Ostatnio znów obejrzałem film "Szeregowiec Ryan" - nie wiem który to już raz zresztą... Nie, żebym miał jakąś manię, czy bił rekordy ;) Jednak to jeden z tych filmów, które co jakiś czas obejrzeć warto by poczuć na nowo emocje i odświeżyć wspomnienia. Po seansie przypomniałem sobie, że kiedyś chyba już w "Esensji" toczyła się rozmowa na temat "Szeregowca Ryana" - postanowiłem ją sobie przypomnieć. I trafiłem tutaj - tekst artykułu zdaje się jest ten sam co kiedyś, lecz mam wrażenie, że komentarze, które (o ile się nie mylę) niegdyś były pod tym tekstem, wyparowały...

Pozwolę sobie więc napisać dwa słowa, bo moje wrażenia dość znacząco odbiegają od interpretacji szanownego Autora artykułu... Zwłaszcza chodzi mi o tak eksponowaną tzw. "scenę morderstwa". Oczywiście to film wojenny więc śmierć zbiera w nim okrutnie bogate żniwo - cóż, jakby trywialnie to nie zabrzmiało, wojna to wojna. Nie ma "czystych wojen" - nawet jej "zwykła" postać jest niewyobrażalnie okrutna a zdarzają się na niej wszak i czyny, które przychodzi zakwalifikować jako nieludzkie czy wręcz zbrodnicze - choć co prawda najczęściej takie opinie serwuje się dopiero z perspektywy dość odległej od czasu i miejsca gdzie się wydarzyły.

Według mnie faktycznie w tym filmie ukazane jest co najmniej jedno morderstwo, wręcz zbrodnia wojenna ale wcale nie ma ono miejsca na piętrze zrujnowanej kamienicy w Ramell. Walka na śmierć i życie między dwoma żołnierzami zazwyczaj kończy się śmiercią jednego z nich, czasem obu... A tam na piętrze właśnie z taką okrutną, wpisaną w ogólny obraz chaosu bitwy walką wręcz mamy do czynienia. Nie ma tam żadnego mordercy ani ofiary - są dwaj przypadkowi ludzie w różnych mundurach, których los rzucił w to miejsce - czerwony krąg śmierci, który opuścić zdoła tylko jeden z nich. Wrze bitwa, tuż przed chwilą zginął towarzysz Niemca, jeden z amerykańskich żołnierzy zachłystując się krwią właśnie oddaje ducha na podłodze - takie jest tło starcia. Mężczyźni rzucają się na siebie zupełnie instynktownie, przetaczają po podłodze w dzikim zwarciu, szarpią, gryzą... Raz jeden jest górą, raz drugi. Są wyczerpani, ale mają świadomość, że walczą o życie. W końcu Amerykanin faktycznie ląduje pod spodem, ale to właśnie ON wyciąga bagnet chcąc nim pchnąć Niemca. Ale ma pecha w tym sensie, że Niemiec zdołał schwycić jego uzbrojoną rękę, przezwycięża z ogromnym trudem opór i zaczyna zbliżać ostrze należącej do Amerykanina broni do jego własnej piersi... Amerykanin czuje, że to koniec, zaczyna absurdalnie (w kontekście sytuacji) próbować zagadać Niemca, nie przestając do końca stawiać takiego oporu, na jaki go jeszcze stać. Krańcowo wyczerpany fizycznie i psychicznie Niemiec wbija powoli bagnet w pierś przeciwnika nie dla tego, że jest mordercą i delektuje się tym aktem ale dla tego, że tylko o włos udaje mu się w ten sposób wygrać walkę - jeśli to on miałby pecha czy okazałby odrobinę słabości jego ciało stygłoby przeszyte bagnetem na strychu Ramell. To straszna scena, poruszająca swym naturalistycznym okrucieństwem esencja wojny sprowadzonej do wartości podstawowej - pytania o to, kto przetrwa. W dodatku nierozerwalnie związana z postacią kaprala Uphama, który jest tuż obok ale załamany psychicznie bitewnym stresem nie zdobywa się na to, by wejść po kilku stopniach na górę gdzie toczy się zacięta walka na śmierć i życie i wpłynąć na jej przebieg... Na widok schodzącego po schodach Niemca wręcz zastyga w przerażeniu - ale Niemiec nie atakuje. To nie triumfujący nasycony zabójstwem morderca, to krańcowo wyczerpany psychicznie człowiek, który przed chwilą ocalił swe życie płacąc straszną cenę - zabijając innego człowieka w walce wręcz. Poza tym on zna Uphama - przecież to ten sam Niemiecki żołnierz którego niedawno Upham wybronił od niemal pewnej śmierci po akcji przy radarze w której zginął sanitariusz Wade - być może go rozpoznał i w ten sposób zwrócił dług?

