Sekret tkwi w okolicy. Bo chociaż w samym miasteczku realizowano zdjęcia do kontynuacji popularnego również u nas „Szpitala na peryferiach”, innego serialu autorstwa Jaroslava Dietla, czyli „Muž na radnici” („Człowiek z ratusza”), a także do obrazu „Ohnivé ženy”, pierwszej części o przygodach dwóch czarownic, czy do dość chłodno przyjętego przez widzów i krytykę sensacyjnego obrazu „Cesta peklem” („Droga przez piekło”), to tzw. „wielkie” (a przynajmniej wielkobudżetowe) kino zawsze trzymało się raczej okolic miasta. To niedaleko od Berouna znajduje się stacja kolejowa Loděnice, na której kręcono Oscarowe „Pociągi pod specjalnym nadzorem”. Do innego filmu na podstawie prozy Hrabala, i jedynego, który powstał bez udziału pisarza, czyli „Obsługiwałem angielskiego króla”, robiono zdjęcia między innymi w miejscowości Králův Dvůr. Wielki kamieniołom w dalszym sąsiedztwie miasta gościł choćby ekipę słynnego czeskiego pastiszu westernu, czyli „Lemoniadowego Joego”, będącego zarazem pierwszym filmem, który Czechosłowacja wysłała do walki o Oscara (nie dostał się niestety na tzw. krótką listę). Okolicę nawiedzali również filmowcy zagraniczni – w pobliżu Berouna powstawały takie filmy jak chociażby „Nieustraszeni Bracia Grimm” Terry’ego Gilliama czy „Van Helsing” Stephena Sommersa.

„Limonádový Joe” (czytany ze słowiańska przez jot i z „e” na końcu), nakręcony w 1964 roku przez tuza czeskiej klasycznej komedii Oldřicha Lipskiego – stojącego za kamerą takich hitów jak „Tajemství hradu v Karpatech”, „Adéla ještě nevečeřela” czy „Marečku, podejte mi pero!„ – to pariodia westernu. Tytułowy Joe podróżuje przez niezwykle dziki Dziki Zachód, gdzie rewolwerowcy spędzają czas w saloonach piorąc się po pyskach, a niewinne dziewczę nawołujące do abstynencji zostaje poddane szykanom przez pijanicę zjadającego na deser szklanki po whisky. Celne oko Joego sprawia jednak, że zyskuje on opinię niezłomnego obrońcy i nieustraszonego mściciela, stając się wzorem do naśladowania dla innych, także w tym, co najważniejsze: ponieważ Joe zamiast whisky popija wyłącznie kolalokę (w duchu filmu – naigrywającego się z nachalnej reklamy – należałoby tu jeszcze dodać słówko „trademark”). Co więcej, na alkohol jest najwyraźniej uczulony. Uczulony jest również na uchybienia w wyglądzie zewnętrznym, dlatego nie przepuści żadnej wystawie sklepowej ani oszklonym drzwiom, żeby się w nich nie przejrzeć. Nie tylko Joe wyposażony jest w niesamowite zdolności: Hogofogo i jego brat, właściciel saloonu, w którym whisky leje się strumieniami, posiedli sztukę formowania wydychanego dymu papierosowego w określone kształty. Może jeszcze nie w takiej skali, co Gandalf, ale jako ostrzeżenia i podpowiedzi sprawdzają się te ich znaki dymne całkiem nieźle. W ostatecznym rozrachunku mamy szansę śledzić zmagania Joego o cześć pięknej Winnifried Goodman z szwarzcharakterem Hogofogo, znanym też jako Horacy Badman (rzecz jasna imiona są tu aż do przesady znaczące), największym zbirem Dzikiego Zachodu. W rolę Joego wcielił się Karel Fiala, dziś już prawie dziewięćdziesięcioletni nestor czeskiego filmu śpiewanego – za zasługi na polu musicalu uhonorowany w zeszłym roku nagrodą czeskich artystów scenicznych Thalia. Jako nemezis Joego, Hogofogo, wystąpił Miloš Kopecký, który pojawia się także w kręconym niedaleko od kamieniołomu znanego z „Lemoniadowego Joego” obrazie „Noc na Karlštejně„ z 1973 roku.

