpiesza, popędza gnuśnych, wciska się w serca, przedostaje do każdej chaty, zaklina, prosi, ostrzega…

I ku oburzonemu zdumieniu władz przeprowadza swego kandydata, księdza Mullera, cichego przyjaciela Ślązaków, przeciw potężnemu księciu raciborskiemu, popieranemu przez rząd…

Zaskoczeni tym wynikiem Niemcy żądają unieważnienia wyborów. Głosowanie odbędzie się na nowo. Książę raciborski rzuca na szalę swe wpływy, mobilizuje policję, sypie pieniędzmi… „Katolik” tych środków nie ma. Lecz z ręki do ręki przechodzą płomienne świstki odezwy: „Jezus, Maria, Józef! Ratujmy się, bo giniemy! Biada tym, co mając polską duszę, o obowiązku Polaka nie pamiętają! Na Sądzie Ostatecznym staniemy ze skargą na nich, zdrajców naszych…” Krążą, drżą w powietrzu, budzą sumienia. Ksiądz Muller zostaje wybrany ponownie. Rok jest 1872.”

„Dziś już wszędy na Śląsku węgiel kopią, nieustającym szeregiem furmanek odstawiając go do Odry, skąd szkutami płynie dalej i dalej, rozchodzi się po całych Niemczech. Podobno wielkie stąd czerpią bogactwa śląscy dziedzice. Wiele o tym prawią niektórzy, lud jednak biedniejszy jest niż kiedykolwiek. Górniki są licho płatne, a chłopom coraz to więcej ziemi zabierają pod nowe od krywki. Wiadomo, jest prawo: co na ziemi chłopskiej, to chłopa, co w ziemi — to pana. Jakże zaś pan może się dobrać do swego dobra pod ziemią, nie rozkopawszy powierzchni? Jużci że nie może. Mógłby co prawda szukać na swoim, ale on woli na chłopskim. Od tego jest dziedzicem i Niemcem. Zwłaszcza że korzyść dwojaka, bo gdy rola czynszownika ze wszystkim już jest zryta i skopana, dotychczasowy gospodarz musi iść z kilofem do kopalni, gdzie coraz więcej robotników trzeba.

[…]

Owszem, słyszeli już nieraz, że podobno śląski węgiel, śląskie cynk i srebro, śląskie miedź i stal sławne są po całym świecie, po całym ogromnym świecie. Ze śląskim węglem płyną do Ameryki cudaczne okręty z kominem, wielkie pono jak dwa domy. Śląski węgiel porusza labryki w Niemczech i we Francji. Cóż z tego jednak Ślązakom? Cóż z tego? Ta sama co zawsze gryząca bieda, nieustający ucisk i żandarm niemiecki szpiegujący pod oknami.”

„— Zobaczycie — rzekł Smolka — że o waszym zjeździe głośno będzie w prasie międzynarodowej. Sam Bismark każe swojej „Kreuzzeitung” napisać alarmujący artykuł.

— Nie chce mi się wierzyć, żeby nasza skromna zabawa doczekała się podobnego wyróżnienia…

— Zobaczycie — powtarzał historyk. — Wasz starosta wcale niegłupi. Czego panujący się boją? Wiadomo, Austria, Prusy, carska Rosja, jednako nie lubią, żeby Polacy czynili coś społem, łączyli się… Póki poróżnieni, to dobrze. Jeśli się kupią, baczność! Bo widmo Polski zmartwychwstałej straszy ich bez przerwy, straszy…

— Najgorzej boją się Prusy, bo a nuż Górne Śląsko także się poderwie…

— Już się ono podrywa…”

„— […] Nie dla chleba ciągniemy do onej Polski… Chleba mamy dość…

Jerzy spojrzał na niego z sympatią.