Kto więc jest mordercą? Moim zdaniem w filmie "Szeregowiec Ryan" jedynym pewnym kandydatem do tego miana jest nieszczęsny kapral Upham. Nieszczęsny, bo przypadkowo wplątany w sytuację która go przerosła, do której się kompletnie nie nadawał, co więcej w której nie powinien się znaleźć. Nie chodzi mi o samą wojnę - bo wszak nikt normalny nie chciałby zapewne zostać uczestnikiem wojny - ale i na wojnie należałoby wykorzystywać dostępnych żołnierzy tak, by jak najlepiej przysłużyli się sprawie zwycięstwa. Nie można uniknąć strat, ale można sobie tłumaczyć, tak jak kapitan Miller, że tracąc 10 ocala się 100. Upham to sztabowiec - kartograf władający czterema językami. Mam wrażenie, że jego umiejętności są znacznie przydatniejsze dla armii w sztabie niż w polu - tu jest miejsce gdzie jego umiejętności mogą się przełożyć na ocalenie jak największej liczby żołnierzy. Nikt go nie szkolił na komandosa. Niestety absurdalną decyzją posłania go w straceńczej misji jako tłumacza wraz z oddziałem zaprawionych w boju wyszkolonych rangersów sprowadza się go do pozycji "mięsa armatniego". A to już zwyczajne marnotrawstwo. Upham wie, że odstaje, stara się dostosować, tłumaczyć sobie naiwnie, że mu to doświadczenie "posłuży". Ale on jest tak na prawdę cywilem ubranym w mundur a nie żołnierzem. Wojna dopiero ma odcisnąć na nim piętno. To on broni Niemieckiego jeńca przed rozstrzelaniem, wierząc zapewne, że broni tym samym zasad na których opiera się jego świat... Ale wojna ma swoje własne wilcze prawa - w Ramell Upham widzi i rozpoznaje owego Niemca znów w mundurze - z bronią w ręku zabijającego alianckich żołnierzy - nie zastanawia się zapewne nad tym, czy Niemiec z własnej woli dotarł do swoich czy po prostu na swoich natrafił brnąc przez Normandię do alianckiej niewoli i nikt mu nie pozostawił wolnego wyboru czy chce dalej walczyć, czy nie. Upham czuje się zdradzony, co więcej wie, że Niemiec może zdradzić chwilę słabości kaprala jakiej uległ podczas walki w Ramell. Gdy karta bitwy się odwraca kapral Upham bierze do niewoli kilku niemieckich żołnierzy pośród których jest też i ów Niemiec, któremu niegdyś zaufał... O dziwo, Niemiec wydaje się wręcz zadowolony, wykrzykuje "ja go znam, to Upham!"... I w tym momencie zostaje przez kaprala Uphama z zimną krwią zastrzelony. Można by przypuszczać, że Upham się czegoś (niekoniecznie dobrego) nauczył, że tym gestem stara się naprawić lekkomyślny czyn z przeszłości wiedząc już, że każdy wróg puszczony wolno pozostaje śmiertelnym zagrożenie. Ale oto pozostałych jeńców, światków tej prywatnej egzekucji, Upham puszcza wolno... Przychodzi mi na myśl, że prawdopodobnie po to by nie zaświadczyli o jego czynie jako jeńcy. Wychodzi na to, że była to czysto prywatna zemsta, jedyne morderstwo z zimną krwią popełnione w "Szeregowcu Ryanie".