Opowieść o dzielnym rewolwerowcu-abstynencie kręcona bowiem była nie tylko w przepastnych studiach Barrandova, gdzie świetnie odwzorowano wszystkie miejsca-klisze znane z westernów, ale także w naturalnym kamieniołomie, nomen omen, Velká Amerika. Kamieniołom leży niedaleko miasteczka Mokřina w powiecie berounskim. Granie roli amerykańskiego kanionu wychodzi mu całkiem nieźle: czy to tam, gdzie gra Dolinę Umrzyka, w której Joe jest podstępnie torturowany przez trójkę zbirów (wśród nich także znakomitego aktora musicalowego Waldemara Matuškę, który nie raz się jeszcze w tym cyklu pojawi), czy tam, gdzie jako Dolina Fatamorgany każe bohaterowi oglądać pocztówkowy widok na Hradczany. I o ile opowieść o kowboju pijającym jedynie lemoniadę nakręcona została tak, że gdyby brać ją na poważnie można by było przez chwilę pomyśleć, że faktycznie mamy do czynienia z westernem, to wielka w tym zasługa właśnie tego miejsca, które ze środkowych Czech przenosi nas gdzieś w przestrzenie Dzikiego Zachodu. Inaczej sprawa ma się ze wspomnianą przeze mnie „Nocą na Karlštejnie”. To, co prawda, również musical, ale miejsce, w którym się rozgrywa, jest jak najbardziej rzeczywiste: zamek Karlštejn, zbudowany przez cesarza Karola IV, przy okazji także jednego z najznamienitszych królów czeskich (jako jeden z dwóch władców piastujących naraz obydwa te urzędy przeniósł stolicę całego Cesarstwa do Pragi).

I chociaż Czechy są pełne zabytków i miejsc związanych z tą postacią, to jednak Karlštejn ma w sobie coś wyjątkowego: chociażby legendę, która posłużyła poecie Jaroslavowi Vrchlickiemu do napisania sztuki, będącej podstawą dla scenariusza filmu. A legenda brzmi tak, że na Karlštejn u jego początków nie weszła, bo nie mogła wejść żadna kobieta – ot, taki gentelmen’s club, tyle tylko że w realiach XIV wieku. Oczywiście już po tym wstępie dalsza fabuła filmu jest łatwa do przewidzenia: na zamek mimo zakazu zjeżdżają dwie kobiety, w tym sama cesarzowa, chcąca się przekonać, co takiego jej królewski małżonek porabia w czysto męskim gronie. Komedia omyłek rozwijana w takt kolejnych piosenek zmienia się w komedię romantyczną. Nie jest to najbardziej może odkrywczy film w dziejach czeskiej kinematografii, niewątpliwie jednak jego zaletą jest to, że filmowcy mieli możliwość korzystania z realnych przestrzeni zamku, w którym rozgrywa się akcja. Karel IV (w którego wcielił się Vlastimil Brodský, profesor ze „Skowronków na uwięzi”) i jego dwaj goście (w rolach książąt spacerujących po Karlštejnie: obiecywany Waldemar Matuška i wspominany wyżej Miloš Kopecký), a także obie odpowiedzialne za zamieszanie damy (często widywana w filmach duetu Svěráków po 1989 roku Daniela Kolářová i – wówczas faktycznie żona swojego filmowego męża – grająca cesarzową Jana Brejchová) nie są postaciami napisanymi tak, by odznaczały się specjalną głębią. Wręcz przeciwnie, to bohaterowie dość jednowymiarowi, ale obsadzeni w taki sposób, że przy oglądaniu niespecjalnie to przeszkadza: zwłaszcza, kiedy już zaczną śpiewać.

