Wydawnictwo Muza, które spośród skandynawskich autorów kryminałów do tej pory miało w swojej ofercie jedynie pochodzącą z Islandii Yrsę Sigurđardóttir, sięgnęło po kolejnego asa z rękawa. Jest nim szwedzki pisarz Arne Dahl – autor dziesięciu powieści na temat śledztw prowadzonych przez tak zwaną Drużynę A, czyli specjalną jednostkę policji powołaną do walki z przestępstwami o zasięgu międzynarodowym. „Misterioso” otwiera ten bardzo obiecujący cykl.
Życie na kredyt, zbrodnia bez odsetek
[Arne Dahl „Misterioso” - recenzja]
Wydawnictwo Muza, które spośród skandynawskich autorów kryminałów do tej pory miało w swojej ofercie jedynie pochodzącą z Islandii Yrsę Sigurđardóttir, sięgnęło po kolejnego asa z rękawa. Jest nim szwedzki pisarz Arne Dahl – autor dziesięciu powieści na temat śledztw prowadzonych przez tak zwaną Drużynę A, czyli specjalną jednostkę policji powołaną do walki z przestępstwami o zasięgu międzynarodowym. „Misterioso” otwiera ten bardzo obiecujący cykl.
Dobrych kryminałów ze Skandynawii nigdy dość! Już przed kilkoma laty, kiedy na księgarskie półki w naszym kraju trafiły, rozchodzące się w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy, powieści Henninga Mankella (vide „
Zapora” i „
Chińczyk”) oraz Stiega Larssona (trylogia „Millenium”), czytelnikom nad Wisłą mogło się wydawać, że jesteśmy świadkami drugiego w polsko-szwedzkich dziejach potopu. Tymczasem było to jedynie preludium, klasyczna forpoczta; prawdziwa inwazja autorów rodem z kraju Wazów nastąpiła bowiem dopiero w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy. Wydawcy sięgnęli wówczas nie tylko po klasyczne dzieła duetu Maj Sjöwall i Per Wahlöö („
Roseanna”, „
Mężczyzna, który rozpłynął się w powietrzu”, „
Mężczyzna na balkonie”, „
Śmiejący się policjant”, „
Wóz strażacki, który zniknął”), ale również po utwory autorów młodszych od nich o całe pokolenie. Kierowano się przy tym dwoma, nader zresztą słusznymi, kryteriami – sukcesem komercyjnym odniesionym w rodzimym kraju oraz przyznanymi nagrodami. Tym sposobem zawitali do nas między innymi Thomas Kanger („
Mężczyzna, który przychodził w niedzielę”, „
Pogranicze”), Johan Theorin („
Zmierzch”, „
Nocna zamieć”), Camilla Läckberg („
Księżniczka z lodu”, „
Kaznodzieja”, „
Kamieniarz”), Karin Alvtegen („
Cień”), Jens Lapidus („
Zimna stal”), Helene Tursten („
Śmierć przychodzi nocą”, „
Zabójcze domino”), Liza Marklund („
Zamachowiec”, „
Studio Sex”, „
Raj”), Mons Kallentoft („
Ofiara w środku zimy”) oraz Kristina Ohlsson („
Niechciane”). Nie tak dawno do tego grona dołączyli jeszcze Mari Jungstedt („Niewidzialny”), Lars Kepler („Hipnotyzer”) oraz Arne Dahl („Misterioso”); w kolejce natomiast czekają następni (jak chociażby bijący w Szwecji rekordy popularności Leif GW Persson).