Berounsko jednak, jako region, nie przestało być dla filmowców atrakcyjne wraz z upadkiem żelaznej kurtyny. Wręcz przeciwnie. Warto w tym kontekście przywołać chociażby dwa filmy – zupełnie różne – nakręcone w okolicach Berouna, tuż po aksamitnej rewolucji. Pierwszy z nich zdawałby się być klasycznym samograjem. Chodzi o „Batalion czołgów”, oparty na zbiorze opowiadań Josefa Škvoreckiego film Víta Olmera. Scenariusz, autorstwa Olmera i Radka Johna (późniejszego ministra spraw wewnętrznych Czech), przegrał niestety z literackim pierwowzorem: stał się ciągiem epizodów, które oprócz dość niewybrednego żołnierskiego humoru łączy postać głównego bohatera, na przestrzeni ponad godziny ewolującego od człowieka bez właściwości do człowieka jeszcze bardziej bez właściwości (za to w modnych okularach). To jednak nie jedyna przegrana tego filmu. Spotkało go zjawisko dość często pojawiające się w kinematografii: w tym samym czasie powstał film na podobny temat, ale zrobiony lepiej. W tym przypadku byli to „Czarni baronowie” Zdenka Sirovego, których z „Batalionem…” łączył punkt wyjścia – także szło o ekranizację prozy – różniło natomiast niemal wszystko: począwszy od zwyczajnie lepszej obsady, a skończywszy na tym, że oprócz garści przaśnych dowcipów, „Baronowie…” opowiadali także jakąś historię. „Batalion…” mimo to zyskał sobie pewne grono miłośników, a opowieść o przygodach Dannego w wojsku czasów stalinizmu wspomina się gdzieniegdzie z sentymentem. To jednak niejedyny film nakręcony w okolicach Berouna, który pochyla się nad tematem losu wojskowych w powojennej Czechosłowacji. Innym przypadkiem jest „Hřbitov pro cizince„ („Cmentarz dla cudzoziemców”), film telewizyjny – czy może raczej z racji określonej estetyki wypadałoby powiedzieć: teatr telewizji. Kameralna opowieść o dwóch przyjaciołach, lotnikach z czeskiego dywizjonu w Anglii, którzy po wojnie wracają do kraju, właściwie po to tylko, by stać się obiektem szykan, ma podobną wadę, co „Batalion…”, czyli płasko napisanych bohaterów. Czescy lotnicy są tu wyjątkowo szlachetni i dbają właściwie wyłącznie o pamięć o poległych kolegach – stąd tytułowy cmentarz, o którego powstanie walczy jeden z bohaterów. Pojawiające się w tytule dopełnienie „dla cudzoziemców” bierze się stąd, że lotników, którzy zginęli podczas wojny służąc w angielskim wojsku, komunistyczna propaganda nazywa cudzoziemcami, bo walczyli po niewłaściwej stronie alianckiej barykady. Synonimem zła staje się w filmie miejscowy szef komórki partyjnej (straszliwie przerysowany w wydaniu Rudolfa Hrušinskiego młodszego). Nie brakuje jednak wisielczego humoru, zwłaszcza w wykonaniu Josefa Dvořáka (notabene grającego również w rok później w „Czarnych baronach”), którego bohater próbuje początkowo przystosować się do nowych warunków i otwiera zakład fryzjerski. To tam zaczyna uczyć mniej chętnego do zaakceptowania nowej rzeczywistości przyjaciela trudnej sztuki golenia brzytwą – na balonach, które przy każdym zacięciu, oczywiście, pękają. Rola Dvořáka jest trudna przede wszystkim dlatego, że aktor balansuje na cienkiej linii między tragizmem i komizmem, łatwo przecież rubasznego golibrodę zamienić w niemniej rubasznego starego wiarusa – tak się jednak nie dzieje. Również dzięki temu ogląda się dzisiaj „Cmentarz…” bez zgrzytania zębami. Widać wyraźnie, że scenariusz napisany został tak, by wyciosać postaci w bardzo charakterystyczny, jednoznaczny sposób – tak, by ułatwić widzowi odbiór. Trzeba pamiętać, że o losie czeskich lotników po 1945 pisano i mówiono niewiele, a film powstał w ledwie dwa lata po akasamitnej rewolucji. Pewnych podobieństw z „Cmentarzem…” można się dopatrywać w czeskim kandydacie do Oscara z 2001 roku, czyli superprodukcji „Ciemnoniebieski świat”. O ile jednak ten sposób narracji sprawdził się w prostym „Cmentarzu…”, o tyle w widowiskowym i starszym o dekadę filmie Svěraków – już nie. A przynajmniej nie do końca.

Widać zatem, że Berounsko jako region ma filmografię z łatwością zasługującą na przymiotnik „bogata”. Szkoda zatem, że – jak można przeczytać ostatnimi czasy w czeskiej prasie – coraz mniej się tu kręci. Filmowców odstraszają podobno wysokie ceny.