Arne Dahl urodził się w styczniu 1963 roku jako Jan Arnald. Z zawodu jest literaturoznawcą. Jako krytyk książkowy i teatralny współpracuje z renomowanym, wychodzącym nieprzerwanie od 1864 roku, sztokholmskim dziennikiem „Dagens Nyheter”; z jego usług korzysta również Akademia Szwedzka, odpowiedzialna za coroczne przyznawanie literackiej Nagrody Nobla. Pierwszą powieść, „Chiosmassakern”, wydał – jeszcze pod własnym nazwiskiem – przed dwudziestu laty. Później dorzucił tom wierszy „Nalkalden” (1992), rozprawę naukową „Genremas tyranni” (1995) oraz tomy opowiadań „3 variationer” (1996) i „Klä i ord” (1997). Książki cieszyły się uznaniem krytyków, ale nie przyniosły ich autorowi tego, na co podświadomie każdy pisarz liczy chyba najbardziej – sukcesu komercyjnego, znaczonego powiększającą się liczbą cyfr na koncie bankowym. Być może trochę z zazdrości wobec kolegów po fachu, którzy takowy osiągnęli, Arnald postanowił spróbować sił w zupełnie nowym dla siebie gatunku – kryminale. By jednak nie wprowadzać w błąd ani też zbytnio nie szokować swoich dotychczasowych wiernych czytelników, pierwszą powieść w tym stylu opublikował pod pseudonimem Arne Dahl. „Zła krew” – już zresztą zapowiedziana przez Muzę – ukazała się w 1998 roku i opowiadała o śledztwie prowadzonym przez tak zwaną Drużynę A, czyli specjalną jednostkę szwedzkiej policji, która powołana została do walki z przestępstwami o zasięgu międzynarodowym. Historia spodobała się do tego stopnia, że Arnald dostał natychmiast zamówienie na kolejny tom. W efekcie powstało „Misterioso” (1999), które – choć drugie w kolejności – przedstawia wydarzenia mające miejsce rok wcześniej przed tymi opisanymi w „Złej krwi”. Tym samym otrzymaliśmy prequel całej serii, w którym Arne Dahl przedstawił nie tylko intrygującą opowieść kryminalną, ale także moment narodzin Drużyny A.
Komisarz Paul Hjelm jest policjantem w Fittji w gminie Botkyrka, która podlega komendzie w Huddinge, będącym popularną sypialnią Sztokholmu. Prowadzi nudne życie osobiste i zawodowe. Z żoną Cillą oraz dwójką nastoletnich dzieci coraz trudniej jest mu się porozumieć; małżonka oczekuje od niego nie tylko zrozumienia, ale przede wszystkim uwagi, on tymczasem, mimo że Fittja to bardzo spokojny rejon, sporo czasu poświęca pracy. Pewnego dnia miasteczkiem wstrząsa wiadomość, że uzbrojony napastnik wtargnął do miejscowego biura imigracyjnego i wziął trzech zakładników. Hjelm jedzie na miejsce zdarzenia ze swoim partnerem Svante Ernstssonem. Napastnikiem okazuje się Albańczyk z Kosowa Dritëro Frakulla, zakładnikami – pracownicy biura. Uciec udało się tylko jednej osobie, czterdziestoletniej urzędniczce Johanne Nilsson, i to właśnie ona informuje Paula o przyczynach całego zajścia. Otóż z powodu ciągle zmieniających się przepisów imigracyjnych rodzina Frakulli, nie dopilnowawszy pewnych procedur, ma zostać deportowana do znajdującego się w granicach Serbii Kosowa (akcja „Misterioso” rozgrywa się w 1997 roku, a więc na jedenaście lat przed ogłoszeniem niepodległości przez to państwo), co dla Albańczyków oznaczać może tylko jedno – prześladowania i śmierć. Ojciec rodziny, nie chcąc do tego dopuścić, woli wziąć na swoje barki brzemię morderstwa; wie bowiem, że tym sposobem, odsiadując karę więzienia w Szwecji, zgodnie z obowiązującymi w Skandynawii przepisami, uniemożliwili ekspatriację swoich najbliższych. Gdy policja i gapie czekają na przybycie wezwanej już ze Sztokholmu jednostki specjalnej, Hjelm postanawia wejść do środka i unieszkodliwić napastnika. Co mu się zresztą udaje. Albańczyk zostaje ciężko ranny, a urzędnicy uwolnieni, Paul zaś staje się bohaterem mediów. Nieco inny pogląd na jego „akcję” mają jednak funkcjonariusze Biura Spraw Wewnętrznych, którzy, uznawszy zachowanie policjanta za nieprzemyślane, wszczynają przeciwko niemu postępowanie służbowe.
Hjelmowi w najlepszym wypadku grozi nagana i zawieszenie, w najgorszym natomiast – zwolnienie z pracy. Kiedy wydaje się już, że w żaden sposób nie uniknie on kary, tym bardziej że nieoficjalnie pojawiają się wobec niego również oskarżenia o uprzedzenia rasowe w stosunku do imigrantów, z odsieczą przybywa kawaleria pod postacią Jana-Olova Hultina, szefa wydziału kryminalnego Komendy Głównej Policji (Rikskriminalen). Proponuje on Paulowi przystąpienie do nowo powołanej jednostki specjalnej, którą – z braku lepszej nazwy – ochrzczono na razie dość błazeńsko Drużyną A. Hultin rekrutuje do niej policjantów jeszcze względnie młodych, ale już doświadczonych, którzy nie będą narzekać na permanentną pracę w nadgodzinach oraz wypruwanie sobie flaków. Nie ukrywa też, że przynajmniej w pierwszych miesiącach funkcjonowania ekipie przyda się przychylność mediów, a tę może jej zapewnić właśnie Hjelm – bohater narodowy z Fittji. Paul zaś, mając na karku oficerów z Biura Spraw Wewnętrznych, nie zastanawia się długo, nawet jeśli ceną za nowy angaż ma być pogorszenie i tak już mocno napiętych stosunków z Cillą. Sklecony w ekspresowym tempie zespół, zostaje od razu rzucony na szerokie wody. W ciągu ostatnich kilku dni popełniono bowiem w Szwecji dwa bliźniaczo podobne morderstwa; ich ofiarami padli znaczący biznesmeni – Kuno Daggfeldt i Bernhard Strand-Julén – od kilkunastu już lat zasiadający w zarządach wielu spółek państwowych i prywatnych. Działanie zabójcy sugeruje, że były to dokonane z zimną krwią egzekucje i że stoi za nimi ten sam człowiek. To z kolei może oznaczać, że będą jeszcze kolejne ofiary. Rząd Szwecji obawia się zaś, że następne mordy na znaczących ekonomistach mogą doprowadzić kraj do „utraty trzonu gospodarki”. Pytanie, komu może na tym zależeć – pozostaje na razie otwarte. Tropy z jednej strony wiodą na wschód (mafia estońsko-rosyjska), z drugiej zaś – na zachód (mafia sycylijska); koncepcję, że za zbrodniami stoją terroryści z Somalii poważnie bierze pod uwagę tylko Säpo, czyli Szwedzka Policja Bezpieczeństwa.
Za zbrodniarzem, którego media szybko ochrzciły mianem Łowcy Rekinów (w domyśle: finansowych), Drużyna A wypuszcza siedmiu ściśle wyselekcjonowanych w całym kraju policjantów. Poza Hultinem i Hjelmem zespół tworzą jeszcze: Viggo Norlander ze sztokholmskiego wydziału kryminalnego, jego odpowiedniczka z Göteborga Kerstin Holm, sprowadzony z Sundsvall Latynos Jorge Chavez, Fin z pochodzenia Arto Söderstedt, eksadwokat z Västerås, oraz Gunnar Nyberg z Nacki. Mimo że razem stanowią potężną siłę, długo nie udaje im się wpaść na żaden trop. Dopiero kiedy na miejscu kolejnej zbrodni, morderca zostawia w magnetofonie kasetę z przegraną nań starą, pochodzącą sprzed czterech dekad, płytą „Misterioso” słynnego kwartetu czarnoskórego pianisty Theloniousa Monka, łapią koniec nitki, po której wreszcie podążą do kłębka. Śledztwo będzie jednak niezwykle żmudne i niejednokrotnie poprowadzi na manowce, sami policjanci będą z kolei zmuszeni podjąć olbrzymie ryzyko, na szali stawiając nawet własne życie. Ciekawie na tle dochodzenia wypadają też relacje interpersonalne wewnątrz grupy. Nie bez powodu przecież autor powieści zgromadził w Drużynie A prawdziwą menażerię (etniczną i charakterologiczną). Ich wzajemne docieranie się i pozbywanie uprzedzeń okraszone zostało wieloma interesującymi spostrzeżeniami natury obyczajowo-psychologicznej.
Arne Dahl, jak na twórcę kryminałów ze Skandynawii przystało, stworzył fabułę ze sporym rozmachem, w której nie odżegnał się od podjęcia ważkich problemów społecznych. Z jednej strony mamy więc zasygnalizowaną sprawę nielegalnych imigrantów, ofiar konfliktu wojennego na Bałkanach (którego temat prawie dziesięć lat później podjął również, choć w znacznie szerszym zakresie, Thomas Kanger w „
Pograniczu”), z drugiej – dyżurny temat pedofilii i wykorzystywania seksualnego nieletnich (obecny także między innymi w „
Księżniczce z lodu” Camilli Läckberg i „
Niechcianych” Kristiny Ohlsson). Nie zabrakło też reminiscencji z odwiecznych, mających swoje korzenie jeszcze w epoce zimnowojennej, obaw mieszkańców neutralnej Szwecji przed sowiecką infiltracją (w tym przypadku pod postacią działalności współpracujących ze sobą zorganizowanych grup przestępczych z Rosji i krajów bałtyckich). Nowością są z kolei rozbudowane wątki poświęcone nietrafionym decyzjom ekonomistów, które na przełomie lat 80. i 90. ubiegłego wieku doprowadziły do poważnego kryzysu systemu bankowego i bankructwa wielu drobnych przedsiębiorców, oraz tworzonym przez znajdujące się na świeczniku osoby tajnym stowarzyszeniom, których działalność mogłaby zainteresować nie tylko policję obyczajową, ale i zapewne… egzorcystów.
Cykl o Drużynie A liczy dziesięć tomów, wydanych między 1998 a 2007 rokiem. W tym czasie pisarz opublikował także trzy kolejne powieści pod własnym nazwiskiem: „Barbarer” (2001), „Maria och Artur” (2006) oraz „Intimus” (2010); jako Arne Dahl dorzucił natomiast jeden kryminał spoza serii – „Elva” (2008). Późno, bo późno, ale historiami śledztw prowadzonych przez jednostkę specjalną pod nadzorem Jana-Olova Hultina zainteresowali się wreszcie także filmowcy. Trwają właśnie prace nad otwierającą całość trzygodzinną adaptacją „Misterioso”, której telewizyjna premiera w Szwecji ma się odbyć we wrześniu przyszłego roku. Główną postać – komisarza Paula Hjelma – zagra w niej czterdziestoletni Shanti Roney, znany między innymi z thrillera „Hotet” (2004) Kjella Sundvalla (według scenariusza Karin Alvtegen) oraz „Tjuven” (2009) Stephana Apelgrena, jednego z odcinków drugiej serii „Wallandera”. Zakup licencji na produkcję serialu stał się dla Arnalda vel Dahla bodźcem do odświeżenia starych bohaterów. Na stronie internetowej autora można bowiem znaleźć informację, że przymierza się on do stworzenia drugiego dziesięciotomowego cyklu o Drużynie A.
– kanał informacyjny ogólny [pomoc…]
książkowe (wybrane)
W starym domu nie straszy
